WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)

z dnia 22 grudnia 2010 r.(*)

Swoboda świadczenia usług – Swoboda przedsiębiorczości – Reguły konkurencji – Przewóz kabotażowy – Krajowy przewóz osób autobusami liniowymi – Wniosek o powierzenie prowadzenia linii – Koncesja – Zezwolenie – Przesłanki – Posiadanie siedziby lub stałego zakładu na terytorium kraju – Zmniejszenie przychodów podważające rentowność prowadzenia linii, na którą udzielono wcześniej koncesji

W sprawie C‑338/09

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Unabhängiger Verwaltungssenat Wien (Austria) postanowieniem z dnia 29 lipca 2009 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 sierpnia 2009 r., w postępowaniu:

Yellow Cab Verkehrsbetriebs GmbH

przeciwko

Landeshauptmann von Wien,

TRYBUNAŁ (trzecia izba),

w składzie: K. Lenaerts, prezes izby, D. Šváby, R. Silva de Lapuerta, E. Juhász (sprawozdawca) i T. von Danwitz, sędziowie,

rzecznik generalny: P. Cruz Villalón,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając procedurę pisemną,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Yellow Cab Verkehrsbetriebs GmbH przez W. Punza, Rechtsanwalt,

–        w imieniu rządu austriackiego przez C. Pesendorfer, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez M. Lummę oraz J. Möllera, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez P. Gentilego, avvocato dello Stato,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez G. Brauna, N. Yerrell oraz I. Rogalskiego, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 30 września 2010 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni przepisów prawa Unii Europejskiej dotyczących swobody przedsiębiorczości, swobody świadczenia usług oraz konkurencji mających zastosowanie do branży przewozowej.

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Yellow Cab Verkehrsbetriebs GmbH (zwaną dalej „spółką Yellow Cab”), mającą siedzibę w Monachium (Niemcy), a Landeshauptmann von Wien (wojewodą wiedeńskim) w przedmiocie oddalenia wniosku skarżącej o udzielenie jej zezwolenia na obsługę regularnej linii przewozu osób na obszarze miasta Wiednia (Austria).

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Na podstawie art. 71 ust. 1 lit. a) WE [obecnie art. 91 ust. 1 lit. a) TFUE], który upoważnia Radę Unii Europejskiej do określenia – w ramach procedury przewidzianej w tym przepisie – wspólnych zasad mających zastosowanie do przewozu międzynarodowego wykonywanego z terytorium państwa członkowskiego lub na takim terytorium bądź też tranzytu przez terytorium jednego lub większej liczby państw członkowskich, Rada uchwaliła rozporządzenie (EWG) nr 684/92 z dnia 16 marca 1992 r. w sprawie wspólnych zasad międzynarodowego przewozu osób autokarem i autobusem (Dz.U. L 74, s. 1), które zostało zmienione na mocy rozporządzenia Rady (WE) nr 11/98 z dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz.U. 1998, L 4, s. 1) (zwane dalej „rozporządzeniem nr 684/92”).

4        Artykuł 7 rozporządzenia nr 684/92, zatytułowany „Procedura wydawania zezwoleń”, stanowi w ust. 4:

„Zezwolenie jest wydane [Zezwolenie wydaje się], z wyjątkiem wypadków, gdy:

[…]

d)      zostanie wykazane, że dane usługi stanowiłyby bezpośrednie zagrożenie dla istniejących usług regularnych, na które wydano już zezwolenie, z wyjątkiem przypadków, kiedy usługi regularne są świadczone tylko przez jednego przewoźnika lub grupę przewoźników;

e)      można wywnioskować [wydaje się], że świadczenie usług wymienionych we wniosku jest nastawione tylko na najbardziej dochodowe spośród usług istniejących na danych trasach;

[…]”.

5        Na podstawie art. 71 ust. 1 lit. b) WE [obecnie art. 91 ust. 1 lit. b) TFUE], który upoważnia Radę do określenia zasad dostępu przewoźników niemających stałej siedziby w państwie członkowskim do świadczenia usług w zakresie przewozu krajowego w państwie członkowskim, Rada wydała rozporządzenie (WE) nr 12/98 z dnia 11 grudnia 1997 r. ustanawiające warunki dostępu przewoźników niemających stałej siedziby w państwie członkowskim do transportu drogowego osób w państwie członkowskim (Dz.U. 1998, L 4, s. 10). Artykuł 1 tego rozporządzenia stanowi:

„Każdy przewoźnik, który odpłatnie świadczy usługi transportu drogowego osób oraz który posiada licencję wspólnotową przewidzianą w art. 3a rozporządzenia Rady (EWG) nr 684/92 […], jest dopuszczony, na mocy warunków ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu oraz bez dyskryminacji ze względu na przynależność państwową przewoźnika lub miejsce prowadzenia działalności, do tymczasowego odpłatnego świadczenia usług krajowego transportu osób w innym państwie członkowskim, zwanym dalej »przyjmującym państwem członkowskim« bez wymagania posiadania [nawet jeśli nie posiada] siedziby statutowej [siedziby] lub [innego] zakładu w tym państwie.

Takie krajowe usługi transportowe są nazwane [zwane] dalej »działalnością transportu kabotażowego [przewozem kabotażowym]«”.

6        Artykuł 2 tego rozporządzenia ma brzmienie następujące:

„Do celów niniejszego rozporządzenia:

1)      »Usługi regularne« oznaczają usługi przewidziane dla przewozu […] w określonych odstępach czasu, na określonych trasach, pasażerów wsiadających i wysiadających na wcześniej ustalonych przystankach. Usługi regularne są otwarte dla wszystkich – z zastrzeżeniem, tam gdzie to stosowne, obowiązkowej rezerwacji.

Fakt, iż warunki świadczenia usług mogą być dostosowane, nie narusza ich zakwalifikowania jako usług regularnych.

2)      »Szczególne usługi regularne« oznaczają usługi regularne przewidziane dla przewozu szczególnych kategorii pasażerów, z wyłączeniem innych pasażerów, w określonych odstępach czasu, na określonych trasach, […] wsiadających i wysiadających na wcześniej ustalonych przystankach.

Szczególne usługi regularne obejmują:

a)      przewóz pracowników między miejscem zamieszkania a miejscem pracy;

b)      przewóz do i z instytucji edukacyjnych dla uczniów i studentów;

c)      przewóz żołnierzy i ich rodzin między ich miejscami zamieszkania a obszarami koszarowymi.

Fakt, iż szczególne usługi mogą być zróżnicowane odpowiednio do potrzeb użytkowników, nie narusza ich zakwalifikowania jako usług regularnych.

3)      »Usługi okazjonalne« oznaczają usługi, które nie są objęte definicją usług regularnych, włącznie ze szczególnymi usługami regularnymi, a których główną cechą jest, że dotyczą przewozu grup utworzonych z inicjatywy klienta lub samego przewoźnika. Usługi takie nie przestają być usługami okazjonalnymi jedynie z powodu świadczenia ich w określonych odstępach czasu.

[…]”.

7        Zgodnie z art. 3 tego rozporządzenia:

„Zezwala się na działalność transportu kabotażowego [przewóz kabotażowy] dla następujących usług:

1)      szczególne [wyspecjalizowane] usługi regularne, pod warunkiem że są one objęte umową zawartą między organizatorem a przewoźnikiem;

2)      usługi okazjonalne;

3)      usługi regularne, pod warunkiem że są wykonywane przez przewoźnika niemającego stałej siedziby w przyjmującym państwie członkowskim, w prowadzeniu międzynarodowych usług regularnych zgodnie z rozporządzeniem (EWG) nr 684/92.

Transport [przewóz] kabotażowy nie może być wykonywany niezależnie od takich usług międzynarodowych.

Usługi miejskie i podmiejskie są wyłączone z zakresu niniejszego punktu.

»Usługi miejskie i podmiejskie« oznaczają usługi transportowe spełniające potrzeby ośrodków miejskich lub zespołów miejskich [aglomeracji] oraz potrzeby transportowe między nimi a obszarami okolicznymi [przedmieściami]”.

8        Z dniem 4 grudnia 2011 r. rozporządzenia nr 684/92 oraz 12/98 zostaną uchylone na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1073/2009 z dnia 21 października 2009 r. w sprawie wspólnych zasad dostępu do międzynarodowego rynku usług autokarowych i autobusowych i zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 561/2006 (Dz.U. L 300, s. 88). Z tego względu rozporządzenia nr 684/92 i nr 12/98 mają zastosowanie ratione temporis do stanu faktycznego sprawy przed sądem krajowym.

9        Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1191/69 z dnia 26 czerwca 1969 r. w sprawie działania państw członkowskich dotyczącego zobowiązań związanych z pojęciem usługi publicznej w transporcie kolejowym, drogowym i w żegludze śródlądowej (Dz.U. L 156, s. 1), w brzmieniu ustalonym na mocy rozporządzenia Rady (EWG) nr 1893/91 z dnia 20 czerwca 1991 r. (Dz.U. L 169, s. 1) (zwane dalej „rozporządzeniem nr 1191/69”), które ma zastosowanie ratione temporis do stanu faktycznego sprawy przed sądem krajowym, zawiera w art. 2 ust. 1 następującą definicję:

„»Zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych [zobowiązania z zakresu usług publicznych]« oznaczają zobowiązania, jakich zainteresowane przedsiębiorstwo transportowe, biorąc pod uwagę swój interes gospodarczy, nie przyjęłoby lub nie przyjęłoby w takim samym zakresie lub na takich samych zasadach”.

10      Z dniem 3 grudnia 2009 r. rozporządzenie nr 1191/69 zostało uchylone na mocy rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70 (Dz.U. L 315, s. 1). W art. 2 ust. 2 lit. e) tego rozporządzenia ujęto definicję pojęcia „zobowiązanie z tytułu świadczenia usług publicznych [zobowiązanie z zakresu usług publicznych]”, które co do istoty odpowiada pojęciu zdefiniowanemu w art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1191/69.

 Prawo krajowe

11      Paragraf 1 Kraftfahrliniengesetz (ustawy o regularnych trasach przewozu pojazdami mechanicznymi, BGBl. I, 203/1999), w brzmieniu mającym zastosowanie do stanu faktycznego sprawy przed sądem krajowym (BGBl. I, 153/2006) (zwanej dalej „KflG”), zatytułowany „Definicje, treść i zakres zezwoleń”, stanowi:

„1.      Liniowy przewóz autobusowy jest to regularny autobusowy przewóz osób dokonywany przez przewoźnika autobusowego na określonym odcinku, w ramach którego pasażerowie wsiadają i wysiadają na uprzednio wyznaczonych przystankach. Z zastrzeżeniem ewentualnego obowiązku rezerwacji liniowy przewóz autobusowy jest dostępny dla każdego.

[…]

3.      Krajowy i międzynarodowy liniowy przewóz autobusowy w rozumieniu ust. 1 wymaga koncesji; autobusowy przewóz liniowy, którego przystanek końcowy znajduje się na terytorium jednego z państw członkowskich, […] jednego z państw-stron porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Szwajcarii wymaga zezwolenia równoważnego takiej koncesji”.

12      Paragraf 2 KflG, zatytułowany „Obowiązek złożenia wniosku o koncesję i zezwolenie, treść wniosku koncesyjnego”, stanowi, że udzielenie koncesji lub zezwolenia następuje na wniosek przewoźnika, który to wniosek składa się bezpośrednio do właściwego organu; przepis ten określa także informacje, jakie ma zawierać taki wniosek, obejmujące w szczególności tożsamość i miejsce położenia zakładu wnioskodawcy, trasę proponowanej linii, proponowany czas trwania koncesji, wysokość opłat przewozowych oraz wyposażenie pojazdów, które mają być wykorzystywane.

13      Paragraf 3 tej ustawy, zatytułowany „Organ nadzoru”, stanowi w ust. 1, że Landeshauptmann (wojewoda) jest właściwy w sprawach udzielania koncesji, o których mowa w § 1 ustawy.

14      Paragraf 7 omawianej ustawy, zatytułowany „Przesłanki udzielenia i odmowy udzielenia zezwolenia”, stanowi w ust. 1:

„Koncesji udziela się, jeśli:

1)      ubiegający się o koncesję albo, jeśli to wymagane, przewidziany w § 10 ust. 5 dyrektor przedsiębiorstwa jest wiarygodny i przygotowany zawodowo, a ponadto ubiegający się o koncesję posiada odpowiednią zdolność finansową,

2)      ubiegający się o koncesję jako osoba fizyczna posiada obywatelstwo austriackie, a przedsiębiorstwo (§ 1 ust. 2 pkt 2) posiada siedzibę w kraju. Obywatele innych państw członkowskich Unii Europejskiej albo innych państw‑stron porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz przedsiębiorstwa z tych państw posiadające siedzibę albo stały oddział w kraju traktowane są na równi z obywatelami austriackimi ubiegającymi się o koncesję;

3)      rodzaj realizowanego przewozu zapewnia celowe i uzasadnione z gospodarczego punktu widzenia zaspokojenie danych potrzeb przewozu oraz

4)      wydanie koncesji nie narusza innych interesów publicznych. Ta okoliczność wyłączająca wydanie koncesji zachodzi w szczególności wówczas, gdy:

[…]

b)      przewóz pojazdami mechanicznymi, którego dotyczy wniosek, może zagrozić wypełnianiu zadań z zakresu przewozu przez przewoźnika, na których obszarze działalności (§ 14 ust. 1–3) leży w całości lub w części trasa przewozu, której dotyczy wniosek, albo

c)      przewóz pojazdami mechanicznymi, którego dotyczy wniosek, uprzedza lepiej odpowiadającą publicznym potrzebom organizację przewozu przez przewoźników, na których obszarze działalności (§ 14 ust. 4) w całości lub w części leży trasa przewozu, której dotyczy wniosek, a jedno z nich wprowadza konieczne ulepszenie warunków przewozu w ramach określonego przez organ nadzorujący stosownego terminu nie dłuższego niż 6 miesięcy”.

15      Paragraf 14 KflG, zatytułowany „Obszar działalności przewozowej”, ma brzmienie następujące:

„1.      Obszar działalności zgodnie z § 7 ust. 1 pkt 4 lit. b) rozciąga się tak daleko jak przewóz pojazdami mechanicznymi, którego dotyczy wniosek, może zagrozić przewozowi publicznemu, na którego prowadzenie została już wydana koncesja.

2.      Zagrożenie dla wypełnienia zadań przewozowych ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwo przewozowe poniesie istotną szkodę w ramach obsługi przewozu publicznego; ma to miejsce w przypadku, gdy w odniesieniu do zagrożonej trasy odczuje ono zmniejszenie przychodów wyraźnie podające w wątpliwość prowadzenie działalności z gospodarczego punktu widzenia.

3.      Jeżeli przedsiębiorstwo przewozowe twierdzi, że jego przychody uległy zmniejszeniu, co w sposób oczywisty podważa równowagę prowadzonej przez nie działalności ze względu na wydanie nowej koncesji lub ze względu na zmianę koncesji w zakresie trasy, powinno zgłosić organowi nadzoru dane częściowo jej znane, które pozwolą temu organowi ocenić skutki, jakie zmniejszenie przychodów będzie miało dla rentowności danej linii.

4.      Pod pojęciem obszaru działalności zgodnie z § 7 ust. 1 pkt 4 lit. c) należy rozumieć obszar, na którym istniejący już przewóz pojazdami mechanicznymi zaspokaja potrzeby przewozowe”.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

16      Wnioskiem z dnia 25 stycznia 2008 r. spółka Yellow Cab zwróciła się na podstawie KflG do Landeshauptmann von Wien o udzielenie zezwolenia na prowadzenie liniowego przewozu osób na trasie położonej wyłącznie w granicach miasta Wiednia.

17      Praktycznie na całej długości tej trasy działa linia autobusowego przewozu osób prowadzona przez inną spółkę w oparciu o koncesję udzieloną w dniu 17 maja 2005 r.

18      Właściwy organ administracyjny oddalił wniosek spółki Yellow Cab, uzasadniając to w następujący sposób: po pierwsze, spółka Yellow Cab ma siedzibę w innym państwie członkowskim, nie mając ani siedziby, ani stałego zakładu pozwalającego na prowadzenie działalności na terytorium Austrii, wbrew wymogom określonym w § 7 ust. 1 pkt 2 KflG; po drugie, zgodnie z § 7 ust. 1 pkt 4 lit. b) zasięgnięto opinii przedsiębiorstwa, które aktualnie prowadzi linię autobusowego przewodu osób na tej samej trasie, w odniesieniu do której spółka Yellow Cab złożyła wniosek, i które wskazało, że w razie udzielenia koncesji, o którą ubiega się spółka Yellow Cab, prowadzenie linii przestałoby być gospodarczo opłacalne.

19      Spółka Yellow Cab złożyła skargę do Unabhängiger Verwaltungssenat Wien (wojewódzkiego sądu administracyjnego w Wiedniu); sąd ten powziął wątpliwości w przedmiocie zgodności spornych przepisów krajowych z przepisami traktatu WE dotyczącymi swobody przedsiębiorczości, swobody świadczenia usług oraz konkurencji.

20      Sąd ten podnosi zasadniczo, że obowiązek posiadania siedziby lub stałego zakładu na terytorium Austrii w celu uzyskania koncesji do prowadzenia regularnej linii autobusowego przewozu osób stanowi szczególnego rodzaju przeszkodę jedynie dla wnioskodawców spoza Austrii, jako że wnioskodawcy z Austrii, czy to osoby fizyczne, czy osoby prawne, mają, co do zasady, siedzibę lub miejsce zamieszkania na terenie Republiki Austrii. Nawet jeśli świadczenie usług przewozu osób regularnymi liniami leży w interesie publicznym, sąd krajowy wątpi, czy konieczne jest aż tak szerokie ograniczenie swobód przedsiębiorczości oraz świadczenia usług.

21      Ponadto gdy chodzi o wymóg, by nowa linia objęta wnioskiem nie zagrażała gospodarczo linii przewozowej, na którą już została wydana koncesja, sąd krajowy jest zdania, że przepis ten chroni przed konkurencją przede wszystkim te przedsiębiorstwa, które w niewłaściwy i nierentowny sposób prowadzą linie przewozowe, na które uzyskały koncesję. Sąd krajowy podnosi, że w stanie faktycznym rozpatrywanej sprawy przedsiębiorstwo skarżące przewidywało w odniesieniu do praktycznie tej samej linii przewozu autobusowego osób opłaty za przewóz znacząco niższe od opłat aktualnie pobieranych przez konkurencyjne przedsiębiorstwo, które już dysponuje koncesją.

22      Sąd krajowy zauważa wreszcie, że choć postanowienia traktatu dotyczące konkurencji odnoszą się co do zasady do postępowania przedsiębiorstw, państwa członkowskie są również zobowiązane do powstrzymania się od wydawania przepisów, które mogłyby pozbawiać skuteczności reguły konkurencji mające zastosowanie do przedsiębiorstw. Tymczasem sporne przepisy krajowe prowadzą do tego, że przedsiębiorstwo, które jest w stanie zaoferować usługę przewozu osób regularną linią autobusową po niższych opłatach, nie może wejść na rynek, podczas gdy prawidłowo funkcjonujący i dostępny w zamian za niewygórowane opłaty system liniowego przewozu osób odpowiada istotnemu interesowi publicznemu.

23      W świetle powyższych rozważań Unabhängiger Verwaltungssenat Wien postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy jest zgodne ze swobodą przedsiębiorczości i swobodą świadczenia usług w rozumieniu [art. 49 i nast. TFUE oraz art. 56 i nast. TFUE] oraz ze wspólnotowym prawem ochrony konkurencji w rozumieniu [art. 101 i nast. TFUE], by przepis krajowy w odniesieniu do wydania pozwolenia na obsługę przewozu pojazdami mechanicznymi, a zatem zorganizowanie publicznego przewozu masowego, który będzie się odbywał regularnie, zgodnie z rozkładem jazdy, na trasie pomiędzy ustalonymi przystankami, ustanawiał następujące wymogi:

a)      wspólnotowe przedsiębiorstwo występujące z wnioskiem musi już przed rozpoczęciem obsługi przewozu, a w szczególności w momencie udzielenia koncesji, posiadać siedzibę albo oddział w państwie, którego organ udziela pozwolenia;

b)      wspólnotowe przedsiębiorstwo występujące z wnioskiem musi najpóźniej od momentu rozpoczęcia obsługi przewozu posiadać siedzibę albo oddział w państwie, którego organ udziela pozwolenia?

2)      Czy jest zgodne ze swobodą przedsiębiorczości i swobodą świadczenia usług w rozumieniu [art.  49 i nast. TFUE oraz art. 56 i nast. TFUE] oraz ze wspólnotowym prawem ochrony konkurencji w rozumieniu [art. 101 i nast. TFUE], by przepis krajowy w odniesieniu do wydania pozwolenia na obsługę przewozu pojazdami mechanicznymi, a zatem zorganizowanie publicznego przewozu masowego, który będzie się odbywał regularnie, zgodnie z rozkładem jazdy, na trasie pomiędzy ustalonymi przystankami, stanowił, że należy odmówić jego wydania, gdy w przypadku rozpoczęcia obsługi przewozu pojazdami mechanicznymi, którego dotyczy wniosek, przychody konkurencyjnego przedsiębiorstwa, obsługującego w części lub w całości tę samą trasę, z tytułu realizowanego przez nie przewozu ulegną obniżeniu w takim stopniu, iż z gospodarczego punktu widzenia dalsze jego realizowanie przez to konkurencyjne przedsiębiorstwo nie będzie już opłacalne?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 Rozważania wstępne

24      Na wstępie należy zauważyć, że oba pytania sądu krajowego dotyczą między innymi unijnego prawa konkurencji, ujętego w art. 101 i nast. TFUE.

25      Należy wobec tego przypomnieć, że choć prawdą jest, iż art. 101 i 102 TFUE dotyczą wyłącznie zachowania przedsiębiorstw i nie dotyczą przepisów ustawowych lub wykonawczych wydawanych przez państwa członkowskie, to jednak artykuły te, interpretowane łącznie z art. 4 ust. 3 TFUE, który ustanawia obowiązek współpracy, nakładają na państwa członkowskie obowiązek niewydawania oraz nieutrzymywania w mocy przepisów, również o charakterze ustawowym lub wykonawczym, które mogłyby pozbawiać skuteczności reguły konkurencji znajdujące zastosowanie do przedsiębiorstw (zob. wyroki: z dnia 9 września 2003 r. w sprawie C‑198/01 CIF, Rec. s. I‑8055, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych C‑94/04 i C‑202/04 Cipolla i in., Zb.Orz., s. I‑11421, pkt 46).

26      Trybunał orzekł, że naruszenie art. 4 ust. 3 TFUE oraz art. 101 TFUE ma miejsce wówczas, gdy państwo członkowskie bądź to narzuca lub faworyzuje zawieranie porozumień sprzecznych z art. 101 TFUE lub wzmacnia skutki tych porozumień, bądź to pozbawia swoje własne regulacje charakteru państwowego, przenosząc odpowiedzialność za podejmowanie decyzji ingerujących w sferę ekonomiczną na podmioty prywatne (ww. wyroki: w sprawie CIF, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo; a także w sprawie Cipolla i in., pkt 47).

27      Należy jednak wskazać, że sporne przepisy krajowe nie zaliczają się do żadnego z tych przypadków. Wynika stąd, że nie ma potrzeby analizowania niniejszego odesłania prejudycjalnego pod kątem zasad unijnego prawa konkurencji.

 W przedmiocie pytania pierwszego

28      To pytanie sądu krajowego zmierza w istocie do ustalenia, czy przepisy prawa Unii dotyczące swobody świadczenia usług oraz swobody przedsiębiorczości należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się przepisom państwa członkowskiego, takim jak w stanie faktycznym przed sądem krajowym, które – dla potrzeb udzielenia zezwolenia na prowadzenie miejskiej linii publicznego przewozu osób autobusem obsługującym regularnie określone przystanki zgodnie z uprzednio określonym rozkładem jazdy – wymagają, by podmioty gospodarcze ubiegające się o zezwolenie, nawet mające siedzibę w innym państwie członkowskim, posiadały siedzibę lub inny zakład na terytorium tego państwa członkowskiego.

29      Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, należy podkreślić, że swoboda przepływu usług w branży przewozowej nie podlega art. 56 TFUE, który dotyczy swobody świadczenia usług w ogólności, ale podlega przepisowi szczególnemu zawartemu w art. 58 ust. 1 TFUE, zgodnie z którym „[s]wobodę przepływu usług w dziedzinie transportu regulują postanowienia tytułu dotyczącego transportu” (zob. podobnie wyrok z dnia z dnia 13 lipca 1989 r. w sprawie 4/88 Lambregts Transportbedrijf, Rec. s. 2583, pkt 9).

30      Zastosowanie zasad swobody przepływu usług powinno więc być realizowane, zgodnie z traktatem, poprzez wdrożenie wspólnej polityki przewozowej (zob. wyrok z dnia 7 listopada 1991 r. w sprawie C‑17/90 Pinaud Wieger, Rec. s. I‑5253, pkt 7).

31      Tymczasem należy zauważyć, że przewozy, których dotyczy sprawa przed sądem krajowym nie należą do zakresu zastosowania przepisów wydanych przez Radę na podstawie art. 71 ust. 1 WE w celu liberalizacji usług przewozowych.

32      Po pierwsze, nie ulega kwestii, że prowadzenie linii autobusowej, co zamierzała czynić spółka Yellow Cab, nie należy do pojęcia przewozu międzynarodowego, a zatem nie jest objęte zakresem zastosowania rozporządzenia nr 684/92. Po drugie, gdy chodzi o rozporządzenie 12/98, należy podnieść, że przesłanki zastosowania tego ostatniego rozporządzenia nie zostały w sprawie przed sądem krajowym spełnione, gdyż regularne usługi przewozowe, które zamierzała świadczyć spółka Yellow Cab, nie stanowią krajowego odcinka międzynarodowej linii regularnego przewozu, o którym mowa w art. 3 ust. 3 rozporządzenia nr 12/98, ale – ponieważ przeznaczone są one jedynie do świadczenia na obszarze miasta Wiednia – stanowią usługi miejskie lub podmiejskie, wyłączone z zakresu zastosowania tego rozporządzenia na mocy tego samego przepisu.

33      W tych okolicznościach należy dokonać oceny przepisów krajowych, spornych przed sądem odsyłającym, w świetle postanowień traktatu FUE dotyczących swobody przedsiębiorczości, które mają bezpośrednie zastosowanie do przewozu, nie zaś w świetle tytułu dotyczącego tego zagadnienia.

34      W tym względzie należy podnieść, że obowiązek posiadania siedziby lub innego zakładu na obszarze przyjmującego państwa członkowskiego nie może logicznie stanowić jako taki przeszkody lub ograniczenia swobody przedsiębiorczości. Jak bowiem słusznie podniósł rząd austriacki, obowiązek ten nie prowadzi do najmniejszego nawet ograniczenia swobody podmiotów gospodarczych mających siedziby w innych państwach członkowskich w zakresie tworzenia oddziałów lub innych zakładów na tym terytorium.

35      Wobec tego w stanie faktycznym takim jak stan faktyczny sprawy przed sądem krajowym należy zbadać, czy warunki dotyczące wymogu posiadania siedziby lub innego zakładu na obszarze przyjmującego państwa członkowskiego jako przesłanka uzyskania zezwolenia na prowadzenie regularnej linii autobusowego przewozu osób mogą stanowić przeszkodę dla wykonywania prawa przedsiębiorczości.

36      W odniesieniu do tej kwestii sąd krajowy odwołuje się, po pierwsze, do sytuacji, w której zainteresowany zagraniczny przedsiębiorca musi posiadać siedzibę lub inny zakład na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego przed udzieleniem mu zezwolenia na prowadzenie linii, oraz po drugie, do sytuacji, w której przedsiębiorca ten musi spełnić ten wymóg po udzieleniu mu zezwolenia, a najpóźniej w chwili, gdy rozpocznie on prowadzenie regularnej linii objętej koncesją.

37      Wymaganie od podmiotu gospodarczego mającego siedzibę w innym państwie członkowskim i zamierzającego uzyskać zezwolenie na prowadzenie regularnej linii przewozu osób autobusem w przyjmującym państwie członkowskim, aby posiadał siedzibę lub inny zakład na obszarze tego ostatniego państwa, i to jeszcze przed udzieleniem mu koncesji, ma skutek zniechęcający. Rozsądny podmiot gospodarczy nie będzie bowiem gotów do podjęcia nakładów, być może znaczących, nie mając żadnej pewności co do uzyskania zezwolenia.

38      Należy dodać, że ograniczenie wynikające z takiego wymogu nie wydaje się w żaden sposób uzasadnione w świetle celów wskazanych przez rząd austriacki, a także w świetle konieczności zapewnienia równości warunków konkurencji w zakresie prowadzenia linii autobusowych oraz zapewnienia poszanowania prawa socjalnego i prawa pracy obowiązującego w Austrii.

39      W konsekwencji wymóg taki stanowi ograniczenie niezgodne z przepisami prawa Unii dotyczącymi prawa przedsiębiorczości.

40      Z drugiej jednak strony wymóg posiadania siedziby na terytorium Austrii nie jest niezgodny z przepisami prawa Unii w sytuacji, gdy aktualizuje się on już po udzieleniu zezwolenia na prowadzenie linii, zaś przed rozpoczęciem jej prowadzenia przez przedsiębiorcę.

41      Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na pierwsze pytanie należy udzielić odpowiedzi, że art. 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom państwa członkowskiego, takim jak w stanie faktycznym sprawy przed sądem krajowym, które – dla potrzeb udzielenia zezwolenia na prowadzenie miejskiej linii publicznego przewozu osób autobusem regularnie obsługującym określone przystanki według uprzednio ustalonego rozkładu jazdy – wymagają, by podmiot gospodarczy ubiegający się o zezwolenie, mający siedzibę w innym państwie członkowskim, posiadał siedzibę lub inny zakład na terytorium tego państwa członkowskiego, i to zanim zostanie mu udzielone zezwolenie na prowadzenie tej linii. Natomiast artykuł 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on jednak przepisom krajowym przewidującym wymóg posiadania siedziby, w sytuacji gdy ma on być spełniony już po udzieleniu tego zezwolenia, ale przed rozpoczęciem prowadzenia omawianej linii przez wnioskującego.

 W przedmiocie pytania drugiego

42      W pytaniu tym sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy przepisy prawa Unii dotyczące swobody świadczenia usług oraz swobody przedsiębiorczości należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one przepisom krajowym, takim jak w stanie faktycznym sprawy przed sądem odsyłającym, które stanowią, że należy odmówić udzielenia zezwolenia na prowadzenie miejskiej linii przewozu osób autobusem regularnie obsługującym określone przystanki zgodnie z uprzednio ustalonym rozkładem jazdy w sytuacji, gdy dochody przedsiębiorstwa konkurencyjnego, któremu już przysługuje zezwolenie na prowadzenie linii przewozowej obejmującej trasę w całości lub w części tożsamą z trasą objętą wnioskiem, uległyby znaczącemu zmniejszeniu wskutek udzielenia tego zezwolenia, tak iż dalsze prowadzenie linii objętej koncesją nie byłoby już rentowne w warunkach gospodarki rynkowej.

43      Biorąc pod uwagę rozważania zawarta w pkt 29–33 niniejszego wyroku, pytanie to należy rozpatrzyć wyłącznie pod kątem swobody przedsiębiorczości.

44      Na wstępie należy podnieść, że w świetle akt sprawy linie autobusowe będące przedmiotem sporu przed sądem krajowym mają charakter zasadniczo turystyczny, tak iż obowiązki nieodłącznie związane z usługą prowadzenia takich linii nie odpowiadają obowiązkom z zakresu usług publicznych w rozumieniu definicji zawartej w art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1191/69.

45      Należy podkreślić, że przepisy krajowe, takie jak w stanie faktycznym sprawy przed sądem odsyłającym, które wymagają uzyskania zezwolenia na prowadzenie turystycznej linii autobusowej, stanowią co do zasady ograniczenie swobody przedsiębiorczości w rozumieniu art. 49 TFUE, albowiem mają one na celu ograniczenie liczby usługodawców, i to pomimo podnoszonego braku dyskryminacji ze względu na przynależność państwową zainteresowanych podmiotów gospodarczych (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 marca 2009 r. w sprawie C‑169/07 Hartlauer, Zb.Orz., s. I‑1721, pkt 36, 39).

46      W konsekwencji należy zbadać, czy sporne przepisy można obiektywnie uzasadnić.

47      Należy podnieść, że zgodnie z tym, co wynika również z akt sprawy przedstawionych Trybunałowi, § 7 KflG, noszący tytuł „Przesłanki udzielenia i odmowy udzielenia zezwolenia”, w ust. 1 pkt 4 odnosi się do sprzeczności z interesem publicznym jako kryterium odmowy udzielenia zezwolenia na prowadzenie linii, a pod lit. b) i c) tego punktu odnosi się do sytuacji, w których ta przesłanka wyłączenia ma w szczególności zastosowanie. Zmniejszenie dochodów przedsiębiorstwa, któremu już przysługuje zezwolenie, które to zmniejszenie w sposób istotny obniżyłoby rentowność prowadzenia przez nie linii przewozowej, zostało wymienione w § 14 tej ustawy, noszącym tytuł „Obszar działalności przewozowej”.

48      Należy stwierdzić, że pytanie prejudycjalne, tak jak zostało ono sformułowane, dotyczy rozstrzygającego znaczenia kryterium opartego o tego rodzaju zmniejszenie dochodów oraz brak rentowności, w warunkach gospodarki rynkowej, prowadzenia danego przedsiębiorstwa w wypadku udzielenia zezwolenia nowemu podmiotowi.

49      Z tego względów analiza prowadzona przez Trybunał uwzględni brzmienie odnośnych przepisów KflG oraz wykładnię tej ustawy wynikającą z brzmienia drugiego pytania prejudycjalnego.

50      W tym względzie, jak zresztą trafnie zauważyła Komisja Wspólnot Europejskich, prowadzenie linii autobusowych takich jak w stanie faktycznym przed sądem krajowym może odpowiadać celowi w interesie ogólnym, takim jak promocja turystyki, polityka bezpieczeństwa drogowego poprzez skupianie turystycznego ruchu drogowego na określonych szlakach czy też ochrona środowiska poprzez oferowanie środka przewozu zbiorowego jako alternatywy wobec środków przewozu indywidualnego.

51      Z drugiej jednak strony cel w postaci zagwarantowania rentowności konkurencyjnej linii autobusowej, jako pobudka o charakterze czysto gospodarczym, nie może – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem – stanowić nadrzędnego wymogu w interesie ogólnym, który mógłby uzasadniać ograniczenie swobody podstawowej gwarantowanej przez traktat (zob. wyrok z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie C‑384/08 Attanasio Group, Zb.Orz. s. I‑2055, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

52      Gdy chodzi w szczególności o interes polegający na uniemożliwieniu, by udzielenie zezwolenia na usługę przewozową bezpośrednio podważało istnienie regularnych usług już istniejących, należy podnieść, że interes tego rodzaju może z pewnością uzasadniać odmowę udzielenia zezwolenia w świetle rozporządzenia nr 648/92, jak wynika to z jego art. 7 ust. 4 lit. d). Niemniej jednak przepis ten nie ma zastosowania do stanu faktycznego sprawy przed sądem krajowym, wobec czego nie można twierdzić, by poza zakresem tej regulacji i w odniesieniu do wniosku dotyczącego turystycznej linii przewozowej cele analogiczne do przewidzianych w tym przepisie mogły uzasadniać ograniczenie swobody przedsiębiorczości.

53      Dla celów zbadania proporcjonalności należy przypomnieć, że system uprzednich zezwoleń administracyjnych nie może uzasadniać uznaniowości władz krajowych pozbawiającej skuteczności przepisy prawa Unii, zwłaszcza dotyczące jednej z podstawowych swobód, takiej jak ta, która jest przedmiotem postępowania przed sądem krajowym. Zatem aby system uprzednich zezwoleń był uzasadniony, nawet gdy stanowi odstępstwo od podstawowej swobody tego rodzaju, powinien opierać się na obiektywnych, niedyskryminacyjnych i znanych wcześniej kryteriach zapewniających jego odpowiedniość, jeśli chodzi o wystarczające zakreślenie zakresu swobodnego uznania władz krajowych (ww. wyrok w sprawie Hartlauer, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo).

54      Wobec tego jeżeli przepisy krajowe sporne w sprawie przed sądem odsyłającym, rozumiane są w ten sposób, że ocena wniosku o udzielenie zezwolenia dokonywana jest przez właściwy organ krajowy jedynie na podstawie twierdzeń podmiotu, któremu przysługuje zezwolenie, dotyczących rentowności prowadzonej przez niego działalności, a to pomimo faktu, że przedsiębiorstwo to jest potencjalnym bezpośrednim konkurentem przedsiębiorstwa, które złożyło wniosek o udzielenie nowego zezwolenia, tego rodzaju zasady dokonywania oceny są niezgodne z przepisami prawa Unii, albowiem mogą podważać obiektywność i bezstronność rozpoznawania danego wniosku o udzielenie zezwolenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Hartlauer, pkt 69).

55      Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi, że art. 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym, zgodnie z którymi należy odmówić udzielenia zezwolenia na prowadzenie turystycznej linii autobusowej ze względu na zmniejszenie rentowności konkurencyjnego przedsiębiorstwa, któremu przysługuje zezwolenie na prowadzenie linii, która jest w całości lub w części tożsama z linią objętą wnioskiem, i to wyłącznie na podstawie twierdzeń tego konkurencyjnego przedsiębiorstwa.

 W przedmiocie kosztów

56      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom państwa członkowskiego, takim jak w stanie faktycznym sprawy przed sądem krajowym, które – dla potrzeb udzielenia zezwolenia na prowadzenie miejskiej linii publicznego przewozu osób autobusem regularnie obsługującym określone przystanki według uprzednio ustalonego rozkładu jazdy – wymagają, by podmiot gospodarczy ubiegający się o zezwolenie, mający siedzibę w innym państwie członkowskim, posiadał siedzibę lub inny zakład na terytorium tego państwa członkowskiego, i to zanim zostanie mu udzielone zezwolenie na prowadzenie tej linii. Ponadto artykuł 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on jednak przepisom krajowym przewidującym wymóg posiadania siedziby, w sytuacji gdy ma on być spełniony już po udzieleniu tego zezwolenia, ale przed rozpoczęciem prowadzenia omawianej linii przez wnioskującego.

2)      Artykuł 49 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym, zgodnie z którymi należy odmówić udzielenia zezwolenia na prowadzenie turystycznej linii autobusowej ze względu na zmniejszenie rentowności konkurencyjnego przedsiębiorstwa, któremu przysługuje zezwolenie na prowadzenie linii, która jest w całości lub w części tożsama z linią objętą wnioskiem, i to wyłącznie na podstawie twierdzeń tego konkurencyjnego przedsiębiorstwa.

Podpisy

* Język postępowania: niemiecki.

LINK DO WYROKU WE WSZYSTKICH JĘZYKACH URZĘDOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ:

http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-338/09

WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)

z dnia 14 listopada 2018 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Przystąpienie nowych państw członkowskich – Republika Chorwacji – Środki przejściowe – Swoboda świadczenia usług – Dyrektywa 96/71/WE – Delegowanie pracowników – Delegowanie obywateli chorwackich i obywateli państw trzecich do Austrii za pośrednictwem przedsiębiorstwa mającego siedzibę we Włoszech

W sprawie C‑18/17

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny, Austria) postanowieniem z dnia 13 grudnia 2016 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 16 stycznia 2017 r., w postępowaniu:

Danieli & C. Officine Meccaniche SpA,

Dragan Panic,

Ivan Arnautov,

Jakov Mandic,

Miroslav Brnjac,

Nicolai Dorassevitch,

Alen Mihovic

przeciwko

Regionale Geschäftsstelle Leoben des Arbeitsmarktservice,

TRYBUNAŁ (trzecia izba),

w składzie: M. Vilaras, prezes czwartej izby, pełniący obowiązki prezesa trzeciej izby, J. Malenovský, L. Bay Larsen (sprawozdawca), M. Safjan i D. Šváby, sędziowie,

rzecznik generalny: N. Wahl,

sekretarz: C. Strömholm, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 28 lutego 2018 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Danieli & C. Officine Meccaniche SpA oraz D. Panica, I. Arnautova, J. Mandica, M. Brnjaca, N. Dorassevitcha i A. Mihovica przez E. Oberhammera, Rechtsanwalt,

–        w imieniu rządu austriackiego przez G. Hessego, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego i D. Klebsa, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez M. Bulterman i J. Langera, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kellerbauera i L. Malferrariego, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 26 kwietnia 2018 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 56 i 57 TFUE, rozdziału 2 pkt 2 i 12 załącznika V do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Chorwacji oraz dostosowań w Traktacie o Unii Europejskiej, Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Dz.U. 2012, L 112, s. 21) (zwanego dalej „aktem przystąpienia Chorwacji”) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/71/WE z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.U. 1997, L 18, s. 1).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu toczącego się między włoską spółką Danieli & C. Officine Meccaniche SpA (zwaną dalej „spółką Danieli”) i sześcioma pracownikami mającymi obywatelstwo chorwackie, rosyjskie i białoruskie a Regionale Geschäftsstelle Leoben des Arbeitsmarktservice (regionalną jednostką agencji ds. zatrudnienia w Loeben, Austria), organem działającym w ramach federalnego ministerstwa pracy, spraw społecznych i ochrony konsumentów, w przedmiocie oddelegowania tych pracowników.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

 Akt przystąpienia Chorwacji

3        Artykuł 18 aktu przystąpienia Chorwacji stanowi:

„Środki wymienione w załączniku V stosuje się w odniesieniu do Chorwacji na warunkach określonych w tym załączniku”.

4        Załącznik V do aktu przystąpienia Chorwacji jest zatytułowany „Wykaz, o którym mowa w art. 18 aktu przystąpienia: środki przejściowe”, a rozdział 2 tego załącznika, zatytułowany „Swobodny przepływ osób”, przewiduje w swoich pkt 1, 2 i 12:

„1.      Artykuł 45 i artykuł 56 akapit pierwszy [TFUE] mają w pełni zastosowanie – w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników oraz swobody świadczenia usług związanych z czasowym przepływem pracowników, określonym w artykule 1 dyrektywy 96/71/WE – między Chorwacją, z jednej strony, a każdym z obecnych państw członkowskich, z drugiej strony, z zastrzeżeniem postanowień przejściowych określonych w punktach 2–13.

2.      Na zasadzie odstępstwa od artykułów 1–6 rozporządzenia [Parlamentu Europejskiego i Rady] (UE) nr 492/2011 [z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii (Dz.U. 2011, L 141, s. 1)] i do zakończenia okresu dwóch lat po dniu przystąpienia, obecne państwa członkowskie będą stosować środki krajowe lub środki wynikające z umów dwustronnych regulujące dostęp obywateli chorwackich do rynków pracy w tych państwach. Obecne państwa członkowskie mogą nadal stosować takie środki do zakończenia okresu pięciu lat po dniu przystąpienia.

[…]

12.      W celu zaradzenia poważnym zakłóceniom lub groźbie ich wystąpienia w określonych wrażliwych sektorach usług na rynkach pracy Niemiec i Austrii, które to zakłócenia lub groźba ich wystąpienia mogą pojawić się w niektórych regionach w wyniku transgranicznego świadczenia usług, określonego w artykule 1 dyrektywy 96/71/WE, Niemcy i Austria – tak długo jak stosują na mocy ustanowionych powyżej postanowień przejściowych środki krajowe lub środki wynikające z umów dwustronnych dotyczących swobodnego przepływu pracowników chorwackich – mogą po zgłoszeniu Komisji odstąpić od stosowania artykułu 56 akapit pierwszy [TFUE] w celu ograniczenia – w kontekście świadczenia usług przez przedsiębiorstwa mające siedzibę w Chorwacji – czasowego przepływu pracowników, których prawo do podjęcia pracy w Niemczech i Austrii podlega środkom krajowym.

Wykaz usług, do których może mieć zastosowanie powyższe odstępstwo, jest następujący:

[…]

–      w Austrii:

Sektor      Kod(*), chyba że wskazano inaczej

[…]

Budownictwo, w tym działalność pokrewna

[…]

(*)      NACE: zob. 31990 R 3037: rozporządzenie Rady (EWG) nr 3037/90 z dnia 9 października 1990 r. w sprawie statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej we Wspólnocie Europejskiej [(Dz.U. 1990, L 293, s. 1)];

[…]

Skutkiem zastosowania niniejszego punktu nie może być wprowadzenie bardziej restrykcyjnych warunków dotyczących czasowego przepływu pracowników w odniesieniu do transgranicznego świadczenia usług między Niemcami lub Austrią a Chorwacją, niż warunki istniejące w dniu podpisania traktatu o przystąpieniu”.

5        Kody NACE 45.1 do 45.4 brzmią następująco:

 Dyrektywa 96/71

6        Artykuł 1 dyrektywy 96/71 stanowi:

„1.      Niniejszą dyrektywę stosuje się do przedsiębiorstw prowadzących działalność [mających siedzibę] w państwie członkowskim, które w ramach świadczenia usług poza jego granicami delegują pracowników zgodnie z ust. 3 na terytorium innego państwa członkowskiego.

[…]

3.      Niniejszą dyrektywę stosuje się wówczas, gdy przedsiębiorstwa wymienione w ust. 1 podejmują następujące środki, wybiegające poza granice państwowe:

a)      delegują pracowników na własny rachunek i pod swoim kierownictwem na terytorium państwa członkowskiego, w ramach umowy zawartej między przedsiębiorstwem delegującym a odbiorcą usług, działającym w danym państwie członkowskim, o ile istnieje stosunek pracy pomiędzy przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem w ciągu okresu delegowania;

lub

b)      delegują pracowników do zakładu albo przedsiębiorstwa należącego do grupy przedsiębiorców na terytorium państwa członkowskiego, o ile istnieje stosunek pracy między przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem w ciągu okresu delegowania;

lub

c)      jako przedsiębiorstwo pracy tymczasowej lub agencja wynajmująca personel wynajmuj[ą] pracownika przedsiębiorstwu, prowadzącemu działalność gospodarczą lub działającemu na terytorium państwa członkowskiego, o ile przez cały okres delegowania istnieje stosunek pracy pomiędzy przedsiębiorstwem pracy tymczasowej lub agencją wynajmującą a pracownikiem.

4.      Przedsiębiorstwa prowadzące działalność [z siedzibą] w państwie nieczłonkowskim nie mogą być traktowane w sposób bardziej uprzywilejowany niż przedsiębiorstwa prowadzące działalność w państwie członkowskim”.

7        Załącznik do dyrektywy 96/71 przewiduje:

„Wymienione w art. 3 ust. 1 pierwszy akapit rodzaje działalności obejmują wszystkie prace związane z budową, naprawą, utrzymaniem, przeróbką lub rozbiórką budowli, a przede wszystkim następujące prace:

1)      wykopy

2)      roboty ziemne

3)      prace budowlane w węższym znaczeniu

4)      montowanie i demontowanie elementów prefabrykowanych

5)      wyposażenie lub instalowanie

6)      przebudowa

7)      renowacja

8)      naprawy

9)      demontowanie

10)      rozbiórka

11)      konserwacja

12)      utrzymywanie (prace malarskie i porządkowe)

13)      ulepszanie”.

 Prawo austriackie

8        Paragraf 18 Ausländerbeschäftigungsgesetz (ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców, BGBl. 218/1975), w brzmieniu znajdującym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym (BGBl. I, 72/2013) (zwanej dalej „AuslBG”), ma następujące brzmienie:

„Cudzoziemiec delegowany przez przedsiębiorstwo

Przesłanki zatrudnienia; zezwolenie na oddelegowanie

1.      Cudzoziemcy zatrudnieni przez zagranicznego pracodawcę niemającego siedziby przedsiębiorstwa na terytorium federalnym [Austrii] wymagają, o ile poniższe przepisy nie stanowią inaczej, zezwolenia na pracę. Jeżeli czas trwania tych prac nie przekracza sześciu miesięcy, cudzoziemcy wymagają zezwolenia na oddelegowanie, które może zostać udzielone na okres nieprzekraczający czterech miesięcy.

[…]

12.      W odniesieniu do cudzoziemców, którzy zostali oddelegowani na terytorium Austrii przez przedsiębiorstwo z siedzibą w innym państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego w celu tymczasowego świadczenia pracy, nie wymaga się zezwolenia na pracę bądź na oddelegowanie, jeżeli:

1)      mają oni zezwolenie na pracę w państwie siedziby przedsiębiorstwa obejmujące okres ich oddelegowania na terytorium Austrii i są legalnie zatrudnieni w oddelegowującym przedsiębiorstwie oraz

2)      są przestrzegane austriackie warunki wynagrodzenia i zatrudnienia w rozumieniu § 7b ust. 1 pkt 1–3 i § 7b ust. 2 Arbeitsvertragsrechts-Anpassungsgesetz [(ustawy w sprawie dostosowania prawa umów o pracę, BGBl. 459/1993)] oraz przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego.

Centralna jednostka koordynująca ministerstwa finansów zajmująca się kontrolą nielegalnego zatrudnienia na podstawie [AuslBG] i ustawy sprawie dostosowania prawa umów o pracę powiadamia niezwłocznie właściwe regionalne jednostki w  urzędu ds. zatrudniania o zatrudnieniu cudzoziemców oddelegowanych do pracy w Austrii, zgodnie z § 7b ust. 3 i 4 ustawy w sprawie dostosowania prawa umów o pracę. W terminie 2 tygodni od otrzymania powiadomienia regionalne jednostki urzędu ds. zatrudnienia poświadczają wobec przedsiębiorstwa i zleceniodawcy, na rzecz którego praca jest świadczona, że przesłanki zostały spełnione (potwierdzenie oddelegowania w ramach Unii), bądź w razie ich niespełnienia nie wyrażają zgody na oddelegowanie. Bez uszczerbku dla obowiązku zgłoszenia, o którym mowa w § 7b ust. 3 i 4 ustawy w sprawie dostosowania prawa umów o pracę, okres zatrudnienia może się rozpocząć z chwilą spełnienia przesłanek, nawet w braku potwierdzenia oddelegowania w ramach Unii”.

9        Paragraf 32a AuslBG przewiduje:

„Przepisy przejściowe dotyczące rozszerzenia Unii Europejskiej

1.      Obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, które w dniu 1 stycznia 2007 r. przystąpiły do Unii Europejskiej na mocy traktatu [między Królestwem Belgii, Republiką Czeską, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Estońską, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Portugalską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji oraz Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (państwami członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Bułgarii oraz Rumunią] dotyczącego przystąpienia Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej [(Dz.U. 2005, L 157, s. 11)], nie korzystają ze swobody przepływu pracowników w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 1, chyba że są członkami rodziny obywatela państwa EOG, korzystającego z prawa pobytu na podstawie prawa wspólnotowego, zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 1–3 Niederlassungs- und Aufenthaltsgesetz (ustawy o osiedlaniu się i pobycie).

[…]

11.      Na mocy traktatu [między Królestwem Belgii, Republiką Bułgarii, Republiką Czeską, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Estońską, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Portugalską, Rumunią, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji oraz Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (państwami członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Chorwacji] dotyczącego przystąpienia Republiki Chorwacji do Unii Europejskiej [(Dz.U. 2012, L 112, s. 10)] od dnia przystąpienia Republiki Chorwacji do Unii ust. 1–9 znajdują zastosowanie odpowiednio do obywateli Republiki Chorwacji i do pracodawców mających siedzibę w Chorwacji”.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

10      Spółka Danieli przyjęła zlecenie austriackiego przedsiębiorstwa na wybudowanie walcowni w Austrii. Na potrzeby tego zlecenia wspomniana włoska spółka zamierzała zaangażować między innymi czterech pracowników chorwackich oraz jednego pracownika rosyjskiego i jednego pracownika białoruskiego.

11      Spółka ta należała do grupy spółek, do której należały również chorwacka spółka Danieli Systec d.o.o., która była pracodawcą wspomnianych pracowników chorwackich, oraz inna włoska spółka, Danieli Automation SpA, będąca z kolei pracodawcą pracowników rosyjskiego i białoruskiego.

12      Owi pracownicy chorwaccy zostali wynajęci spółce Danieli, jednak wciąż pozostawali zatrudnieni przez spółkę chorwacką i byli objęci systemem zabezpieczenia społecznego w Chorwacji. Co się tyczy pracowników rosyjskiego i białoruskiego, zostali oni wynajęci do pracy spółce Danieli, mimo że pozostawali zatrudnieni przez spółkę Danieli Automation i byli objęci systemem zabezpieczenia społecznego we Włoszech przez okres odbywania delegacji w Austrii.

13      W dniu 18 stycznia 2016 r. spółka Danieli przekazała Zentrale Koordinationsstelle für die Kontrolle illegaler Beschäftigung (centralnej jednostce koordynującej ds. kontroli nielegalnego zatrudnienia, Austria), na podstawie między innymi § 18 ust. 12 AuslBG, dane dotyczące tych pracowników i wystąpiła z wnioskami o potwierdzenie ich oddelegowania w ramach Unii.

14      W wysłanym następnie piśmie spółka Danieli wskazała, że nie jest pracodawcą tych pracowników, jednak zostali oni wynajęci przez wyżej wspomniane spółki chorwacką i włoską do celów realizacji projektu budowy walcowni w Austrii.

15      Regionalna jednostka agencji ds. zatrudnienia w Loeben odmówiła uwzględnienia wniosków o potwierdzenie oddelegowania zgodnie z § 18 ust. 12 AuslBG i nie zezwoliła na oddelegowanie odnośnych pracowników.

16      Skargi wniesione na te decyzje odmowne zostały oddalone przez Bundesverwaltungsgericht (federalny sąd administracyjny, Austria). Sąd ten zauważył, że art. 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71 wymaga istnienia „stosunku pracy pomiędzy przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem w ciągu okresu delegowania”. Tymczasem w niniejszym wypadku taki stosunek nie istniał, ponieważ wspomniani pracownicy nie byli zatrudnieni przez spółkę Danieli.

17      Spółka Danieli i rzeczeni pracownicy wnieśli do Verwaltungsgerichtshof (trybunału administracyjnego, Austria) skargi rewizyjne (Revision) od orzeczeń Bundesverwaltungsgericht (federalnego sądu administracyjnego).

18      W tych okolicznościach Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 56 i 57 TFUE, dyrektywę [96/71] oraz [rozdział 2, zatytułowany „Swoboda przepływu osób”, pkt 2 i 12] załącznika V do [aktu przystąpienia z Chorwacji] należy interpretować w ten sposób, że [Republika Austrii]jest uprawniona do ograniczenia delegowania pracowników zatrudnionych w spółce mającej siedzibę w Chorwacji poprzez ustanowienie wymogu uzyskania zezwolenia na pracę, jeżeli delegowanie to następuje w drodze wynajmu tych pracowników spółce z siedzibą we Włoszech w celu świadczenia przez spółkę włoską usług w Austrii, a działalność chorwackich pracowników w imieniu tej włoskiej spółki przy budowie walcowni w Austrii ogranicza się do wykonania tej usługi w Austrii, przy uwzględnieniu, że między tymi pracownikami a spółką włoską nie istnieje stosunek pracy?

2)      Czy art. 56 i 57 TFUE oraz dyrektywę [96/71] należy interpretować w ten sposób, że [Republika Austrii] jest uprawniona do ograniczenia delegowania pracownika rosyjskiego i pracownika białoruskiego, zatrudnionych w spółce z siedzibą we Włoszech, poprzez ustanowienie wymogu uzyskania zezwolenia na pracę, jeżeli delegowanie to następuje w drodze wynajmu tych pracowników drugiej spółce z siedzibą we Włoszech w celu świadczenia przez tę drugą spółkę usług w Austrii, a działalność pracownika rosyjskiego i pracownika białoruskiego w imieniu drugiej spółki ogranicza się do wykonania tej usługi w Austrii, przy uwzględnieniu, że między tymi pracownikami a ową drugą spółką nie istnieje stosunek pracy?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 W przedmiocie pytania pierwszego

19      Poprzez swoje pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 56 i 57 TFUE, rozdział 2 pkt 2 i 12 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji, a także dyrektywę 96/71 należy interpretować w ten sposób, że Republika Austrii jest uprawniona do ograniczenia, poprzez ustanowienie wymogu uzyskania zezwolenia na pracę, delegowania pracowników chorwackich, którzy są zatrudnieni przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w Chorwacji, jeżeli oddelegowanie tych pracowników następuje poprzez ich wynajęcie przedsiębiorstwu z siedzibą we Włoszech w celu świadczenia przez to włoskie przedsiębiorstwo usług w Austrii, w sytuacji gdy między tymi pracownikami a tym ostatnim przedsiębiorstwem nie istnieje stosunek pracy.

20      Tytułem wstępu należy przypomnieć, że w sytuacji stanowiącej podstawę pytania pierwszego spółka Danieli, przedsiębiorstwo włoskie, wystąpiła do właściwej regionalnej jednostki agencji ds. zatrudnienia o potwierdzenie oddelegowania bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę czterech wynajętych jej przez przedsiębiorstwo chorwackie pracowników chorwackich, których zamierzała zaangażować przy budowie walcowni w Austrii. Ów wniosek nie został uwzględniony z tego powodu, że w przypadku rzeczonych pracowników było wymagane zezwolenie na pracę.

21      Nasuwa się pytanie, czy prawo Unii sprzeciwia się wymogowi uzyskania takiego zezwolenia na pracę.

22      W tym względzie należy wskazać, że przedsiębiorstwo takie jak spółka Danieli, które ma siedzibę w państwie członkowskim, w tym wypadku w Republice Włoskiej, i realizuje zlecenie na odpłatne wybudowanie walcowni na rzecz przedsiębiorstwa z siedzibą w innym państwie członkowskim, a mianowicie w Republice Austrii, świadczy usługę w rozumieniu art. 56 i 57 TFUE.

23      Zgodnie zaś z treścią rozdziału 2 pkt 1 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji „[a]rtykuł 45 i artykuł 56 akapit pierwszy TFUE mają w pełni zastosowanie – w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników oraz swobody świadczenia usług związanych z czasowym przepływem pracowników, określonym w artykule 1 dyrektywy [96/71] – między Chorwacją, z jednej strony, a każdym z obecnych państw członkowskich, z drugiej strony, z zastrzeżeniem postanowień przejściowych określonych w punktach 2–13”.

24      W celu ustalenia, czy wspomniane przepisy przejściowe znajdują w danym wypadku zastosowanie, należy sprawdzić, czy świadczenie usług przez spółkę Danieli w zakresie, w jakim czasowo pragnie ona zaangażować pracowników chorwackich wynajętych temu przedsiębiorstwu przez przedsiębiorstwo chorwackie, stanowi świadczenie usług wiążące się z czasowym przepływem pracowników, o którym mowa w art. 1 dyrektywy 96/71, między Republiką Chorwacji a innym państwem członkowskim w rozumieniu rozdziału 2 pkt 1 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji.

25      Na podstawie art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy 96/71 dyrektywa ta znajduje zastosowanie, gdy przedsiębiorstwo z siedzibą w państwie członkowskim deleguje w ramach świadczenia usług poza granicami tego państwa – jako przedsiębiorstwo pracy tymczasowej lub agencja wynajmująca personel – pracownika przedsiębiorstwu mającemu siedzibę lub prowadzącemu działalność na terytorium innego państwa członkowskiego, o ile przez cały okres delegowania istnieje stosunek pracy pomiędzy przedsiębiorstwem wynajmującym a owym pracownikiem.

26      Artykuł 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy 96/71 może zatem podlegać zastosowaniu w odniesieniu do przedsięwzięcia, takiego jakie spółka Danieli zamierza zrealizować w kontekście sprawy w postępowaniu głównym, poprzez które przedsiębiorstwo z siedzibą w państwie członkowskim deleguje do celów wykonania umowy świadczenia usług zawartej z przedsiębiorstwem w innym państwie członkowskim pracowników wynajętych przez przedsiębiorstwo z siedzibą w trzecim państwie członkowskim, pod warunkiem że takie przedsięwzięcie spełnia przesłanki przewidziane w tym przepisie.

27      Zgodnie z orzecznictwem Trybunału do delegowania pracowników poprzez wynajęcie ich w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy 96/71 dochodzi wówczas, gdy spełnione są trzy przesłanki. Po pierwsze, wynajem pracowników stanowi odpłatne świadczenie usług, w ramach którego delegowany pracownik pozostaje zatrudniony przez przedsiębiorstwo świadczące usługi, bez zawarcia umowy o pracę z przedsiębiorstwem korzystającym z usług. Po drugie, wynajem pracowników charakteryzuje się tym, że delegowanie pracownika do przyjmującego państwa członkowskiego stanowi samo w sobie przedmiot usługi świadczonej przez przedsiębiorstwo świadczące usługi. Po trzecie, w ramach takiego wynajmu pracowników pracownik wykonuje swoje zadania pod kontrolą i kierownictwem przedsiębiorstwa użytkownika (zob. podobnie wyrok z dnia 18 czerwca 2015 r., Martin Meat, C‑586/13, EU:C:2015:405, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

28      Przede wszystkim w celu ustalenia, czy samym przedmiotem świadczenia usług jest oddelegowanie pracownika do przyjmującego państwa członkowskiego, należy uwzględnić w szczególności każdą okoliczność istotną do wykazania, że usługodawca nie ponosi konsekwencji świadczenia usług w sposób niezgodny z postanowieniami umowy (wyrok z dnia 18 czerwca 2015 r., Martin Meat, C‑586/13, EU:C:2015:405, pkt 35).

29      Otóż w przypadku przedsięwzięcia zamierzonego w kontekście postępowania głównego, tak jak zostało ono przybliżone w pkt 26 niniejszego wyroku, przesłanki te, jak wskazuje rzecznik generalny w pkt 46–49 opinii, są spełnione.

30      Po pierwsze, z dostępnych Trybunałowi akt sprawy wynika, że odnośni pracownicy chorwaccy powinni pozostać w stosunku pracy z przedsiębiorstwem chorwackim, które za wynagrodzeniem oddelegowało ich do spółki Danieli, bez zawarcia przez nich jakiejkolwiek umowy o pracę z tym włoskim przedsiębiorstwem.

31      Po drugie, ze wspomnianych akt sprawy wynika również, że samym przedmiotem świadczenia usług uzgodnionym między przedsiębiorstwem chorwackim a spółką Danieli było oddelegowanie tych pracowników chorwackich do Austrii w celu wykonania zawartej z przedsiębiorstwem austriackim umowy dotyczącej budowy walcowni, przy czym spółka Danieli pozostawała jedynym podmiotem odpowiedzialnym za wykonanie tej umowy.

32      Po trzecie, bezsporne jest, że w okresie oddelegowania do pracy w Austrii pracownicy chorwaccy wynajęci spółce Danieli przez przedsiębiorstwo chorwackie mieli wykonywać swoje zadania pod kontrolą i kierownictwem przedsiębiorstwa użytkownika, czyli spółki Danieli.

33      Wynika stąd, że przedsięwzięcie zamierzone w kontekście postępowania głównego – w zakresie, w jakim wiąże się ono z czasowym przemieszczeniem się pracowników chorwackich wynajętych spółce Danieli przez przedsiębiorstwo chorwackie – stanowi świadczenie usług wiążące się z czasowym przepływem pracowników, o którym mowa w art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy 96/71, między Republiką Chorwacji a innym państwem członkowskim w rozumieniu rozdziału 2 pkt 1 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji.

34      Otóż ten wynajem pracowników jest także objęty zakresem stosowania rozdziału 2 pkt 2 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji, zgodnie z którym na zasadzie odstępstwa od artykułów 1–6 rozporządzenia nr 492/2011 i do zakończenia okresu dwóch lat po dniu przystąpienia obecne państwa członkowskie będą stosować środki krajowe lub środki wynikające z umów dwustronnych regulujące dostęp obywateli chorwackich do rynków pracy w tych państwach. Wyłączenie wynajmu pracowników z zakresu stosowania rozdziału 2 pkt 2 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji mogłoby bowiem prowadzić do pozbawienia tego przepisu w znacznym stopniu skuteczności (effet utile) (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 lutego 2011 r., Vicoplus i in., od C‑307/09 do C‑309/09, EU:C:2011:64, pkt 35).

35      Natomiast wspomniany wynajem pracowników nie będzie objęty rozdziałem 2 pkt 12 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji, jeżeli – jak podnoszą spółka Danieli i Komisja – okaże się, że budowa walcowni, której dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, nie wiąże się z pracami montażowymi, instalacyjnymi i wykorzystaniem maszyn przemysłowych w istniejącej strukturze, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego. Takie prace nie zaliczają się bowiem do prac objętych w przypadku Republiki Austrii odstępstwami znajdującymi zastosowanie w sektorach określonych jako „Budownictwo, w tym działalność pokrewna” i identyfikowanych kodami NACE 45.1–45.4.

36      W niniejszym wypadku należy stwierdzić, że uregulowanie państwa członkowskiego, które w okresie przejściowym przewidzianym w rozdziale 2 ust. 2 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji w dalszym ciągu uzależnia oddelegowanie w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy 96/71 obywateli chorwackich do pracy na terytorium tego państwa członkowskiego od uzyskania zezwolenia na pracę jest – jako środek regulujący dostęp obywateli chorwackich do rynku pracy w tym państwie w rozumieniu rozdziału 2 pkt 2 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji – zgodne z art. 56 i 57 TFUE (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 lutego 2011 r., Vicoplus i in., od C‑307/09 do C‑309/09, EU:C:2011:64, pkt 32, 33).

37      Uregulowanie, którego dotyczy postępowanie główne, spełnia wszystkie przesłanki określone w poprzednim punkcie.

38      Zważywszy na ogół powyższych rozważań, odpowiedź na pytanie pierwsze winna brzmieć: art. 56 i 57 TFUE oraz rozdział 2 pkt 2 załącznika V do aktu przystąpienia Chorwacji należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie jest uprawnione do ograniczenia, poprzez ustanowienie wymogu uzyskania zezwolenia na pracę, delegowania pracowników chorwackich, którzy są zatrudnieni przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w Chorwacji, w przypadku gdy oddelegowanie tych pracowników następuje poprzez ich wynajęcie w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy 96/71 przedsiębiorstwu mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim w celu świadczenia przez to ostatnie przedsiębiorstwo usług w pierwszym z tych państw członkowskich.

 W przedmiocie pytania drugiego

39      Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 56 i 57 TFUE należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie jest uprawnione wymagać, by obywatele państwa trzeciego wynajęci do pracy przedsiębiorstwu z siedzibą w innym państwie członkowskim przez przedsiębiorstwo także mające siedzibę w tym innym państwie członkowskim w celu świadczenia usług w pierwszym ze wskazanych państw członkowskich posiadali zezwolenie na pracę.

40      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału działalność przedsiębiorstwa polegająca na odpłatnym wynajmie pracowników, którzy pozostają zatrudnieni przez to przedsiębiorstwo bez zawierania umowy o pracę z użytkownikiem, stanowi działalność zawodową, która spełnia warunki ustanowione w art. 57 akapit pierwszy TFUE, a zatem powinna być uważana za usługę w rozumieniu tego postanowienia (wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 37).

41      W przypadku sporu w postępowaniu głównym usługa polegająca na wynajmie pracowników jest świadczona przez przedsiębiorstwo z siedzibą we Włoszech na rzecz przedsiębiorstwa użytkownika mającego siedzibę w tym samym państwie członkowskim, które jednak wykorzystuje tych pracowników do celów własnego świadczenia usług wyłącznie w Austrii.

42      Ponieważ postanowienia art. 56 TFUE należy stosować we wszystkich sprawach, w których podmiot świadczący usługi oferuje je na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo, w którym ma on siedzibę, niezależnie od tego, gdzie mają siedzibę odbiorcy tych usług (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lutego 1991 r., Komisja/Francja, C‑154/89, EU:C:1991:76, pkt 10), należy stwierdzić, że taka usługa wynajmu pracowników między dwoma przedsiębiorstwami mającymi siedzibę w tym samym państwie członkowskim, w przypadku gdy usługa ta jest świadczona na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo, w którym ma siedzibę przedsiębiorstwo użytkownik, jest objęte zakresem stosowania art. 56 i 57 TFUE.

43      Okoliczność, że wynajem pracowników będący przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym dotyczy pracowników, którzy są obywatelami państwa trzeciego, jest w tym zakresie pozbawiona znaczenia (wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 39).

44      Jeśli chodzi o delegowanie pracowników z państwa trzeciego przez przedsiębiorstwo świadczące usługi, które ma siedzibę w jednym z państw członkowskich Unii, Trybunał orzekł już, że przepisy krajowe, które uzależniają wykonywanie świadczenia usług na terytorium tego kraju przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w innym państwie członkowskim od udzielenia zezwolenia administracyjnego, stanowią ograniczenie swobody świadczenia usług w znaczeniu art. 56 TFUE (wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 45).

45      Taka sytuacja istnieje, na podstawie uregulowania, którego dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, w przypadku transgranicznego świadczenia usług polegającego na wynajmie w Austrii pracowników pochodzących z państw trzecich.

46      Niemniej jednak uregulowanie krajowe, które reguluje obszar niebędący przedmiotem pełnej harmonizacji na poziomie Unii i które jest stosowane bez różnicy wobec wszystkich osób lub przedsiębiorstw prowadzących działalność na terytorium danego państwa członkowskiego, może być uzasadnione, mimo że ogranicza swobodę świadczenia usług, jeżeli odpowiada nadrzędnym względom interesu ogólnego, a interes ten nie został już zabezpieczony przepisami, którym usługodawca podlega w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę, jeżeli uregulowanie to jest odpowiednie do realizacji celu, którego osiągnięciu służy, i nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego realizacji (wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 48).

47      Dziedzina dotycząca delegowania pracowników najemnych będących obywatelami państwa trzeciego w ramach transgranicznego świadczenia usług nie jest obecnie przedmiotem harmonizacji na poziomie Unii. W tych okolicznościach należy zatem zbadać, czy ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wynikające z uregulowania, którego dotyczy postępowanie główne, są uzasadnione przez cel leżący w interesie ogólnym oraz – jeśli tak – czy są one niezbędne do jego faktycznego osiągnięcia i czy jest to dokonywane za pomocą właściwych środków (wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 49).

48      W tym względzie warto przypomnieć, że o ile intencja unikania zakłóceń na rynku pracy stanowi co prawda nadrzędny wzgląd interesu ogólnego, o tyle pracownicy zatrudnieni przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w jednym państwie członkowskim delegowani do innego państwa członkowskiego celem świadczenia tam usług nie roszczą sobie prawa dostępu do rynku pracy tego drugiego państwa, ponieważ po wykonaniu swojego zadania powracają do swego kraju pochodzenia lub pobytu (wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 51).

49      Stałe utrzymywanie przez państwo członkowskie wymogu uzyskania zezwolenia na pracę w odniesieniu do obywateli państw trzecich wynajętych do pracy przedsiębiorstwu mającemu siedzibę w tym państwie członkowskim przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w innym państwie członkowskim wykracza zaś poza to, co konieczne dla osiągnięcia celu unikania zakłóceń na rynku pracy (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 56).

50      W tym względzie nałożenie na przedsiębiorstwo świadczące usługi obowiązku dostarczenia władzom austriackim informacji poświadczających, że dani pracownicy będący obywatelami państwa trzeciego mają uregulowaną sytuację w państwie członkowskim, w którym to przedsiębiorstwo ich zatrudnia, zwłaszcza jeśli chodzi o legalność pobytu, zezwolenie na pracę oraz zabezpieczenie społeczne, dawałoby tym władzom – w sposób mniej restrykcyjny, ale równie skuteczny co wymóg uzyskania zezwolenia na pracę, o którym mowa w postępowaniu głównym – gwarancje co do legalności sytuacji tych pracowników, a także co do tego, że wykonują oni swoją główną działalność zawodową w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę przedsiębiorstwo świadczące usługi (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 57).

51      Taki obowiązek mógłby polegać na zwykłym uprzednim złożeniu oświadczenia, które pozwalałoby władzom austriackim na skontrolowanie dostarczonych informacji i na podjęcie niezbędnych środków w przypadku nieuregulowanej sytuacji danych pracowników. Obowiązek ten mógłby ponadto przyjąć formę zwykłego przekazania wymaganych dokumentów, zwłaszcza gdy okres delegowania nie pozwala na przeprowadzenie takiej kontroli w sposób skuteczny (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 58).

52      Jednocześnie nałożony na przedsiębiorstwo świadczące usługi obowiązek polegający na tym, aby sygnalizowało zawczasu władzom austriackim obecność jednego lub większej liczby oddelegowanych pracowników, przewidywany czas ich obecności, a także to, czy świadczenie usługi uzasadnia oddelegowanie, stanowiłby środek równie skuteczny, a mniej restrykcyjny niż wymóg uzyskania zezwolenia na pracę, o którym mowa w postępowaniu głównym. Taki obowiązek pozwalałby tym władzom kontrolować, czy podczas oddelegowania przestrzegane są austriackie uregulowania z zakresu prawa zabezpieczeń społecznych, z uwzględnieniem także obowiązków, którym przedsiębiorstwo to podlega już zgodnie z przepisami prawa zabezpieczeń społecznych obowiązującymi w państwie członkowskim siedziby tego przedsiębiorstwa. W połączeniu z przedstawionymi przez to przedsiębiorstwo informacjami dotyczącymi sytuacji danych pracowników, informacjami, o których mowa w pkt 50 niniejszego wyroku, taki obowiązek pozwalałby tymże władzom na podjęcie w stosownym wypadku niezbędnych środków po zakończeniu okresu oddelegowania (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., Essent Energie Productie, C‑91/13, EU:C:2014:2206, pkt 59).

53      W świetle ogółu powyższych rozważań odpowiedź na pytanie drugie winna brzmieć: art. 56 i 57 TFUE należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie nie jest uprawnione wymagać, by obywatele państwa trzeciego wynajęci do pracy przedsiębiorstwu z siedzibą w innym państwie członkowskim przez przedsiębiorstwo także mające siedzibę w tym innym państwie członkowskim w celu świadczenia usług w pierwszym ze wskazanych państw członkowskich posiadali zezwolenie na pracę.

 W przedmiocie kosztów

54      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuły 56 i 57 TFUE oraz rozdział 2 pkt 2 załącznika V do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Chorwacji oraz dostosowań w Traktacie o Unii Europejskiej, Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie jest uprawnione do ograniczenia, poprzez ustanowienie wymogu uzyskania zezwolenia na pracę, delegowania pracowników chorwackich, którzy są zatrudnieni przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w Chorwacji, w przypadku gdy oddelegowanie tych pracowników następuje poprzez ich wynajęcie, w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/71/WE z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług, przedsiębiorstwu mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim w celu świadczenia przez to ostatnie przedsiębiorstwo usług w pierwszym z tych państw członkowskich.

2)      Artykuły 56 i 57 TFUE należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie nie jest uprawnione wymagać, by obywatele państwa trzeciego wynajęci do pracy przedsiębiorstwu z siedzibą w innym państwie członkowskim przez przedsiębiorstwo także mające siedzibę w tym innym państwie członkowskim w celu świadczenia usług w pierwszym ze wskazanych państw członkowskich posiadali zezwolenie na pracę.

Podpisy

LINK DO WYROKU WE WSZYSTKICH JĘZYKACH URZĘDOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ:

http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-18/17

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)

z dnia 13 listopada 2018 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 56 TFUE – Swoboda świadczenia usług – Ograniczenia – Usługi na rynku wewnętrznym – Dyrektywa 2006/123/WE – Prawo pracy – Oddelegowanie pracowników do wykonywania prac budowlanych – Zgłoszenie pracowników – Przechowywanie i tłumaczenie dokumentacji płacowej – Zawieszenie płatności – Wniesienie zabezpieczenia przez usługobiorcę – Zabezpieczenie kary pieniężnej, która może być ewentualnie nałożona na usługodawcę

W sprawie C‑33/17

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Bezirksgericht Bleiburg/Okrajno Sodišče Pliberk (sąd rejonowy w Bleiburgu, Austria) postanowieniem z dnia 17 stycznia 2017 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 stycznia 2017 r., w postępowaniu:

Čepelnik d.o.o.

przeciwko

Michaelowi Vavtiemu,

TRYBUNAŁ (wielka izba),

w składzie: K. Lenaerts, prezes, R. Silva de Lapuerta, wiceprezes, A. Arabadjiev, M. Vilaras, E. Regan i C. Toader, prezesi izb, A. Rosas, E. Juhász, L. Bay Larsen (sprawozdawca), M. Safjan, D. Šváby, C.G. Fernlund i C. Vajda, sędziowie,

rzecznik generalny: N. Wahl,

sekretarz: M. Aleksejev, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 26 lutego 2018 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Čepelnik d.o.o. przez R. Grilca, R. Vouka, M. Škof i M. Ranc, Rechtsanwälten, oraz M. Erman, odvetnica,

–        w imieniu rządu austriackiego przez G. Hessego, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka, J. Pavliša oraz J. Vláčila, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu francuskiego przez E. de Moustier oraz R. Coesme’a, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu węgierskiego przez M.M. Tátrai, M.Z. Fehéra oraz G. Koósa, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu polskiego przez B. Majczynę, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu słoweńskiego przez A. Grum, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu słowackiego przez B. Ricziovą, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kellerbauera, L. Malferrariego oraz M. Kocjan, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 8 maja 2018 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 56 TFUE oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/67/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie egzekwowania dyrektywy 96/71/WE dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług i zmieniającej rozporządzenie (UE) nr 1024/2012 w sprawie współpracy administracyjnej za pośrednictwem systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym („rozporządzenie w sprawie IMI”) (Dz.U. 2014, L 159, s. 11).

2        Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy spółką Čepelnik d.o.o. a Michaelem Vavtim dotyczącego kwoty 5000 EUR, której zapłaty wspomniana spółka dochodzi z tytułu wynagrodzenia za wykonanie umowy o dzieło.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Zgodnie z motywami 7 i 14 dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczącej usług na rynku wewnętrznym (Dz.U. 2006, L 376, s. 36):

„(7)      Niniejsza dyrektywa ustanawia ogólne ramy prawne, które przynoszą korzyści dla szerokiej gamy usług, a jednocześnie uwzględniają specyficzne cechy każdego rodzaju działalności lub zawodu oraz ich system regulacji. […] Należy uwzględnić zrównoważony zestaw środków, w tym ukierunkowaną harmonizację, współpracę administracyjną, przepis dotyczący swobody świadczenia usług oraz zachęcanie do opracowywania kodeksów postępowania w pewnych kwestiach. Owa koordynacja krajowych systemów ustawodawczych powinna gwarantować wysoki stopień integracji prawnej Wspólnoty oraz wysoki poziom ochrony celów leżących w ogólnym interesie, w szczególności ochrony konsumentów, co jest niezbędne dla budowy zaufania między państwami członkowskimi. W niniejszej dyrektywie uwzględniono również inne cele leżące w ogólnym interesie, w tym ochronę środowiska naturalnego, bezpieczeństwo publiczne i zdrowie publiczne, jak i potrzebę przestrzegania prawa pracy.

[…]

(14)      Niniejsza dyrektywa nie ma wpływu na warunki zatrudnienia, w tym na maksymalny czas pracy i minimalne okresy wypoczynku, minimalny wymiar rocznego urlopu wypoczynkowego, minimalne stawki płac oraz na zasady dotyczące zdrowia, bezpieczeństwa i higieny pracy, stosowane przez państwa członkowskie zgodnie z prawem wspólnotowym; nie wpływa również na stosunki między partnerami społecznymi, w tym na prawo do negocjowania i zawierania układów zbiorowych, prawo do strajku i akcji protestacyjnych, zgodnie z prawem i praktykami krajowymi nienaruszającymi prawa wspólnotowego; nie ma też zastosowania do usług świadczonych przez agencje pracy tymczasowej. Niniejsza dyrektywa nie ma również wpływu na ustawodawstwo państw członkowskich dotyczące zabezpieczenia społecznego”.

4        Artykuł 1 ust. 6 tej dyrektywy stanowi:

„Niniejsza dyrektywa nie ma wpływu na prawo pracy, czyli na jakiekolwiek przepisy prawne lub postanowienia umowne dotyczące warunków zatrudnienia, warunków pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosunków między pracodawcą a pracownikiem, które państwa członkowskie stosują zgodnie z prawem krajowym, które nie narusza prawa wspólnotowego. Niniejsza dyrektywa nie ma również wpływu na przepisy państw członkowskich dotyczące zabezpieczenia społecznego”.

 Prawo austriackie

5        Paragraf 7b Arbeitsvertragsrechts-Anpassungsgesetz (ustawy o dostosowaniu prawa stosowanego do umów o pracę, BGBl., 459/1993), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym (zwanej dalej „AVRAG”), przewiduje w ust. 3 i 8:

„3.      Pracodawcy w rozumieniu ust. 1 zgłaszają zatrudnienie pracowników, których oddelegowano do ich dyspozycji w celu wykonywania pracy w Austrii w centralnym biurze do spraw kontroli nielegalnego zatrudnienia nie później niż tydzień przed rozpoczęciem pracy […]

[…]

8.      Kto, będąc pracodawcą w rozumieniu ust. 1,

1.      nie składa lub nie składa w terminie lub w sposób kompletny, z naruszeniem ust. 3, pierwszego zgłoszenia lub zgłoszenia dotyczącego późniejszych zmian (zgłoszenia zmiany) […]

[…]

popełnia wykroczenie administracyjne i podlega karze pieniężnej nakładanej przez regionalny organ administracyjny […] za każdego przedmiotowego pracownika”.

6        Paragraf 7i ust. 4 AVRAG brzmi następująco:

„Kto,

1.      będąc pracodawcą w rozumieniu § 7, § 7a ust. 1 lub § 7b ust. 1 i 9, nie udostępnia dokumentacji płacowej z naruszeniem § 7d,

[…]

popełnia wykroczenie administracyjne i podlega karze pieniężnej nakładanej przez regionalny organ administracyjny […] za każdego przedmiotowego pracownika”.

7        Paragraf 7m AVRAG stanowi:

„1.      W przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia wykroczenia administracyjnego, o którym mowa w § 7b ust. 8, § 7i lub § 7k ust. 4, oraz jeżeli ze względu na określone okoliczności zachodzi podejrzenie, że ściganie lub wykonanie kary będzie niemożliwe lub w istotny sposób utrudnione z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (zleceniobiorcy) lub spółki oddelegowującej pracowników, organ podatkowy, jednocześnie z wszczęciem dochodzenia na podstawie § 7f, oraz fundusz płatnych urlopów wypoczynkowych i zwolnień pracowników budowlanych mogą w formie pisemnej zobowiązać zleceniodawcę, a w przypadku oddelegowania pracowników ich pracodawcę, do wstrzymania wypłaty pozostałego do zapłaty wynagrodzenia za wykonane dzieło lub oddelegowanie pracowników albo jego części (wstrzymanie płatności). […]

[…]

3.      W przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia wykroczenia administracyjnego, o którym mowa w § 7b ust. 8, § 7i lub § 7k ust. 4, jeżeli ze względu na określone okoliczności należy przyjąć, że ściganie lub wykonanie kary będzie niemożliwe lub w istotny sposób utrudnione z przyczyn odnoszących się do osoby pracodawcy (zleceniobiorcy) lub spółki oddelegowującej pracowników, regionalny organ administracyjny może w drodze decyzji zobowiązać zleceniodawcę, a w przypadku oddelegowania pracowników ich pracodawcę, do wniesienia w rozsądnym terminie zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia za wykonane dzieło lub oddelegowanie pracowników albo jego części. […]

[…]

5.      Wniesienie zabezpieczenia zgodnie z ust. 3 zwalnia zleceniodawcę lub pracodawcę z jego zobowiązania względem zleceniobiorcy lub spółki oddelegowującej pracowników.

[…]”.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

8        Čepelnik jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Słowenii.

9        Wspomniana spółka zawarła z M. Vavtim umowę o dzieło dotyczącą wykonania prac budowlanych w jego domu, położonym w Austrii, o wartości 12 200 EUR.

10      Strony uzgodniły, że Michael Vavti wypłaci spółce kwotę 7000 EUR tytułem zaliczki, co też uczynił.

11      W dniu 16 marca 2016 r. Finanzpolizei/Finančna policija (policja finansowa, Austria) przeprowadziła kontrolę na budowie i stwierdziła, po pierwsze, że Čepelnik nie zgłosiła dwóch pracowników oddelegowanych do wykonywania tych prac właściwemu organowi krajowemu, co stanowiło naruszenie§ 7b ust. 8 pkt 1 AVRAG w związku z § 7b ust. 3 AVRAG, oraz, po drugie, że Čepelnik nie dysponowała dokumentacją płacową w języku niemieckim w odniesieniu do czterech oddelegowanych pracowników, co stanowiło naruszenie § 7i ust. 4 pkt 1 AVRAG w związku z dwoma pierwszymi zdaniami § 7d ust. 1 AVRAG.

12      W konsekwencji policja finansowa zobowiązała M. Vavtiego do wstrzymania wypłaty wynagrodzenia za wykonane prace. Złożyła też do Bezirkshauptmannschaft Völkermarkt/Okrajno glavarstvo Velikovec (rejonowego organu administracyjnego w Völkermarkt, Austria) wniosek o wniesienie zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia, tj. 5200 EUR.

13      Decyzją z dnia 17 marca 2016 r. rejonowy organ administracyjny w Völkermarkt zobowiązał M. Vavtiego do wniesienia zabezpieczenia w wysokości 5200 EUR tytułem zagwarantowania zapłaty kary pieniężnej, która hipotetycznie mogłaby zostać wymierzona Čepelnik w razie wszczęcia wobec niej postępowania administracyjnego. Micheal Vavti nie odwołał się od tej decyzji i wniósł zabezpieczenie w dniu 20 kwietnia 2016 r.

14      Wyrokami z dni 11 i 12 października 2016 r. na Čepelnik zostały nałożone dwie kary pieniężne w wysokości 1000 EUR i 8000 EUR za naruszenia administracyjne stwierdzone przez policję finansową w trakcie kontroli z dnia 16 marca 2016 r. W dniu 2 listopada 2016 r. Čepelnik wniosła apelacje od powyższych wyroków. W momencie złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym postępowania w przedmiocie tych apelacji nie zostały jeszcze zakończone.

15      Po zakończeniu prac Čepelnik wezwała M. Vavtiego do zapłaty 5000 EUR tytułem należnego jej wynagrodzenia. Michael Vavti nie zapłacił tej kwoty, wobec czego Čepelnik wniosła przeciwko niemu powództwo do sądu odsyłającego.

16      Przed sądem odsyłającym M. Vavti podnosi, że wniesienie przez niego zabezpieczenia w wysokości 5200 EUR na rzecz rejonowego organu administracyjnego Völkermarkt skutkowało zwolnieniem go z obowiązku zapłaty tej kwoty na rzecz Čepelnik. Zgodnie bowiem z obowiązującym uregulowaniem austriackim wniesienie zabezpieczenia na rzecz organu administracyjnego doprowadziło do wygaśnięcia jego zobowiązania wobec tej spółki.

17      W tych okolicznościach Bezirksgericht Bleiburg/Okrajno Sodišče Pliberk (sąd rejonowy w Bleiburgu, Austria) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 56 TFUE i dyrektywę [2014/67] należy interpretować w ten sposób, że zakazują one państwu członkowskiemu zobowiązania zleceniodawcy krajowego do wstrzymania płatności i do zapłaty zabezpieczenia w wysokości niewypłaconego wynagrodzenia za wykonane dzieło, jeżeli wstrzymanie płatności i zapłata zabezpieczenia służy wyłącznie zabezpieczeniu ewentualnej kary pieniężnej, która może być nałożona dopiero w osobnym postępowaniu prowadzonym przeciwko usługodawcy z siedzibą w innym państwie członkowskim?

2)      W przypadku odpowiedzi przeczącej na to pytanie:

a)      Czy art. 56 TFUE i dyrektywę [2014/67] należy interpretować w ten sposób, że zakazują one państwu członkowskiemu zobowiązania zleceniodawcy krajowego do wstrzymania płatności i do zapłaty zabezpieczenia w wysokości niewypłaconego wynagrodzenia za wykonane dzieło, jeżeli usługodawcy z siedzibą w innym państwie członkowskim Unii, któremu wymierzono karę grzywny, nie przysługuje w postępowaniu o zapłatę zabezpieczenia środek prawny przeciwko nałożeniu zabezpieczenia, a odwołanie zleceniodawcy krajowego od tej decyzji nie ma skutku zawieszającego?

b)      Czy art. 56 TFUE i dyrektywę [2014/67] należy interpretować w ten sposób, że zakazują one państwu członkowskiemu zobowiązania zleceniodawcy krajowego do wstrzymania płatności i do zapłaty zabezpieczenia w wysokości niewypłaconego wynagrodzenia za wykonane dzieło tylko dlatego, że usługodawca ma siedzibę w innym państwie członkowskim?

c)      Czy art. 56 TFUE i dyrektywę [2014/67] należy interpretować w ten sposób, że zakazują one państwu członkowskiemu zobowiązania zleceniodawcy krajowego do wstrzymania płatności i do zapłaty zabezpieczenia w wysokości niewypłaconego wynagrodzenia za wykonane dzieło, mimo że nie jest ono jeszcze wymagalne, a wysokość ostatecznego wynagrodzenia za wykonane dzieło w związku z należnościami wzajemnymi i prawem zatrzymania nie została jeszcze ustalona?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 W przedmiocie dopuszczalności

18      Rząd austriacki podnosi na wstępie, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny, gdyż odpowiedź Trybunału na pytania prejudycjalne nie jest sądowi odsyłającemu niezbędna do wydania wyroku w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym.

19      Zdaniem tego rządu pytania prejudycjalne dotyczą postępowania administracyjnego, w ramach którego zleceniodawcę zobowiązano do wstrzymania zapłaty i wniesienia zabezpieczenia, podczas gdy wyłącznym przedmiotem postępowania prowadzonego przed sądem odsyłającym jest spór cywilnoprawny dotyczący wynagrodzenia za wykonane dzieło, które wskutek wniesienia tego zabezpieczenia nie zostało zapłacone. W ramach tego postępowania sąd odsyłający winien ograniczyć się do uwzględnienia skutku zwalniającego zleceniodawcę z obowiązku zapłaty wynagrodzenia wskutek wniesienia przez niego zabezpieczenia, gdyż nie jest on władny ani do zmiany, ani do uchylenia decyzji o wniesieniu zabezpieczenia. Decyzję tę można bowiem zaskarżyć tylko w ramach odrębnego postępowania administracyjnego.

20      W tym względzie należy przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym toczy się postępowanie i który wobec tego musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za wydanie orzeczenia, należy ocena, w świetle konkretnych okoliczności sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i znaczenia dla sprawy pytań skierowanych do Trybunału. W konsekwencji, jeżeli skierowane pytania dotyczą wykładni przepisów prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 5 czerwca 2018 r., Wirtschaftsakademie Schleswig-Holstein, C‑210/16, EU:C:2018:388, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).

21      Wynika z tego, że pytania dotyczące wykładni prawa Unii przedstawione przez sąd krajowy w ramach stanu faktycznego i prawnego, za którego ustalenie sąd ten jest odpowiedzialny i którego prawidłowość nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, że mają znaczenie dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie złożonego przez sąd krajowy wniosku jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 6 września 2016 r., Petruhhin, C‑182/15, EU:C:2016:630, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).

22      W rozpatrywanym wypadku z postanowienia odsyłającego wynika, że spór w postępowaniu głównym jest ściśle związany ze skutkami środków, których dotyczą pytania prejudycjalne, w rezultacie czego odpowiedź na pytanie dotyczące zgodności tych środków z prawem Unii może mieć wpływ na wynik tego sporu. Jak bowiem zauważył sąd odsyłający, M. Vavti uzasadnił odmowę wypłacenia Čepelnik kwoty 5000 EUR odpowiadającej pozostałemu do zapłaty wynagrodzeniu za wykonane prace okolicznością, że na podstawie art. 7m ust. 5 AVRAG wniesienie zabezpieczenia w wysokości 5200 EUR, do czego został on zobowiązany na podstawie art. 7m ust. 3 tej ustawy, ma skutek zwalniający go ze zobowiązania wobec Čepelnik.

23      W tych warunkach nie można uznać, że wykładnia prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym.

24      Co więcej, ponieważ argumentacja rządu austriackiego dotycząca niedopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym opiera się w części na okoliczności, że prawo krajowe nie przyznaje sądowi krajowemu kompetencji do wydania, w ramach sporu w postępowaniu głównym, orzeczenia dotyczącego kar pieniężnych nałożonych na Čepelnik, należy przypomnieć, że w ramach przewidzianego w art 267 TFUE postępowania dokonanie wykładni prawa krajowego należy do wyłącznej właściwości tego sądu (wyrok z dnia 16 czerwca 2015 r., Gauweiler i in., C‑62/14, EU:C:2015:400, pkt 28), wobec czego powyższa argumentacja nie wystarczy do obalenia domniemania znaczenia dla sprawy, o którym przypomniano w pkt 21 niniejszego wyroku.

25      Z powyższego wynika, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.

 Co do istoty

26      Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy wykładni art. 56 TFUE oraz dyrektywy 2014/67 należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które właściwym organom przyznaje możliwość zobowiązania zleceniodawcy mającego siedzibę w tym państwie członkowskim do wstrzymania wypłaty na rzecz zleceniobiorcy mającego siedzibę w innym państwie członkowskim wynagrodzenia za wykonane przez niego usługi, a nawet wniesienia przez owego zleceniodawcę zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia, mającego na celu zagwarantowanie zapłaty kary pieniężnej, która ewentualnie mogłaby zostać nałożona na tego zleceniobiorcę w przypadku stwierdzenia, że naruszył on przepisy prawa pracy tego pierwszego państwa członkowskiego.

 Uwagi wstępne

27      Na wstępie należy zauważyć, że jak zwrócił uwagę rzecznik generalny w pkt 41 opinii, z uwag przedstawionych Trybunałowi można wywnioskować, iż dyrektywa 2014/67, której termin transpozycji upłynął, zgodnie z jej art. 23, w dniu 18 czerwca 2016 r., została transponowana do prawa austriackiego przez ustawę uchwaloną w czerwcu 2016 r., która weszła w życie dnia 1 stycznia 2017 r. Tymczasem okoliczności sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym miały miejsce w marcu 2016 r., wobec czego dyrektywa 2014/67 nie znajduje do nich zastosowania. Nie ma zatem podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne w zakresie, w jakim dotyczą one tej dyrektywy (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 grudnia 2014 r., De Clercq i in., C‑315/13, EU:C:2014:2408, pkt 49–51).

28      Ponadto w ocenie kilku zainteresowanych stron, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, odpowiedź Trybunału na pytania prejudycjalne winna opierać się na dyrektywie 2006/123.

29      W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1 ust. 6 tej dyrektywy „nie ma ona wpływu na prawo pracy”.

30      W myśl wspomnianego przepisu na użytek dyrektywy pojęcie „prawa pracy” oznacza przepisy prawne lub postanowienia umowne dotyczące warunków zatrudnienia, warunków pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosunków między pracodawcą a pracownikiem, które państwa członkowskie stosują zgodnie z prawem krajowym, nienaruszającym prawa Unii.

31      Artykuł 1 ust. 6 dyrektywy 2006/123, w związku z jej motywem 14, definiuje więc pojęcie „prawa pracy” w sposób szeroki.

32      W przepisie tym nie wprowadzono żadnego rozróżnienia na, z jednej strony, normy materialnego prawa pracy i na, z drugiej strony, normy dotyczące środków służących zagwarantowaniu przestrzegania owych norm prawa materialnego oraz normy mające zapewnić skuteczność sankcji nałożonych w razie nieprzestrzegania norm prawa materialnego.

33      Należy również zauważyć, że jak wynika z motywu 7 tej dyrektywy, prawodawca Unii pragnął zapewnić równowagę pomiędzy, z jednej strony, eliminowaniem przeszkód w swobodzie przedsiębiorczości dla usługodawców i swobodnym przepływie usług, a z drugiej strony, wymogiem zapewnienia wysokiego poziomu ochrony celów leżących w interesie ogólnym, zwłaszcza konieczności przestrzegania przepisów prawa pracy (zob. analogicznie wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Femarbel, C‑57/12, EU:C:2013:517, pkt 39).

34      Otóż ustanowienie w uregulowaniu krajowym takim jak rozpatrywane w postępowaniu głównym środków odstraszających w celu zapewnienia przestrzegania norm materialnego prawa pracy oraz norm mających zapewnić skuteczność sankcji nałożonych w przypadku nieprzestrzegania tych norm przyczynia się do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony celu leżącego w interesie ogólnym, jakim jest konieczność przestrzegania przepisów prawa pracy.

35      Wynika stąd, że omawiane uregulowanie krajowe mieści się w pojęciu „prawa pracy” w rozumieniu art. 1 ust. 6 dyrektywy 2006/123.

36      W świetle powyższego należy stwierdzić, że dyrektywa 2006/123 nie znajduje zastosowania do środków takich jak przewidziane w uregulowaniu krajowym rozpatrywanym w postępowaniu głównym. Niemniej jednak należy uściślić, że w myśl art. 1 ust. 6 owej dyrektywy powyższy wniosek nie zwalnia z konieczności weryfikacji, czy takie uregulowanie jest zgodne z prawem Unii, zwłaszcza z art. 56 TFUE, na który w swoich pytaniach powołał się sąd odsyłający.

 W przedmiocie ograniczenia swobody świadczenia usług

37      Należy zacząć od przypomnienia, że z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, iż za ograniczenia swobody świadczenia usług należy uznać wszelkie środki, które zakazują korzystania z tej swobody, ograniczają ją lub zmniejszają jej atrakcyjność (wyrok z dnia 4 maja 2017 r., Vanderborght, C‑339/15, EU:C:2017:335, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).

38      Ponadto zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 56 TFUE jest źródłem uprawnień nie tylko dla samego usługodawcy, lecz także dla odbiorcy jego usług (wyroki: z dnia 18 października 2012 r., X, C‑498/10, EU:C:2012:635, pkt 23; z dnia 3 grudnia 2014 r., De Clercq i in., C‑315/13, EU:C:2014:2408, pkt 52).

39      Otóż należy zauważyć, że środki takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez usługodawcę wykroczenia administracyjnego poprzez naruszenie krajowych przepisów prawa pracy pozwalają zobowiązać zleceniodawcę do wstrzymania płatności wobec zleceniobiorcy i wniesienia przez niego zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia, mogą zniechęcać zarówno zleceniodawców z zainteresowanego państwa członkowskiego do korzystania z usług usługodawców mających siedzibę w innym państwie członkowskim, jak i tych ostatnich do świadczenia usług na rzecz tych pierwszych.

40      Jak bowiem trafnie zauważył rzecznik generalny w pkt 37 i 38 opinii, z jednej strony, środki te mogą między innymi skutkować przyspieszeniem momentu, w którym odbiorca usług musi zapłacić pozostałe do zapłaty wynagrodzenie i tym samym pozbawić go prawa do obniżenia wysokości tego wynagrodzenia, na co zazwyczaj pozwalają stosowne uregulowania krajowe, tytułem naprawienia szkody powstałej wskutek wadliwego lub opóźnionego wykonania prac. Z drugiej strony, omawiane środki mogą pozbawiać usługodawców mających siedzibę w innych państwach członkowskich prawa do dochodzenia od austriackich klientów zapłaty należnego im wynagrodzenia za wykonane usługi, co grozi zakłóceniem ich płynności finansowej.

41      W konsekwencji należy uznać, że środki takie jak przewidziane w uregulowaniu krajowym rozpatrywanym w postępowaniu głównym stanowią ograniczenie swobodnego świadczenia usług.

 W przedmiocie uzasadnienia ograniczenia swobody świadczenia usług

42      Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że przepisy krajowe mogące utrudniać korzystanie z podstawowych swobód ustanowionych w traktacie FUE lub czynić je mniej atrakcyjnym mogą mimo to być dopuszczone, pod warunkiem że służą osiągnięciu celu leżącego w interesie ogólnym, są właściwe dla zapewnienia realizacji tego celu oraz nie wykraczają poza zakres konieczny do jego osiągnięcia (wyrok z dnia 18 maja 2017 r., Lahorgue, C‑99/16, EU:C:2017:391, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).

43      W rozpatrywanym wypadku rząd austriacki uważa, że ograniczenie swobodnego świadczenia usług jest uzasadnione celami ochrony socjalnej pracowników, zwalczania oszustw, zwłaszcza związanych z obchodzeniem prawodawstwa socjalnego, oraz zapobiegania nadużyciom.

44      Należy w tym względzie zauważyć, że ochrona socjalna pracowników, zwalczanie oszustw, zwłaszcza związanych z obchodzeniem prawodawstwa socjalnego, oraz zapobieganie nadużyciom znajdują się wśród nadrzędnych względów interesu ogólnego mogących uzasadniać ograniczenie swobodnego świadczenia usług (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 grudnia 2012 r., Komisja/Belgia, C‑577/10, EU:C:2012:814, pkt 45; z dnia 3 grudnia 2014 r., De Clercq i in., C‑315/13, EU:C:2014:2408, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo).

45      Środki takie jak przewidziane w uregulowaniu krajowym rozpatrywanym w postępowaniu głównym służące między innymi zapewnieniu skuteczności sankcji, które mogą ewentualnie zostać nałożone na usługodawcę w przypadku naruszenia krajowych przepisów prawa pracy, można uznać za właściwe do zapewnienia realizacji tego rodzaju celów.

46      Co się tyczy proporcjonalności tego rodzaju uregulowania w świetle owych celów, należy przede wszystkim zauważyć, że w razie powzięcia przez właściwe organy krajowe uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez usługodawcę wykroczenia administracyjnego poprzez naruszenie przepisów prawa pracy przyznaje ono tym organom możliwość zobowiązania zleceniodawcy do wstrzymania płatności na rzecz usługodawcy oraz wniesienia zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia. Omawiane uregulowanie pozwala zatem na zastosowanie takich środków jeszcze przez stwierdzeniem przez właściwy organ, że doszło do popełnienia wykroczenia administracyjnego będącego wynikiem oszustwa, zwłaszcza związanego z obchodzeniem prawodawstwa socjalnego, nadużycia lub praktyki mogącej godzić w ochronę pracowników.

47      Dalej, na gruncie wspomnianego uregulowania usługodawca, wobec którego powstało takie uzasadnione podejrzenie, nie ma przed zastosowaniem tych środków możliwości przedstawienia swojego stanowiska co do zarzucanych mu czynów.

48      Należy wreszcie zauważyć, że wysokość zabezpieczenia, do którego wniesienia może zostać zobowiązany odbiorca danych usług, odpowiada, zgodnie z uregulowaniem krajowym rozpatrywanym w postępowaniu głównym, wysokości wynagrodzenia pozostałego do zapłaty na dzień przyjęcia tego środka. Ponieważ właściwe organy mogą ustalić wysokość tego zabezpieczenia niezależnie od ewentualnych wad budowlanych lub innych uchybień popełnionych przez usługodawcę przy wykonywaniu umowy o dzieło, może ona przekroczyć, w stosownym wypadku nawet w sposób znaczny, kwotę, do której zapłaty zleceniodawca byłby normalnie zobowiązany po zakończeniu prac.

49      Z wszystkich powodów przedstawionych w trzech poprzednich punktach należy stwierdzić, że uregulowanie krajowe takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym wykracza poza to, co jest niezbędne do realizacji celów ochrony pracowników, zwalczania oszustw, zwłaszcza związanych z obchodzeniem prawodawstwa socjalnego, oraz zapobiegania nadużyciom.

50      W świetle powyższego na zadane pytania należy udzielić następującej odpowiedzi: wykładni art. 56 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które właściwym organom przyznaje możliwość zobowiązania zleceniodawcy mającego siedzibę w tym państwie członkowskim do wstrzymania wypłaty na rzecz zleceniobiorcy mającego siedzibę w innym państwie członkowskim wynagrodzenia za wykonane przez niego usługi, a nawet wskutek wniesienia przez owego zleceniodawcę zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia, mającego na celu zagwarantowanie zapłaty kary pieniężnej, która ewentualnie mogłaby zostać nałożona na tego zleceniobiorcę w przypadku stwierdzenia, że naruszył on przepisy prawa pracy tego pierwszego państwa członkowskiego.

 W przedmiocie kosztów

51      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 56 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które właściwym organom przyznaje możliwość zobowiązania zleceniodawcy mającego siedzibę w tym państwie członkowskim do wstrzymania wypłaty na rzecz zleceniobiorcy mającego siedzibę w innym państwie członkowskim wynagrodzenia za wykonane przez niego usługi a nawet wniesienia przez owego zleceniodawcę zabezpieczenia w wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia, mającego na celu zagwarantowanie zapłaty kary pieniężnej, która ewentualnie mogłaby zostać nałożona na tego zleceniobiorcę w przypadku stwierdzenia, że naruszył on przepisy prawa pracy tego pierwszego państwa członkowskiego.

Podpisy

*      Języki postępowania: niemiecki i słoweński.

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)

z dnia 18 czerwca 2019 r.(*)

Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Artykuły 18, 34, 56 i 92 TFUE – Uregulowanie państwa członkowskiego przewidujące opłatę za użytkowanie infrastruktury dla pojazdów samochodowych osobowych – Sytuacja, w której właściciele pojazdów zarejestrowanych w tym państwie członkowskim korzystają ze zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości odpowiadającej tej opłacie

W sprawie C‑591/17

mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie, na podstawie art. 259 TFUE, uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wniesioną w dniu 12 października 2017 r.,

Republika Austrii, reprezentowana przez G. Hessego, J. Schmoll i C. Drexel, działających w charakterze pełnomocników,

strona skarżąca,

popierana przez:

Królestwo Niderlandów, reprezentowane przez J. Langera, J.M. Hoogvelda i M.K. Bulterman, działających w charakterze pełnomocników,

interwenient,

przeciwko

Republice Federalnej Niemiec, reprezentowanej przez T. Henzego i S. Eisenberg, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez C. Hillgrubera, Rechtsanwalt,

strona pozwana,

popieranej przez:

Królestwo Danii, reprezentowane przez J. Nymanna-Lindegrena i M. Wolff, działających w charakterze pełnomocników,

interwenient,

TRYBUNAŁ (wielka izba),

w składzie: K. Lenaerts, prezes, R. Silva de Lapuerta (sprawozdawca), wiceprezes, J.C. Bonichot, A. Arabadjiev, E. Regan i C. Lycourgos, prezesi izb, E. Juhász, M. Ilešič, J. Malenovský, C.G. Fernlund, P.G. Xuereb, N. Piçarra i L.S. Rossi, sędziowie,

rzecznik generalny: N. Wahl,

sekretarz: K. Malacek, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 11 grudnia 2018 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 6 lutego 2019 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        W swojej skardze Republika Austrii wnosi do Trybunału o stwierdzenie, że wprowadzając opłatę za użytkowanie infrastruktury dla pojazdów samochodowych osobowych za pośrednictwem Infrastrukturabgabegesetz (ustawy o opłatach za użytkowanie infrastruktury) z dnia 8 czerwca 2015 r. (BGBl. I, s. 904), w brzmieniu wynikającym z § 1 ustawy z dnia 18 maja 2017 r. (BGBl. I, s. 1218) (zwanej dalej „InfrAG”), i ustanawiając zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości co najmniej równej kwocie tej opłaty dla właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, wprowadzone do Kraftfahrzeugsteuergesetz (ustawy o podatku od pojazdów samochodowych) z dnia 26 września 2002 r. (BGBl. I, s. 3818, zwanej dalej „KraftStG”) przez Zweites Verkehrsteueränderungsgesetz (drugą ustawę o zmianie podatku od ruchu drogowego) z dnia 8 czerwca 2015 r. (BGBl. I, s. 901), ostatnio zmienione przez Gesetz zur Änderung des Zweiten Verkehrsteueränderungsgesetzes (ustawę zmieniającą drugą ustawę o zmianie podatku od ruchu drogowego) z dnia 6 czerwca 2017 r. (BGBl. I, s. 1493) (zwanych dalej łącznie „spornymi środkami krajowymi”), Republika Federalna Niemiec naruszyła art. 18, 34, 56 i 92 TFUE.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

2        Zgodnie z art. 1 akapit pierwszy dyrektywy 1999/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 czerwca 1999 r. w sprawie pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy ciężarowe (Dz.U. 1999, L 187, s. 42), zmienionej dyrektywą 2011/76/WE Parlamentu i Rady z dnia 27 września 2011 r. (Dz.U. 2011, L 269, s. 1) (zwanej dalej „dyrektywą o eurowinietach”), dyrektywa ta ma zastosowanie do podatków transportowych, opłat za przejazd oraz opłat za korzystanie z infrastruktury, jakimi obłożone są pojazdy, zgodnie z definicjami zawartymi w art. 2. Ów art. 2 lit. d) na potrzeby dyrektywy o eurowinietach definiuje „pojazd” jako „pojazd silnikowy lub zespół pojazdów, który jest przeznaczony lub wykorzystywany do drogowego przewozu towarów i którego maksymalna dopuszczalna masa całkowita wynosi ponad 3,5 tony”.

3        Artykuł 7 dyrektywy o eurowinietach stanowi:

„1.      Bez uszczerbku dla art. 9 ust. 1a państwa członkowskie mogą utrzymać lub wprowadzić opłaty za przejazd lub opłaty za korzystanie z infrastruktury w transeuropejskiej sieci drogowej lub na pewnych odcinkach tej sieci oraz na innych dodatkowych odcinkach ich sieci autostrad, które nie stanowią części transeuropejskiej sieci drogowej, na warunkach określonych w ust. 2, 3, 4 i 5 niniejszego artykułu i w art. 7a–7k. Przepis ten nie narusza prawa państw członkowskich, zgodnie z postanowieniami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, do stosowania opłat za przejazd lub opłat za korzystanie z infrastruktury na innych drogach, pod warunkiem że nałożenie opłat za przejazd lub opłat za korzystanie z infrastruktury na tych innych drogach nie jest dyskryminujące dla międzynarodowego ruchu drogowego i nie powoduje zakłóceń konkurencji między operatorami.

[…]

3.      Opłaty za przejazd oraz opłaty za korzystanie z infrastruktury nie mogą być dyskryminujące, bezpośrednio ani pośrednio, ze względu na przynależność państwową przewoźnika ani ze względu na to, w którym państwie członkowskim lub państwie trzecim ma on siedzibę lub zarejestrował pojazd, ani ze względu na miejsce rozpoczęcia lub miejsce docelowe operacji transportowej.

[…]”.

4        Artykuł 7k omawianej dyrektywy przewiduje:

„Bez uszczerbku dla art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej niniejsza dyrektywa nie wpływa na prawo państw członkowskich, które wprowadzają system opłat za przejazd lub opłat za korzystanie z infrastruktury, do wprowadzenia odpowiedniej rekompensaty za te opłaty”.

 Prawo niemieckie

 InfrAG

5        Paragraf 1 InfrAG przewiduje opłatę za użytkowanie dróg federalnych przez pojazdy samochodowe osobowe (zwaną dalej „opłatą za użytkowanie infrastruktury”) w rozumieniu § 1 Bundesfernstraßengesetz (ustawy o drogach federalnych) w wersji opublikowanej w dniu 28 czerwca 2007 r. (BGBl. I, s. 1206), w tym autostrad.

6        Zgodnie § 3 i 7 InfrAG w przypadku pojazdów zarejestrowanych w Niemczech opłata za użytkowanie infrastruktury jest wnoszona przez właściciela pojazdu w formie winiety rocznej. Na podstawie § 5 ust. 1 InfrAG wysokość opłaty za użytkowanie infrastruktury jest ustalana decyzją właściwego organu. Winietę uważa się za nabytą w chwili rejestracji pojazdu.

7        W przypadku pojazdów zarejestrowanych za granicą obowiązek uiszczenia opłaty za użytkowanie infrastruktury, która jest należna tylko w wypadku korzystania z autostrad, spoczywa albo na właścicielu, albo na kierowcy pojazdu podczas tego użytkowania, i zgodnie z § 5 ust. 4 InfrAG obowiązek ów powstaje z chwilą pierwszego użytkowania drogi objętej opłatą po przekroczeniu granicy. Opłatę uiszcza się w drodze nabycia winiety. Istnieje w tym względzie możliwość wyboru jednej z opcji: winiety dziesięciodniowej, winiety dwumiesięcznej i winiety rocznej.

8        Wysokość należnej opłaty określono w ustępie 1 załącznika do § 8 InfrAG. Wylicza się ją na podstawie pojemności silnika, rodzaju silnika (zapłon iskrowy/zapłon samoczynny) i klasy emisji. Ustęp ten ma następujące brzmienie:

„Opłata za użytkowanie infrastruktury wynosi:

1.      dla winiety dziesięciodniowej w odniesieniu do pojazdów, dla których w przypadku rocznej winiety na podstawie pkt 3 pobiera się opłatę za użytkowanie infrastruktury w wysokości

a)      poniżej 20 EUR – 2,50 EUR,

b)      poniżej 40 EUR – 4 EUR,

c)      poniżej 70 EUR – 8 EUR,

d)      poniżej 100 EUR – 14 EUR,

e)      poniżej 130 EUR – 20 EUR oraz

f)      130 EUR – 25 EUR;

2.      dla winiety dwumiesięcznej w odniesieniu do pojazdów, dla których w przypadku rocznej winiety na podstawie pkt 3 pobiera się opłatę za użytkowanie infrastruktury w wysokości

a)      poniżej 20 EUR – 7 EUR,

b)      poniżej 40 EUR – 11 EUR,

c)      poniżej 70 EUR – 18 EUR,

d)      poniżej 100 EUR – 30 EUR,

e)      poniżej 130 EUR – 40 EUR oraz

f)      130 EUR – 50 EUR;

3.      dla winiety rocznej w odniesieniu do

a)      pojazdów w rozumieniu § 1 ust. 1 pkt 1 i 3, z silnikami tłokowymi i z tłokiem obrotowym o pojemności 100 cm³ lub jej części, jeżeli

aa)      są napędzane silnikami z zapłonem iskrowym i

aaa)      nie spełniają wymogów klas emisji wymienionych w ppkt bbb) i ccc) lub których spełnienie nie zostało prawidłowo wykazane – 6,50 EUR,

bbb)      spełniają wymogi klas emisji Euro 4 lub Euro 5 – 2 EUR,

ccc)      spełniają wymogi klasy emisji Euro 6 – 1,80 EUR;

bb)      są napędzane silnikiem o zapłonie samoczynnym i

aaa)      nie spełniają wymogów klas emisji wymienionych w ppkt bbb) i ccc) lub których spełnienie nie zostało prawidłowo wykazane – 9,50 EUR;

bbb)      spełniają wymogi klas emisji Euro 4 lub Euro 5 – 5 EUR;

ccc)      spełniają wymogi klasy emisji Euro 6 – 4,80 EUR;

b)      pojazdów w rozumieniu § 1 ust. 1 pkt 2 za każde 200 kg dopuszczalnej masy całkowitej lub jej części – 16 EUR,

jednak łącznie nie więcej niż 130 EUR”.

9        Jeżeli drogi objęte opłatą są użytkowane bez ważnej winiety lub jeżeli winieta została obliczona na zbyt niskim poziomie, opłata jest pobierana a posteriori w drodze decyzji na podstawie § 12 InfrAG. Należy wówczas uiścić opłatę równą cenie winiety rocznej lub różnicę między już zapłaconą kwotą a ceną winiety rocznej.

10      Paragraf 11 InfrAG przewiduje wyrywkową kontrolę przestrzegania obowiązku uiszczenia opłaty. Zgodnie z § 11 ust. 7 InfrAG w miejscu kontroli organy mogą pobrać opłatę w wysokości ceny winiety rocznej oraz zabezpieczenie w wysokości przewidywanej grzywny na podstawie § 14 InfrAG wraz z kosztami postępowania. Ponadto można zakazać dalszej jazdy, jeżeli opłata nie została uiszczona na miejscu kontroli mimo wezwania, a istnieją uzasadnione wątpliwości co do jej późniejszego wniesienia, lub jeżeli nie przedstawiono dokumentów koniecznych do kontroli lub zarządzone zabezpieczenie nie zostało wniesione lub nie zostało wniesione w całości.

11      Zgodnie z § 14 InfrAG brak uiszczenia lub niekompletne uiszczenie opłaty, brak udzielenia informacji lub ich nieprawidłowe udzielenie, a także nieprzestrzeganie nakazu zatrzymania pojazdu w ramach kontroli przestrzegania obowiązku wniesienia opłaty stanowią wykroczenia zagrożone grzywną.

 KraftStG

12      Paragraf 9 ust. 6 KraftStG stanowi, co następuje:

„W odniesieniu do pojazdów krajowych roczny podatek [od pojazdów samochodowych] ulega obniżeniu (zwolnieniu) dla

1)      pojazdów osobowych o pojemności 100 cm³ lub jej części,

a)      jeżeli zachowują one wiążące wartości dopuszczalne według tabeli 2 w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 715/2007 [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie homologacji typu pojazdów silnikowych w odniesieniu do emisji zanieczyszczeń pochodzących z lekkich pojazdów pasażerskich i użytkowych (Euro 5 i Euro 6) oraz w sprawie dostępu do informacji dotyczących naprawy i utrzymania pojazdów (Dz.U. 2007, L 171, s. 1)] i są napędzane

aa)      silnikami z zapłonem iskrowym – o 2,32 EUR,

bb)      silnikami z zapłonem samoczynnym – o 5,32 EUR,

b)      jeżeli zachowują one wiążące wartości dopuszczalne według tabeli 1 w załączniku I do rozporządzenia [nr 715/2007] lub wersu B odnoszącego się do klasy pojazdu M tabeli w pkt 5.3.1.4 załącznika I do dyrektywy [Rady 70/220/EWG z dnia 20 marca 1970 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do działań, jakie mają być podjęte w celu ograniczenia zanieczyszczania powietrza przez spaliny z silników o zapłonie iskrowym pojazdów silnikowych (Dz.U. 1970, L 76, s. 1)] w wersji obowiązującej do dnia 1 stycznia 2013 r. i są napędzane

aa)      silnikami z zapłonem iskrowym – o 2 EUR,

bb)      silnikami z zapłonem samoczynnym – o 5 EUR,

c)      jeżeli nie spełniają wymogów wymienionych w lit. a) i b) i są napędzane

aa)      silnikami z zapłonem iskrowym – o 6,50 EUR,

bb)      silnikami z zapłonem samoczynnym – o 9,50 EUR,

jednak łącznie nie więcej niż o 130 EUR;

2)      samochodów kempingowych o dopuszczalnej masie całkowitej 200 kg lub części tej masy – o 16 EUR, jednak łącznie nie więcej niż o 130 EUR;

3)      pojazdów osobowych i samochodów kempingowych z

a)      numerem rejestracyjnym przyznanym pojazdom zabytkowym – o 130 EUR,

b)      sezonowym numerem rejestracyjnym przyznanym na każdy dzień okresu użytkowania – o proporcjonalną część rocznej kwoty według pkt 1–pkt 3 lit. a).

Kwota zwolnienia na podstawie zdania pierwszego jest każdorazowo ograniczona do kwoty podatku rocznego według ust. 1 pkt 2 i 2a, a także ust. 4 pkt 2, w wypadku sezonowego numeru rejestracyjnego do proporcjonalnej części rocznej kwoty według danego okresu użytkowania”.

13      Wejście w życie tych przepisów zależy – zgodnie z § 3 ust. 2 drugiej ustawy o zmianie podatku od ruchu drogowego – od rozpoczęcia poboru opłaty za użytkowanie infrastruktury zgodnie z InfrAG.

 Postępowanie poprzedzające wniesienie skargi i postępowanie przed Trybunałem

14      Wezwaniem do usunięcia uchybienia z dnia 18 czerwca 2015 r. Komisja Europejska wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Republice Federalnej Niemiec, kwestionując z jednej strony łączne skutki spornych środków krajowych, a z drugiej strony – ceny winiet krótkoterminowych. Wezwaniem do usunięcia uchybienia, uzupełnionym drugim wezwaniem z dnia 10 grudnia 2015 r., zwrócono uwagę organów niemieckich na możliwe naruszenie przez te środki art. 18, 34, 45, 56 i 92 TFUE. Po wymianie stanowisk z organami niemieckimi oraz wydaniu w dniu 28 kwietnia 2016 r. uzasadnionej opinii Komisja w dniu 29 września 2016 r. postanowiła skierować sprawę do Trybunału, zgodnie z art. 258 TFUE.

15      Niemniej jednak w wyniku zmian uregulowań niemieckich krytykowanych przez Komisję w dniu 17 maja 2017 r. podjęła ona decyzję o zakończeniu postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

16      Pismem z dnia 7 lipca 2017 r. Republika Austrii skierowała sprawę do Komisji zgodnie z art. 259 TFUE w celu uzyskania opinii w przedmiocie ewentualnego naruszenia przez Republikę Federalną Niemiec art. 18, 34, 56 i 92 TFUE, wynikającego z łącznych skutków opłaty za użytkowanie infrastruktury i zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych dla posiadaczy pojazdów zarejestrowanych w Niemczech.

17      Pismem z dnia 14 lipca 2017 r. Komisja potwierdziła otrzymanie pisma Republiki Austrii.

18      Pismem z dnia 11 sierpnia 2017 r. Republika Federalna Niemiec odrzuciła argumenty podnoszone przez Republikę Austrii i uzasadniła sporne środki krajowe zasadniczo zmianą systemu z finansowania z podatku na finansowanie przez użytkowników, jak również legalnością środków rekompensujących na podstawie dyrektywy o eurowinietach.

19      W dniu 31 sierpnia 2017 r. w siedzibie Komisji odbyło się wysłuchanie, podczas którego Republika Austrii i Republika Federalna Niemiec przedstawiły swoje argumenty.

20      Komisja nie wydała uzasadnionej opinii w trzymiesięcznym terminie przewidzianym w art. 259 TFUE.

21      W dniu 12 października 2017 r. Republika Austrii wniosła zatem niniejszą skargę.

22      Postanowieniami prezesa Trybunału z dnia 15 stycznia i 14 lutego 2018 r. Królestwo Niderlandów i Królestwo Danii zostały dopuszczone do sprawy w charakterze interwenientów popierających żądania, odpowiednio, Republiki Austrii i Republiki Federalnej Niemiec.

 W przedmiocie skargi

23      Na poparcie swojej skargi Republika Austrii podnosi cztery zarzuty wobec spornych przepisów krajowych, wyjaśniając, że choć zostały one przyjęte, nie weszły jeszcze w życie. Zarzuty pierwszy i drugi dotyczą naruszenia art. 18 TFUE, wynikającego z jednej strony z łącznego skutku opłaty za użytkowanie infrastruktury i zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych dla pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, a także, z drugiej strony, z ukształtowania i stosowania opłaty za użytkowanie infrastruktury. Zarzut trzeci dotyczy naruszenia art. 34 i 56 TFUE przez wszystkie środki kwestionowane w zarzucie pierwszym i drugim. Zarzut czwarty dotyczy naruszenia art. 92 TFUE przez łączny skutek opłaty z tytułu użytkowania infrastruktury i zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych dla pojazdów zarejestrowanych w Niemczech.

 W przedmiocie zarzutu pierwszego dotyczącego naruszenia art. 18 TFUE, wynikającego z łącznego skutku spornych środków krajowych

 Argumentacja stron

24      Republika Austrii utrzymuje, że łączny skutek opłaty za użytkowanie infrastruktury i równoczesnego zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości co najmniej równej kwocie tej opłaty, z którego korzystają właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, prowadzi do tego, że w rzeczywistości wspomniana opłata obciąża jedynie właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, którzy są w przeważającej części obywatelami tych państw. Ta okoliczność prowadzi więc do pośredniej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, sprzecznej z art. 18 TFUE.

25      Taka dyskryminacja wynika z absolutnego i nierozerwalnego związku, z punktu widzenia zarówno materialnego, jak i czasowego, pomiędzy opłatą za użytkowanie infrastruktury a zwolnieniem z podatku od pojazdów samochodowych dla pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, który to związek oznacza, że sporne środki krajowe należy analizować i rozpatrywać łącznie z punktu widzenia prawa Unii.

26      Republika Austrii podnosi ponadto, że sporne środki krajowe mają na celu realizację obietnicy wyborczej złożonej podczas kampanii wyborczej do Bundestagu w 2013 r. w Niemczech, by zagraniczni kierowcy pojazdów samochodowych partycypowali w kosztach finansowania infrastruktury niemieckiej, bez powodowania dodatkowego obciążenia dla niemieckich właścicieli pojazdów.

27      Wreszcie Republika Austrii powołuje się na pkt 23 wyroku z dnia 19 maja 1992 r., Komisja/Niemcy (C‑195/90, EU:C:1992:219) na poparcie istnienia podnoszonej dyskryminacji pośredniej.

28      Republika Federalna Niemiec przyznaje, że sporne środki krajowe tworzą jedność zarówno pod względem subiektywnego celu, jak i ich obiektywnej treści, kwestionuje ona jednak istnienie dyskryminacji wynikającej z wprowadzenia opłaty za użytkowanie infrastruktury, nawet rozpatrywanej w związku ze zwolnieniem z podatku od pojazdów samochodowych.

29      W tym względzie Republika Federalna Niemiec zauważa, po pierwsze, że o ile wprowadzenie opłaty za użytkowanie infrastruktury zmienia status quo na niekorzyść właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych za granicą, o tyle nie oznacza ono niekorzystnego traktowania tych właścicieli i kierowców w porównaniu do właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech. Przeciwnie, właściciele i kierowcy pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy znajdują się w korzystniejszej sytuacji jeśli chodzi o wkład w finansowanie federalnej infrastruktury transportowej, niż właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, ponieważ ci pierwsi muszą uiścić opłatę za użytkowanie infrastruktury tylko wtedy, gdy korzystają z autostrad niemieckich, podczas gdy ci drudzy są w każdym wypadku zobowiązani do uiszczenia tej opłaty, a ponadto muszą ponosić podatek od pojazdów samochodowych, nawet jeśli ten ostatni może podlegać obniżeniu. Ponadto obciążenie właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy z tytułu opłaty za użytkowanie infrastruktury odpowiada maksymalnie obciążeniu z tego tytułu ponoszonemu w każdym wypadku przez właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech.

30      Po drugie, Republika Federalna Niemiec podnosi, że okoliczność, iż zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych przysługuje tylko właścicielom pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, opiera się na prawie Unii, a w szczególności na dyrektywie Rady 83/182/EWG z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie zwolnień podatkowych we Wspólnocie dotyczących niektórych środków transportu czasowo wwożonych do jednego państwa członkowskiego z innego państwa członkowskiego (Dz.U. 1983, L 105, s. 59), która sama określa podział kompetencji w zakresie opodatkowania pojazdów według miejsca rejestracji, a tym samym według miejsca zwykłego pobytu. Dokonane przez tę dyrektywę rozgraniczenie krajowych kompetencji w zakresie opodatkowania pojazdów samochodowych, które ma na celu wykluczenie podwójnego opodatkowania podmiotów gospodarczych i obywateli Unii, w związku z brakiem harmonizacji w tej dziedzinie oznacza, że dla każdego pojazdu decydujące znaczenie ma tylko podatek od pojazdów w państwie członkowskim, w którym pojazd ten jest zarejestrowany. Wysokość niemieckiego podatku od pojazdów samochodowych, który obciąża tylko właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, dla właścicieli pojazdów zarejestrowanych w innych państwach członkowskich nie ma znaczenia.

31      Po trzecie, Republika Federalna Niemiec podnosi, że wprowadzenie opłaty za użytkowanie infrastruktury, z której wpływy są kierowane do budżetu transportowego i w całości wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem do poprawy federalnej infrastruktury transportowej, służy wzmocnieniu finansowania tej infrastruktury przez użytkowników. Ów cel skłonił to państwo członkowskie do zmiany systemu z finansowania przez podatek na finansowanie przez użytkowników. W tym kontekście Republika Federalna Niemiec, korzystając z kompetencji do regulowania podatków bezpośrednich, postanowiła dostosować podatek od pojazdów samochodowych poprzez wprowadzenie zwolnienia z części tego podatku, aby utrzymać całościową presję finansową na właścicielach pojazdów zarejestrowanych w tym państwie członkowskim na wcześniejszym poziomie oraz zapobiec nieproporcjonalnemu podwójnemu opodatkowaniu.

32      Po czwarte, możliwość zrekompensowania opłaty za użytkowanie infrastruktury poprzez obniżenie podatku od pojazdów samochodowych wynika z genezy art. 7 ust. 3 oraz art. 7k dyrektywy o eurowinietach, która służyła jako wzorzec w zakresie przepisów o opłatach za korzystanie z sieci drogowej dla pojazdów samochodowych osobowych. Ta ostatnia praktyka niektórych państw członkowskich, takich jak Zjednoczone Królestwo lub Królestwo Belgii, które w odniesieniu do samochodów ciężarowych korzystają z tej możliwości, potwierdza zgodność spornych środków krajowych z prawem Unii.

33      Po piąte wreszcie, Republika Federalna Niemiec podkreśla, że oświadczenia złożone podczas kampanii wyborczej są pozbawione jakiegokolwiek wpływu na stwierdzenie ewentualnej różnicy w traktowaniu stanowiącej dyskryminację.

34      Pomocniczo Republika Federalna Niemiec, jako uzasadnienie ewentualnej dyskryminacji pośredniej wynikającej z połączenia spornych przepisów krajowych, powołuje się na względy związane z ochroną środowiska, podziałem obciążenia pomiędzy krajowych i zagranicznych użytkowników infrastruktury oraz ze zmianą systemu finansowania federalnej infrastruktury transportowej.

35      Królestwo Niderlandów zasadniczo podziela argumentację przedstawioną przez Republikę Austrii i podkreśla porównywalny w niniejszym przypadku charakter sytuacji właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech oraz właścicieli pojazdów zarejestrowanych w państwie członkowskim innym niż Niemcy, którzy korzystają z autostrad niemieckich.

36      Z kolei Królestwo Danii podziela stanowisko Republiki Federalnej Niemiec, zgodnie z którym sporne środki krajowe nie są dyskryminujące, i podkreśla w szczególności kompetencję państw członkowskich do wprowadzenia, zmiany i zniesienia podatków bezpośrednich i opłat krajowych niezharmonizowanych na poziomie Unii.

 Ocena Trybunału

37      Republika Austrii utrzymuje zasadniczo w ramach zarzutu pierwszego, że opłata za użytkowanie infrastruktury i zwolnienie od podatku od pojazdów samochodowych dla pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, mimo że formalnie nie opierają się na rozróżnieniu ze względu na przynależność państwową, prowadzą – z uwagi na ich łączny skutek – do traktowania obywateli niemieckich w sposób korzystniejszy niż traktowanie zastrzeżone dla obywateli innych państw członkowskich, a tym samym naruszają art. 18 akapit pierwszy TFUE.

38      Postanowienie to przewiduje, że w zakresie zastosowania traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.

39      W tym względzie należy najpierw zauważyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 18 TFUE, który ustanawia ogólną zasadę zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, może być stosowany samodzielnie wyłącznie w stanach faktycznych podlegających prawu Unii, w odniesieniu do których traktat FUE nie zawiera szczególnych postanowień o zakazie dyskryminacji (wyrok z dnia 18 lipca 2017 r., Erzberger, C‑566/15, EU:C:2017:562, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

40      Zasada zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową została wprowadzona w życie w szczególności w dziedzinie swobodnego przepływu towarów w art. 34 TFUE w związku z art. 36 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 8 czerwca 2017 r., Medisanus, C‑296/15, EU:C:2017:431, pkt 65), w dziedzinie swobodnego przepływu pracowników w art. 45 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 22 czerwca 2017 r., Bechtel, C‑20/16, EU:C:2017:488, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo), a w dziedzinie swobodnego świadczenia usług w art. 56–62 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 19 czerwca 2014 r., Strojírny Prostějov i ACO Industries Tábor, C‑53/13 i C‑80/13, EU:C:2014:2011, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

41      Z powyższego wynika, że w niniejszej sprawie sporne środki krajowe mogą być badane w świetle art. 18 akapit pierwszy TFUE jedynie w zakresie, w jakim znajdują one zastosowanie do sytuacji nieobjętych tymi szczególnymi zasadami zakazu dyskryminacji przewidzianymi w traktacie FUE.

42      Następnie należy przypomnieć, że ogólna zasada zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, ustanowiona w art. 18 akapit pierwszy TFUE, zakazuje nie tylko bezpośredniej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, ale również wszelkich pośrednich form dyskryminacji, które – przez zastosowanie innych kryteriów rozróżniania – prowadzą do tego samego rezultatu (zob. podobnie wyrok z dnia 13 kwietnia 2010 r., Bressol i in., C‑73/08, EU:C:2010:181, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).

43      W celu dokonania oceny zasadności zarzutu pierwszego Republiki Austrii należy w pierwszej kolejności zbadać, czy sporne środki krajowe wykazują między sobą związek uzasadniający ich wspólną ocenę w świetle prawa Unii.

44      W tym względzie przede wszystkim należy zauważyć, że – jak wynika z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi – opłata za użytkowanie infrastruktury i zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych zostały wprowadzone tego samego dnia, czyli 8 czerwca 2015 r., a następnie zmienione w niedługim czasie, czyli, odpowiednio, w dniach 18 maja 2017 r. i 6 czerwca 2017 r., oraz że zastosowanie tego zwolnienia zostało uzależnione od rozpoczęcia poboru wspomnianej opłaty. Ponadto kwota zwolnienia, z którego korzystają właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, odpowiada kwocie opłaty za użytkowanie infrastruktury, którą właściciele ci musieli uprzednio uiścić, z wyjątkiem pojazdów zaliczających się do klasy emisji Euro 6, których właściciele korzystają ze zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych w kwocie wyższej od opłaty, którą musieli wnieść. Z powyższego wynika, że zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych w każdym przypadku skutkuje co najmniej wyrównaniem dla właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech nowego obciążenia, jakim jest opłata za użytkowanie infrastruktury.

45      Następnie, w odniesieniu do poboru opłaty za użytkowanie infrastruktury od właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, Republika Federalna Niemiec postanowiła, że opłata ta będzie podlegała zapłacie, tak jak podatek od pojazdów samochodowych, z tytułu rejestracji pojazdu.

46      Należy zatem stwierdzić, że z punktu widzenia zarówno czasowego, jak i materialnego istnieje tak ścisły związek pomiędzy spornymi środkami krajowymi, że zasadna jest ich łączna ocena w świetle prawa Unii, a w szczególności art. 18 TFUE. Istnienie takiego związku przyznała zresztą Republika Federalna Niemiec, jak wynika z pkt 28 niniejszego wyroku.

47      W drugiej kolejności należy zbadać, czy sporne środki krajowe, rozpatrywane łącznie, stanowią odmienne traktowanie ze względu na przynależność państwową.

48      W tym względzie jest bezsporne, że na podstawie tych środków wszyscy użytkownicy autostrad niemieckich podlegają opłacie za użytkowanie infrastruktury, niezależnie od miejsca rejestracji ich pojazdów. Jednakże właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech korzystają ze zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości co najmniej równej kwocie opłaty, którą musieli uiścić, w związku z czym obciążenie ekonomiczne tą opłatą de facto spoczywa jedynie na właścicielach i kierowcach pojazdów zarejestrowanych w państwie członkowskim innym niż Niemcy.

49      Okazuje się zatem, że ze względu na połączenie spornych środków krajowych właściciele i kierowcy pojazdów zarejestrowanych w państwie członkowskim innym niż Niemcy, którzy korzystają z autostrad niemieckich, są traktowani w sposób mniej korzystny niż właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech jeśli chodzi o użytkowanie tych autostrad, nawet jeśli znajdują się oni w sytuacjach porównywalnych pod względem tego użytkowania.

50      Takie nierówne traktowanie jest szczególnie widoczne w odniesieniu do pojazdów klasy emisji Euro 6. Podczas bowiem gdy właściciele tego typu pojazdów zarejestrowanych w Niemczech korzystają z nadmiernej rekompensaty opłaty za użytkowanie infrastruktury, właściciele i kierowcy pojazdów zaliczających się do klasy emisji Euro 6 zarejestrowanych w państwie członkowskim innym niż Niemcy, którzy korzystają z autostrad niemieckich, w każdym wypadku muszą wnieść opłatę. Ci ostatni są zatem traktowani w sposób mniej korzystny nie tylko w porównaniu z właścicielami pojazdów zaliczających się do klasy emisji Euro 6 zarejestrowanych w Niemczech, lecz także w porównaniu z właścicielami bardziej zanieczyszczających pojazdów zarejestrowanych w tym państwie członkowskim.

51      Wreszcie nawet jeśli stwierdzona różnica w traktowaniu nie jest bezpośrednio oparta na przynależności państwowej, to jednak znaczna większość właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy nie jest obywatelami niemieckimi, podczas gdy znaczna większość właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech to obywatele niemieccy, w związku z czym taka różnica prowadzi faktycznie do tego samego skutku co odmienne traktowanie ze względu na przynależność państwową.

52      Okoliczność, że z jednej strony właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech podlegają opłacie za użytkowanie infrastruktury i są ponadto obciążeni podatkiem od pojazdów samochodowych, a z drugiej strony kwota, jaką właściciele i kierowcy pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy muszą uiścić z tytułu tej opłaty, odpowiada maksymalnie kwocie, którą muszą zapłacić właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech z tytułu tej samej opłaty, w żaden sposób nie zmienia, wbrew temu, co podnosi Republika Federalna Niemiec, stwierdzenia zawartego w pkt 49 niniejszego wyroku. Zatem nierówne traktowanie stwierdzone na niekorzyść właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy wynika z tego, że ze względu na zwolnienie, z którego korzystają właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, ci ostatni de facto nie ponoszą ciężaru ekonomicznego, jaki stanowi opłata za użytkowanie infrastruktury.

53      Stwierdzenia tego nie podważają też argumenty przedstawione przez Republikę Federalną Niemiec, streszczone w pkt 30–32 niniejszego wyroku.

54      Po pierwsze, prawdą jest, iż w odniesieniu do argumentu, według którego jest zgodne z prawem Unii, aby zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych przysługiwało tylko właścicielom pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, Trybunał orzekł, że w braku harmonizacji opodatkowania pojazdów samochodowych państwa członkowskie mogą swobodnie wykonywać przysługującą im kompetencję podatkową w tej dziedzinie, a rejestracja wydaje się naturalną pochodną wykonywania tej kompetencji (zob. podobnie wyrok z dnia 21 marca 2002 r., Cura Anlagen, C‑451/99, EU:C:2002:195, pkt 40, 41). Taka okoliczność wyjaśnia, że podatek od pojazdów samochodowych obciąża jedynie właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, tak że tylko oni mogą korzystać ze zwolnienia z tego podatku.

55      Jednakże owa okoliczność nie oznacza jednocześnie, że kwota tego podatku nie ma znaczenia w świetle oceny istnienia dyskryminacji względem właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy.

56      Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem państwa członkowskie muszą wykonywać swe kompetencje w dziedzinie podatków bezpośrednich z poszanowaniem prawa Unii, a w szczególności podstawowych swobód gwarantowanych traktatem FUE (wyroki: z dnia 21 marca 2002 r., Cura Anlagen, C‑451/99, EU:C:2002:195, pkt 40; z dnia 25 lipca 2018 r., TTL, C‑553/16, EU:C:2018:604, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).

57      Wynika z tego, że ustanawiając opłaty od pojazdów samochodowych, państwa członkowskie muszą przestrzegać w szczególności zasady równego traktowania, tak aby szczegółowe zasady stosowania tych podatków nie stanowiły środka dyskryminacji.

58      Tymczasem w niniejszym przypadku zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych na korzyść właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech skutkuje pełną rekompensatą uiszczonej przez nich opłaty za użytkowanie infrastruktury, tak że – jak wskazano w pkt 48 niniejszego wyroku – ciężar ekonomiczny wspomnianej opłaty de facto spoczywa jedynie na właścicielach pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, co stanowi środek dyskryminujący na ich niekorzyść.

59      Kwota podatku od pojazdów samochodowych jest istotna ze względu na właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, ponieważ zasady mające zastosowanie do jej ustalenia w rzeczywistości prowadzą do odmiennego traktowania na ich niekorzyść.

60      Po drugie, jak utrzymuje Republika Federalna Niemiec, państwa członkowskie mogą zmienić system finansowania infrastruktury drogowej poprzez zastąpienie systemu finansowania podatkiem systemem finansowania przez wszystkich użytkowników, w tym właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w innych państwach członkowskich korzystających z tej infrastruktury, aby wszyscy ci użytkownicy przyczyniali się w sposób sprawiedliwy i proporcjonalny do wspomnianego finansowania, pod warunkiem że zmiana ta jest zgodna z prawem Unii, w tym z zasadą zakazu dyskryminacji ustanowioną w art. 18 akapit pierwszy TFUE. Taka zmiana jest wynikiem swobodnego wyboru każdego państwa członkowskiego, polegającego na określeniu sposobów finansowania jego infrastruktury publicznej z poszanowaniem prawa Unii.

61      W niniejszej sprawie z pism Republiki Federalnej Niemiec wynika, że państwo to postanowiło, w odniesieniu do federalnej infrastruktury transportowej, częściowo przejść z systemu finansowania podatkiem na system finansowania oparty na zasadach „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci”.

62      Ta zmiana systemu opiera się na wprowadzeniu opłaty za użytkowanie infrastruktury, której podlegają wszyscy użytkownicy autostrad niemieckich, niezależnie od tego, czy ich pojazd został zarejestrowany w Niemczech, czy też nie, a z której dochody są w całości przeznaczone na finansowanie infrastruktury drogowej, ponieważ Republika Federalna Niemiec ukształtowała stawki tej opłaty w zależności od klasy emisji danych pojazdów.

63      Należy jednak stwierdzić, że sporne środki krajowe nie wydają się spójne w świetle celu założonego przez Republikę Federalną Niemiec przy wprowadzeniu opłaty za użytkowanie infrastruktury, przypomnianego w pkt 61 niniejszego wyroku.

64      W tym względzie Republika Federalna Niemiec równolegle do wprowadzenia tej opłaty opracowała mechanizm jej indywidualnej rekompensaty na korzyść właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, w trybie zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości kwoty przynajmniej równoważnej kwocie uiszczonej tytułem tej opłaty.

65      Tymczasem nie można zgodzić się z owym państwem członkowskim, gdy utrzymuje ono, że zwolnienie to odzwierciedla przejście na system finansowania infrastruktury drogowej przez wszystkich użytkowników, w myśl zasad „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci”.

66      Republika Federalna Niemiec sama bowiem przyznała w swoich pismach, że ze względu na przyznane zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, mimo iż podlegają oni opłacie za użytkowanie infrastruktury, w rzeczywistości nie ponoszą żadnego dodatkowego obciążenia od momentu wprowadzenia tej opłaty.

67      Prawdą jest, że państwo to podnosi, iż wspomniani właściciele uczestniczyli już w finansowaniu infrastruktury drogowej przed wprowadzeniem tej opłaty, za pośrednictwem podatku od pojazdów samochodowych, i że mechanizm wyrównawczy ma na celu uniknięcie nieproporcjonalnego obciążenia podatkowego. Jednakże, oprócz tego, że Republika Federalna Niemiec sama podkreśla, w sposób ogólny, iż infrastruktura federalna jest finansowana z podatku, nie przedstawiła ona żadnych wyjaśnień co do zakresu tego wkładu, w związku z czym nie wykazała w żaden sposób, że wysokość rekompensaty przyznanej tym właścicielom pod postacią zwolnienia z tego podatku w wysokości co najmniej równej kwocie opłaty za użytkowanie infrastruktury nie przekracza wspomnianego wkładu i wykazuje tym samym odpowiedni charakter.

68      Co więcej, w odniesieniu do właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech należy zauważyć, że opłata za użytkowanie infrastruktury jest pomyślana w taki sposób, że nie zależy ona w żaden sposób od faktycznego korzystania przez nich z dróg federalnych. Zatem z jednej strony opłata ta jest należna nawet od takiego właściciela, którzy nigdy z owych dróg nie korzysta, a z drugiej strony właściciel pojazdu zarejestrowanego w Niemczech automatycznie podlega opłacie rocznej, a zatem nie ma możliwości wyboru winiety o krótszym czasie ważności, nawet jeśli lepiej odzwierciedla ona częstotliwość korzystania przez niego z tych dróg. Tego rodzaju elementy, w powiązaniu z faktem, że wspomniani właściciele korzystają ponadto ze zwolnienia z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości co najmniej równej kwocie wniesionej z tytułu tej opłaty, wskazują, że przejście na system finansowania oparty na zasadach „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci” w rzeczywistości dotyczy wyłącznie właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, podczas gdy zasada finansowania podatkiem pozostaje stosowana do właścicieli pojazdów zarejestrowanych w tym państwie członkowskim.

69      W tych okolicznościach należy dojść do wniosku, że rozpatrywany w niniejszej sprawie mechanizm wyrównawczy jest dyskryminujący względem właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, ponieważ Republika Federalna Niemiec nie była w stanie wykazać, że ów mechanizm spełnia ustanowiony przez to państwo członkowskie cel przejścia z systemu finansowania infrastruktury podatkiem na system finansowania przez wszystkich użytkowników, bowiem wprowadzone przez to państwo członkowskie obniżenie podatku od pojazdów samochodowych w rzeczywistości skutkuje zwolnieniem z opłaty za użytkowanie infrastruktury na korzyść właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech.

70      Po trzecie, połączenie spornych środków krajowych w żadnym wypadku nie znajduje uzasadnienia, nawet przez analogię, w dyrektywie o eurowinietach.

71      W tym względzie wystarczy zauważyć, że żaden przepis tej dyrektywy w ramach opodatkowania pojazdów ciężarowych z tytułu użytkowania infrastruktury nie zezwala na mechanizm wyrównawczy względem opłaty za użytkowanie infrastruktury, taki jak będący przedmiotem niniejszej sprawy. Ponadto oprócz tego, że art. 7k tej dyrektywy przewiduje wyłącznie „odpowiednią rekompensatę”, owa rekompensata w każdym wypadku musi być zgodna z prawem Unii.

72      Zresztą założenie, w ramach dyrektywy o eurowinietach, istnienia wzorców rekompensaty podatku od pojazdów samochodowych podobnych do modelu rozpatrywanego w niniejszej sprawie w innych państwach członkowskich, również nie może stanowić podstawy dla zgodności połączenia spornych środków krajowych z art. 18 TFUE.

73      Wreszcie w trzeciej kolejności należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dyskryminacja pośrednia w oparciu o przynależność państwową może być uzasadniona, tylko jeżeli opiera się na obiektywnych względach niezwiązanych z przynależnością państwową osób, których dotyczy, i jest proporcjonalna do uzasadnionego celu realizowanego przez prawo krajowe (wyrok z dnia 4 października 2012 r., Komisja/Austria, C‑75/11, EU:C:2012:605, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

74      W tym kontekście Republika Federalna Niemiec w celu uzasadnienia dyskryminacji pośredniej ze względu na połączenie spornych środków krajowych powołuje się na względy związane z ochroną środowiska naturalnego, podziałem obciążenia pomiędzy krajowych i zagranicznych użytkowników infrastruktury w celu zachowania spójności systemu podatkowego oraz zmianą systemu finansowania infrastruktury.

75      Co się tyczy przede wszystkim względów środowiskowych – wprawdzie zgodnie z orzecznictwem Trybunału ochrona środowiska stanowi słuszny cel dla uzasadnienia odmiennego traktowania ze względu na przynależność państwową (zob. analogicznie, w odniesieniu do uzasadnienia ograniczeń swobód podstawowych, wyrok z dnia 3 kwietnia 2014 r., Komisja/Hiszpania, C‑428/12, niepublikowany, EU:C:2014:218, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo), jednak Republika Federalna Niemiec nie wykazała, w jaki sposób ustanowienie opłaty za użytkowanie infrastruktury obciążające de facto jedynie właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy byłoby właściwe dla zagwarantowania tego celu.

76      Z kolei jeśli chodzi o cel polegający na przejściu z systemu finansowania infrastruktury podatkiem na system finansowania przez użytkowników, nawet przy założeniu, że cel ten mógłby uzasadniać różnicę w traktowaniu, z pkt 64–69 niniejszego wyroku wynika, że połączenie spornych środków krajowych nie jest jednak właściwe do osiągnięcia tego celu.

77      Wreszcie argument Republiki Federalnej Niemiec oparty na wymogu zagwarantowania spójności systemu podatkowego poprzez sprawiedliwy podział obciążenia, jakim jest opłata za użytkowanie infrastruktury, nie może zostać uwzględniony. Jak bowiem stwierdzono w pkt 69 niniejszego wyroku, połączenie spornych środków krajowych prowadzi de facto do zwolnienia z rzeczonej opłaty właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, a w związku z tym do ograniczenia obciążenia, jakie stanowi ta opłata wyłącznie do właścicieli i kierowców pojazdów, które nie są zarejestrowane w tym państwie członkowskim.

78      W świetle powyższych rozważań należy uwzględnić zarzut pierwszy i stwierdzić, że wprowadzając opłatę za użytkowanie infrastruktury i przewidując jednocześnie na rzecz właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech zwolnienie z podatku od pojazdów samochodowych w wysokości co najmniej równej kwocie uiszczanej opłaty, Republika Federalna Niemiec uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy art. 18 TFUE.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia art. 18 TFUE wynikającego z ukształtowania i stosowania opłaty za użytkowanie infrastruktury

 Argumentacja stron

79      Republika Austrii utrzymuje, że ukształtowanie opłaty za użytkowanie infrastruktury jest samo w sobie dyskryminujące, a zatem sprzeczne z art. 18 akapit pierwszy TFUE. W tym względzie Republika Austrii podkreśla, że InfrAG pod wieloma względami wprowadza rozróżnienie pomiędzy pojazdami zarejestrowanymi w Niemczech a pojazdami zarejestrowanymi za granicą.

80      W szczególności uprawnienia interwencyjne, o których mowa w § 11, 12 i 14 InfrAG, a mianowicie kontrole wyrywkowe, pobór zabezpieczenia i zakaz kontynuowania ruchu, a także pobieranie a posteriori opłaty za użytkowanie infrastruktury w wysokości rocznej winiety lub różnicy pomiędzy już zapłaconą kwotą a kwotą winiety rocznej, na podstawie § 12 InfrAG, mają zastosowanie tylko do pojazdów zarejestrowanych za granicą.

81      Wymierzenie grzywien zgodnie z § 14 InfrAG odnosi się również do znacznej większości właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy. Okoliczność, że elementy konstytutywne niektórych naruszeń, takich jak „niepełne uiszczenie opłaty”, mogą zostać stwierdzone wyłącznie w odniesieniu do tych właścicieli i tych kierowców, wspiera to stwierdzenie.

82      Wyrok z dnia 19 marca 2002 r., Komisja/Włochy (C‑224/00, EU:C:2002:185, pkt 16–19) potwierdza istnienie odmiennego traktowania zarzucanego Republice Federalnej Niemiec.

83      Republika Austrii przyznaje, że cel polegający na zagwarantowaniu uiszczenia opłaty za użytkowanie infrastruktury należnej od właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy mógłby ewentualnie uzasadniać wskazaną różnicę w traktowaniu w odniesieniu do uprawnień interwencyjnych i wymierzania grzywien. Taki cel nie mógłby natomiast uzasadnić takiej różnicy w zakresie pokrycia a posteriori opłaty za użytkowanie infrastruktury w rozumieniu § 12 InfrAG. W tym ostatnim względzie Republika Austrii powołuje się również na wyrok z dnia 19 marca 2002 r., Komisja/Włochy (C‑224/00, EU:C:2002:185, pkt 26).

84      W każdym wypadku konkretne sposoby uiszczenia opłaty za użytkowanie infrastruktury są nieproporcjonalne.

85      Co się tyczy bowiem w szczególności wpłaty zabezpieczenia Republika Austrii przypomina, że jak orzekł Trybunał w pkt 43 wyroku z dnia 26 stycznia 2006 r., Komisja/Hiszpania (C‑514/03, EU:C:2006:63), w przypadku gdy istnieje możliwość wyegzekwowania grzywny na podstawie przepisów prawa Unii lub traktatów międzynarodowych, złożenie zabezpieczenia wykracza poza to, co jest konieczne dla zagwarantowania zapłaty grzywny. W tym względzie Republika Austrii powołuje się na umowę o współpracy sądowej w sprawach administracyjnych między Republiką Austrii a Republiką Federalną Niemiec.

86      Republika Federalna Niemiec wyjaśnia, że przepisy dotyczące egzekwowania i kontroli uiszczania opłaty za użytkowanie infrastruktury mają zastosowanie bez rozróżnienia do właścicieli pojazdów zarejestrowanych w Niemczech oraz do właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy.

87      O ile prawdą jest, że wniesienie zabezpieczenia, o którym mowa w § 11 ust. 7 InfrAG, dotyczy jedynie właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, o tyle takie wniesienie jest uzasadnione, ponieważ zagraniczny dłużnik opłaty za użytkowanie infrastruktury staje się niedostępny zarówno dla organu administracyjnego właściwego w zakresie tej opłaty, jak i dla kontrolnego organu administracyjnego, gdy opuszcza terytorium Niemiec. Ponadto wpłata zabezpieczenia nie jest obowiązkowa, a jego kwota nie jest też nieproporcjonalna.

88      W odniesieniu do wyroku z dnia 26 stycznia 2006 r., Komisja/Hiszpania (C‑514/03, EU:C:2006:63), przywołanego przez Republikę Austrii, Republika Federalna Niemiec podkreśla, że Trybunał nie uznał w sposób ogólny, iż wymóg zabezpieczenia jest nieproporcjonalny w świetle obecnego stanu rozwoju współpracy transgranicznej w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości, lecz raczej wymagał, ze względów proporcjonalności, uwzględnienia faktu ustanowienia zabezpieczenia już wpłaconego w państwie członkowskim pochodzenia, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie.

89      Republika Federalna Niemiec twierdzi, że pobieranie a posteriori opłaty za użytkowanie infrastruktury w wysokości rocznej winiety lub różnicy pomiędzy już wpłaconą kwotą a ceną rocznej winiety ma na celu zagwarantowanie, by należna opłata rzeczywiście została wniesiona i była proporcjonalna w świetle tego celu. W tym kontekście Republika Federalna Niemiec zauważa, że właściciele i kierowcy pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy nie są traktowani inaczej niż właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, którzy w każdym wypadku muszą zapłacić cenę rocznej winiety.

90      Wreszcie jeśli chodzi o grzywnę przewidzianą w przypadku nieprzestrzegania obowiązków dotyczących opłaty za użytkowanie infrastruktury – taka grzywna nie jest ani dyskryminująca, ani nieproporcjonalna. W tym względzie Republika Federalna Niemiec podnosi, że wymierzenie takiej grzywny nie ma charakteru automatycznego i podlega zasadzie zakazu stosowania nadmiernych środków.

 Ocena Trybunału

91      Należy sprawdzić, czy przepisy InfrAG dotyczące kontroli wyrywkowych, zakazu kontynuowania ruchu drogowego przez dany pojazd, poboru a posteriori opłaty za użytkowanie infrastruktury, ewentualnego wymierzenia grzywny oraz wniesienia zabezpieczenia wprowadzają dyskryminację na niekorzyść właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy, a jeśli tak, to czy może ona być uzasadniona.

92      W tym względzie, w pierwszej kolejności w odniesieniu do przepisów InfrAG dotyczących kontroli wyrywkowych, zakazu kontynuowania ruchu i ewentualnego wymierzenia grzywny w przypadku naruszenia obowiązku uiszczenia należnej opłaty za użytkowanie infrastruktury, należy stwierdzić, że – jak zauważył rzecznik generalny w pkt 80 i 81 opinii – w aktach przedłożonych Trybunałowi nic nie pozwala na sformułowanie wniosku, że przepisy te mają zastosowanie wyłącznie do właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy.

93      Przeciwnie, z brzmienia tych przepisów wynika, że zarówno właściciele pojazdów zarejestrowanych w Niemczech, jak i właściciele i kierowcy pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy mogą być przedmiotem kontroli wyrywkowych, w celu zweryfikowania, czy przestrzegają obowiązku uiszczenia należnej opłaty za użytkowanie infrastruktury i, jeśli nie ma to miejsca, nałożenia na nich zakazu kontynuowania ruchu danym pojazdem i wymierzenia grzywny, jak podniosła Republika Federalna Niemiec w swoich uwagach.

94      Ponadto Republika Austrii nie wykazała, że w tej kwestii przepisy InfrAG, choć zredagowane w sposób neutralny, stawiają w niekorzystnej sytuacji szczególnie właścicieli i kierowców pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich innych niż Niemcy.

95      W tym ostatnim względzie, w odni

Home > Search form > List of results > Documents

Start printing

Language of document :                                            ECLI:EU:C:2011:27

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)

z dnia 25 stycznia 2011 r.(*)

Transport lotniczy – Licencje na organizację handlowych lotów balonem – Artykuł 12 WE – Wymóg miejsca zamieszkania lub siedziby – Kary administracyjne

W sprawie C‑382/08

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Unabhängiger Verwaltungssenat des Landes Oberösterreich (Austria) postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2008 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 25 sierpnia 2008 r., w postępowaniu:

Michael Neukirchinger

przeciwko

Bezirkshauptmannschaft Grieskirchen,

TRYBUNAŁ (wielka izba),

w składzie: V. Skouris, prezes, A. Tizzano, J.N. Cunha Rodrigues, K. Lenaerts, J.C. Bonichot, D. Šváby, prezesi izb, A. Rosas, U. Lõhmus, E. Levits, L. Bay Larsen (sprawozdawca) i M. Berger, sędziowie,

rzecznik generalny: P. Mengozzi,

sekretarz: B. Fülöp, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 15 czerwca 2010 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu M. Neukirchingera przez niego samego,

–        w imieniu rządu austriackiego przez C. Pesendorfer i G. Eberharda, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu polskiego przez M. Dowgielewicza i M. Szpunara, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez E. Traversę oraz B.R. Killmanna, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Urzędu Nadzoru EFTA przez X. Lewisa, działającego w charakterze pełnomocnika,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 7 września 2010 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 49 WE i nast.

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu między M. Neukirchingerem a Bezirkshauptmannschaft Grieskirchen (starostwem powiatowym Grieskirchen), w przedmiocie decyzji, w drodze której organ ten nałożył na skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym grzywnę administracyjną z tytułu naruszenia przepisów regulujących organizację lotów balonem.

 Ramy prawne

 Uregulowania Unii

3        Trzy pierwsze motywy rozporządzenia Rady (EWG) nr 2407/92 z dnia 23 lipca 1992 r. w sprawie przyznawania licencji przewoźnikom lotniczym (Dz.U. L 240, s. 1) stwierdzają:

„ważne jest ustanowienie polityki w zakresie transportu lotniczego dla rynku wewnętrznego w okresie upływającym dnia 31 grudnia 1992 r. zgodnie z art. 8A traktatu;

rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w ramach którego zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług oraz kapitału;

stosowanie zasady swobody świadczenia usług w sektorze transportu lotniczego musi uwzględniać właściwości tego sektora”.

4        Zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 2407/92:

„1.      Niniejsze rozporządzenie dotyczy wymagań w zakresie przyznawania i utrzymywania licencji na prowadzenie działalności przez państwa członkowskie wobec przewoźników lotniczych posiadających miejsce prowadzenia działalności we Wspólnocie.

2.      Przewóz lotniczy pasażerów, poczty i/lub ładunku, samolotem [statkiem powietrznym] bez napędu silnikowego i/lub samolotem [statkiem powietrznym] o napędzie silnikowym ultralekkim, jak również lokalne loty nieobejmujące przewozu między różnymi lotniskami nie podlegają niniejszemu rozporządzeniu. W odniesieniu do takich działalności stosuje się ustawodawstwo krajowe dotyczące przyznawania licencji na prowadzenie działalności, jeżeli takie istnieje, oraz prawo wspólnotowe i0 prawo krajowe dotyczące świadectwa przewoźnika lotniczego (świadectwo AOC)”.

5        Rozporządzenie nr 2407/92 zostało uchylone rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1008/2008 z dnia 24 września 2008 r. w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty (wersja przekształcona) (Dz.U. L 293, s. 3). Zgodnie z art. 28 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Wejście w życie”, weszło ono w życie następnego dnia po publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, co miało miejsce dnia 31 października 2008 r.

 Uregulowania krajowe

6        Luftfahrtgesetz (ustawa z dnia 2 grudnia 1957 r. prawo lotnicz, BGBl. 253/1957), zmieniona ustawą ogłoszoną dnia 16 czerwca 2008 r. (BGBl. I, 83/2008) (zwana dalej „LFG”), przewiduje w § 11 ust. 1:

„Statkami powietrznymi są urządzenia przeznaczone do transportu osób lub rzeczy w atmosferze, bez połączenia mechanicznego z ziemią, zarówno cięższe od powietrza (np. samoloty, szybowce, paralotnie i lotnie, skrzydłowce, śmigłowce, wiatrakowce i spadochrony) lub lżejsze od powietrza (np. sterowce i balony wolne)”.

7        Paragraf 102 ust. 1 LFG stanowi:

„Przedsiębiorstwa, które zamierzają, za pomocą statku powietrznego bez napędu silnikowego lub z silnikiem ultralekkim, przewozić w handlowym transporcie lotniczym pasażerów, pocztę lub towary, albo wykonywać jedynie loty okrężne bez przewozu między różnymi lotniskami, są zobowiązane wystąpić do federalnego ministra transportu, rozwoju i technologii lub do organu właściwego na podstawie upoważnienia, o którym mowa w § 140b, o wydanie licencji przewidzianej w § 104 i nast., a także licencji na prowadzenie działalności przewidzianej w § 108”.

8        Paragraf 104 LFG przewiduje:

„1.      We wniosku o wydanie licencji na wykonywanie przewozów należy uprawdopodobnić w wystarczającym stopniu posiadanie środków finansowych na założenie i prowadzenie prz    xZZXXZedsiębiorstwa.

2.      We wniosku należy wskazać ponadto:

a)      imię i nazwisko (nazwę), miejsce zamieszkania (siedziby) i miejsce faktycznego wykonywania działalności,

b)      nazwiska, miejsce zamieszkania i obywatelstwo osób uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorstwa,

c)      planowane rodzaje działalności, np. loty okrężne,

d)      […]

e)      planowany sektor przestrzeni powietrznej, to jest terytorium, na którym przedsiębiorstwo będzie prowadzić działalność,

f)      planowaną liczbę i rodzaj statków powietrznych,

g)      planowaną formę przedsiębiorstwa.

[…]”.

9        Paragraf 106 LFG stanowi:

-*63

2.      Jeśli przedsiębiorca nie jest osobą fizyczną, przedsiębiorstwo musi mieć siedzibę na terytorium Austrii, a większość udziałów muszą posiadać podmioty pochodzące z państw‑stron porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym”.

10      Zgodnie z § 108 LFG:

„1.      Prowadzenie przedsiębiorstwa transportu lotniczego dozwolone jest jedynie na podstawie licencji wydanej na wniosek posiadacza licencji na wykonywanie przewozów przez federalnego ministra transportu, rozwoju i technologii lub organu właściwego na podstawie upoważnienia, o którym mowa w § 140b (licencja na prowadzenie działalności).

2.      Licencję na prowadzenie działalności wydaje się po spełnieniu warunków określonych w licencji na wykonywanie przewozów i pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa ruchu lotniczego. Licencję wydaje się na piśmie, pod rygorem nieważności”.

11      Zgodnie z § 169 ust. 1 akapit czwarty LFG wykonywanie handlowych przewozów pasażerskich bez licencji przewidzianych w § 102 tej ustawy zagrożone jest grzywną w wysokości od 3630 EUR.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

12      Z postanowienia odsyłającego wynika, że decyzją administracyjną o charakterze karnym z dnia 22 stycznia 2008 r. Bezirkshauptmannschaft Grieskirchen nałożyło na M. Neukirchingera grzywnę w wysokości 3630 EUR, z zamianą, w razie niemożności pobrania, na 181 dni aresztu.

13      Zainteresowanemu zarzucono wykonanie w dniu 19 czerwca 2007 r. handlowego przewozu lotniczego pasażerów balonem na ogrzane powietrze, ze startem z łąki w miejscu zwanym Wies, w Kallham, w landzie Oberösterreich, bez licencji na wykonywanie przewozów ani licencji na prowadzenie działalności, a więc z naruszeniem § 104 i nast. LFG, a także 108 LFG.

14      M. Neukirchinger, który posiada licencję na prowadzenie działalności w zakresie handlowego transportu lotniczego pasażerów i towarów balonem wydaną w Niemczech, wniósł skargę do sądu na tę decyzję, podnosząc w szczególności, że swobody jednolitego rynku pozwalają przedsiębiorcy działającemu w sektorze transportu lotniczego, mającemu licencję niemiecką, prowadzić tę samą działalność na terytorium Austrii.

15      Ponieważ M. Neukirchinger udał się tymczasowo do innego państwa członkowskiego w związku ze świadczeniem usługi, zdaniem sądu krajowego okoliczności faktyczne sprawy mieszczą się prawdopodobnie w zakresie zastosowania swobody świadczenia usług.

16      Sąd krajowy zwraca ponadto uwagę, że M. Neukirchinger otrzymał, wydane przez Landeshauptmanna landu Oberösterreich, działającego w charakterze organu do spraw transportu lotniczego właściwego w pierwszej instancji dla działalności będącej przedmiotem sprawy, ogólne pozwolenie na wykonywanie lotów, przewidziane w § 9 LFG, ważne na rok 2008 na całym terytorium tego landu. Wydanie takiego pozwolenia wymaga, między innymi, uznania przez ten organ ważności licencji, którą M. Neukirchinger otrzymał w Niemczech.

17      Uznawszy, że rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu wymaga interpretacji art. 49 i nast. WE, Unabhängiger Verwaltungssenat des Landes Oberösterreich postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 49 [WE] i nast. […] należy interpretować w ten sposób, że sprzeczna jest z nimi norma krajowa, która w odniesieniu do osoby mającej siedzibę lub miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, a mianowicie w Niemczech, i dysponującej wydaną zgodnie z jego prawem licencją na wykonywanie handlowych lotów balonem, dla organizacji lotów balonem w Austrii wymaga siedziby lub miejsca zamieszkania w tym państwie (§ 106 [LFG])?

2)      Czy art. 49 [WE] i nast. […] należy interpretować w ten sposób, że sprzeczna jest z nimi norma krajowa, zgodnie z którą mający siedzibę lub miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim posiadacz wydanej zgodnie z jego prawem licencji na wykonywanie handlowych lotów balonem, w celu wykonywania lotów balonem w innym państwie członkowskim musi uzyskać kolejną licencję, której wymogi zasadniczo są takie same jak wymogi licencji wydanej mu już w państwie pochodzenia, ale z dodatkowym warunkiem posiadania przez wnioskodawcę siedziby lub miejsca zamieszkania w państwie organizacji lotów, to jest, w niniejszej sprawie w Austrii?

3)      Czy przepisy § 102 w związku z §§ 104 i 106 [LFG] są sprzeczne z art. 49 [WE], jeżeli posiadacz licencji mający miejsce zamieszkania lub siedzibę w Niemczech z tytułu posługiwania się swoją licencją w Austrii pociągany jest do odpowiedzialności karnoadministracyjnej i w ten sposób zakazuje się mu dostępu do rynku, uwzględniając przy tym okoliczność, że zgodnie z § 106 ust. 1 [LFG] takiej licencji oraz licencji na prowadzenie działalności nie można uzyskać bez założenia odrębnej siedziby lub rejestracji miejsca zamieszkania i bez zarejestrowania w Austrii, zarejestrowanego uprzednio w Niemczech, balonu na ogrzane powietrze?”.

18      Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2010 r. procedura ustna została otwarta na nowo, a podmioty wskazane w art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości zostały wezwane do wypowiedzenia się w kwestii, który – w świetle art. 51 ust. 1 WE – przepis prawa pierwotnego lub prawa wtórnego Unii mógłby ewentualnie mieć zastosowanie do swobody świadczenia usługi polegającej na handlowym przewozie powietrznym pasażerów balonem na ogrzane powietrze.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 Uwagi wstępne

19      Jak zauważa rzecznik generalny w pkt 25–30 opinii, usługa tego rodzaju, jak w sprawie przed sądem krajowym należy do dziedziny transportu, a konkretnie transportu lotniczego, o którym mowa w art. 80 ust. 2 WE.

20      W braku odmiennej wskazówki w traktacie należy bowiem uznać, że pojęcie transportu lotniczego w rozumieniu wspomnianego postanowienia obejmuje także ten rodzaj transportu, który sąd krajowy określa jako handlowy przewóz lotniczy pasażerów balonem na ogrzane powietrze. Ostatecznie, jak podkreśla rzecznik generalny w pkt 26 opinii, Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, sporządzona w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r., również obejmuje swoim zakresem zastosowania balony na ogrzane powietrze.

21      O ile zgodnie z art. 80 ust. 2 WE transport morski i lotniczy są – do czasu odmiennej decyzji ustawodawcy wspólnotowego – wyłączone z zakresu przepisów tytułu V trzeciej części traktatu WE, dotyczących wspólnej polityki transportowej, o tyle podlegają one, podobnie jak pozostałe rodzaje transportu, zasadom ogólnym traktatu (wyroki: z dnia 4 kwietnia 1974 r. w sprawie 167/73 Komisja przeciwko Francji, Rec. s. 359, pkt 32; a także z dnia 30 kwietnia 1986 r. w sprawach połączonych od 209/84 do 213/84 Asjes i in., Rec. s. 1425, pkt 45).

22      Jednakże, w odniesieniu do swobody świadczenia usług, zgodnie z art. 51 ust. 1 WE art. 49 WE nie znajduje wprost zastosowania do transportu lotniczego (zob. podobnie wyroki: z dnia 13 grudnia 1989 r. w sprawie C‑49/89 Corsica Ferries (France), Rec. s. 4441, pkt 10 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie C‑467/98 Komisja przeciwko Danii, zwanym „wyrokiem w sprawie otwartego nieba”, Rec. s. I‑9519, pkt 123).

23      W odniesieniu do handlowego przewozu lotniczego pasażerów balonem na ogrzane powietrze, jak w sprawie przed sądem krajowym, należy wskazać, że ustawodawca wspólnotowy wydał na podstawie art. 80 ust. 2 WE szereg aktów, które mogą, jak zauważa Komisja Europejska, dotyczyć tej formy transportu lotniczego. Chodzi tutaj, w czasie gdy miały miejsce okoliczności faktyczne sprawy przed sądem krajowym, o rozporządzenie (WE) nr 1592/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie wspólnych zasad w zakresie lotnictwa cywilnego i utworzenia Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Transportu Lotniczego (Dz.U. L 240, s. 1) oraz o rozporządzenie Rady (EWG) nr 3922/91 z dnia 16 grudnia 1991 r. w sprawie harmonizacji wymagań technicznych i procedur administracyjnych w dziedzinie lotnictwa cywilnego (Dz.U. L 373, s. 4), zmienione rozporządzeniem (WE) nr 1900/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. (Dz.U. L 377, s. 176).

24      Jeśli chodzi konkretnie o licencje wydawane przewoźnikom lotniczym, wykonanie art. 84 ust. 2 traktatu EWG (następnie art. 84 ust. 2 traktatu WE, następnie, po zmianie, art. 80 ust. 2 WE) nastąpiło w drodze rozporządzenia nr 2407/92, obowiązującego w czasie, gdy miały miejsce okoliczności faktyczne sprawy przed sądem krajowym.

25      Wprawdzie na podstawie art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 2407/92 Rada wyłączyła z jego zakresu zastosowania licencje wydawane przewoźnikom lotniczym, w przypadku gdy, między innymi, przewóz pasażerów dokonywany jest statkiem powietrznym bez napędu silnikowego, a więc również balonem na ogrzane powietrze. Rada wprost wskazała we wspomnianym przepisie, że tego rodzaju przewozy podlegają wyłącznie ustawodawstwu krajowemu w odniesieniu do licencji na prowadzenie działalności oraz ustawodawstwu krajowemu i Unii Europejskiej w odniesieniu do świadectwa przewoźnika lotniczego.

26      Jednakże, jak wynika z dwóch pierwszych motywów rozporządzenia nr 2407/92, celem, jaki Rada zamierzała osiągnąć, wydając to rozporządzenie, było ustanowienie polityki w zakresie transportu lotniczego w okresie upływającym dnia 31 grudnia 1992 r., aby stopniowo wprowadzać rynek wewnętrzny, obejmujący przestrzeń bez granic wewnętrznych, w ramach którego zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług oraz kapitału. Obowiązek ustanowienia przez Wspólnotę, do tego dnia, rynku wewnętrznego w dziedzinie transportu został wprowadzony w art. 8A traktatu EWG (następnie art. 7A traktatu WE, następnie, po zmianie, art. 14 WE).

27      Tego rodzaju szeroko zakrojony cel obejmuje zaś co do zasady handlowy przewóz lotniczy pasażerów balonem na ogrzane powietrze, jak w sprawie przed sądem krajowym.

28      Stąd, o ile wyłączenie zawarte w art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 2407/92 tłumaczy się w sposób oczywisty szczególnymi właściwościami transportu lotniczego, które nie uzasadniają objęcia handlowego przewozu lotniczego pasażerów balonem na ogrzane powietrze, jak w sprawie przed sądem krajowym, przepisami przewidzianymi w tym rozporządzeniu, o tyle nie wynika z tego, by w drodze tego wyłączenia ustawodawca wspólnotowy zamierzał całkowicie wyjąć tego rodzaju transport z zakresu zastosowania traktatu.

29      Z powyższych rozważań wynika, że handlowy przewóz lotniczy pasażerów balonem na ogrzane powietrze, jak w sprawie przed sądem krajowym, mieści się w zakresie zastosowania traktatu WE i podlega w związku z tym jego zasadom ogólnym, jak art. 12 WE.

30      Zatem udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi wymaga dokonania analizy postawionych pytań pod kątem art. 12 WE, który ustanawia generalną zasadę niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową (zob. w szczególności wyroki: z dnia 11 stycznia 2007 r. w sprawie C‑40/05 Lyyski, Zb.Orz. s. I‑99, pkt 33; z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie C‑222/07 UTECA, Zb.Orz. s. I‑1407, pkt 37).

 W przedmiocie pytań od pierwszego do trzeciego

31      Poprzez pytania od pierwszego do trzeciego, które należy rozpatrywać łącznie, sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 12 WE stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisów państwa członkowskiego, tego rodzaju jak w sprawie przed sądem krajowym, które, przy organizacji lotów balonem na terytorium tego państwa, pod groźbą kary administracyjnej w razie ich naruszenia:

–        od podmiotu mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadającego w tym państwie licencję na organizację handlowych lotów balonem wymagają miejsca zamieszkania lub siedziby w przyjmującym państwie członkowskim oraz

–        zobowiązują ten podmiot do uzyskania nowej licencji, bez uwzględnienia w należyty sposób, że warunki uzyskania takiej licencji są co do zasady takie same, jak warunki otrzymania licencji wydanej już w innym państwie członkowskim.

32      W tej kwestii z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zasady dotyczące równego traktowania swoich obywateli i obcokrajowców zakazują nie tylko jawnej dyskryminacji opartej na przynależności państwowej lub na kryterium siedziby w przypadku osób prawnych, lecz również wszelkich ukrytych form dyskryminacji, które – poprzez zastosowanie innych kryteriów rozróżnienia – prowadzą faktycznie do tego samego skutku (wyrok z dnia 27 października 2009 r. w sprawie C‑115/08 ČEZ, Zb.Orz s. I‑10265, pkt 92 i przytoczone tam orzecznictwo).

33      Po pierwsze, ustawodawstwo państwa członkowskiego, jak w sprawie przed sądem krajowym, które uzależnia możliwość organizowania handlowych lotów balonem od wymogu posiadania miejsca zamieszkania lub siedziby w tym państwie członkowskim, wprowadza kryterium rozróżnienia oparte na miejscu zamieszkania, w przypadku osób fizycznych, lub siedzibie, w przypadku osób prawnych.

34      Jeśli chodzi o kryterium rozróżnienia oparte na miejscu zamieszkania, prowadzi ono w istocie do tych samych skutków co dyskryminacja oparta na kryterium obywatelstwa, jako że działa przede wszystkim na niekorzyść obywateli innych państw członkowskich, gdyż to najczęściej cudzoziemcy nie mają miejsca zamieszkania w państwie przyjmującym (zob. podobnie, w szczególności, wyroki: z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie C‑224/97 Ciola, Rec. s. I‑2517, pkt 14; z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie C‑388/01 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. I‑721, pkt 14; z dnia 15 marca 2005 r. w sprawie C‑209/03 Bidar, Zb.Orz. s. I‑2119, pkt 53).

35      Zróżnicowane traktowanie może być uzasadnione jedynie w przypadku, gdy opiera się na obiektywnie uzasadnionych przesłankach niezależnych od przynależności państwowej zainteresowanych oraz jest proporcjonalne do uzasadnionego celu realizowanego przez prawo krajowe (ww. wyrok w sprawie Bidar, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

36      Z akt sprawy przekazanych Trybunałowi nie wynika zaś, by w odniesieniu do uregulowań tego rodzaju jak w sprawie przed sądem krajowym istniało takie uzasadnienie.

37      Natomiast kryterium rozróżnienia oparte na siedzibie osoby prawnej stanowi co do zasady dyskryminację opartą na przynależności państwowej, co wynika z orzecznictwa przytoczonego w pkt 32 niniejszego wyroku.

38      Po drugie, uregulowanie tego rodzaju jak w sprawie przed sądem krajowym zobowiązuje podmiot mający miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadający w tym państwie licencję na organizację handlowych lotów balonem do uzyskania nowej licencji, bez uwzględnienia w należyty sposób, że warunki uzyskania takiej licencji są co do zasady takie same, jak warunki otrzymania licencji wydanej już w innym państwie członkowskim. W ten sposób uregulowanie to wprowadza kryterium rozróżnienia, które prowadzi w istocie do takiego samego skutku jak kryterium oparte na przynależności państwowej.

39      Odmawiając uwzględnienia licencji wydanej w innym państwie członkowskim uregulowanie to zobowiązuje bowiem zainteresowanego do ponownego dokonania wszystkich czynności niezbędnych w celu uzyskania licencji, jeżeli zamierza on organizować loty balonem w przyjmującym państwie członkowskim. Zobowiązanie takie zaś w rzeczywistości dotyczy przede wszystkim obywateli innych państw członkowskich lub osób prawnych mających siedzibę w innych państwach członkowskich.

40      Rząd austriacki twierdzi, że obowiązek uzyskania licencji wydanej przez władze austriackie jest uzasadniony koniecznością ochrony życia i zdrowia pasażerów oraz bezpieczeństwa transportu lotniczego. Ponadto kwestionuje on ustalenie sądu krajowego, zgodnie z którym warunki wydania licencji, jaką M. Neukirchinger uzyskał w Niemczech, są w istocie takie same, jak wymagania stosowane w Austrii.

41      W odniesieniu do tego twierdzenia należy przypomnieć, że do Trybunału nie należy orzekanie w przedmiocie wykładni przepisów krajowych, lecz musi on uwzględnić, w ramach podziału kompetencji między sądami Unii Europejskiej a sądami krajowymi, kontekst faktyczny i normatywny, w który wpisuje się pytanie prejudycjalne, określony w postanowieniu odsyłającym (zob. wyroki: z dnia 25 października 2001 r. w sprawie C‑475/99 Ambulanz Glöckner, Rec. s. I‑8089, pkt 10; z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie C‑153/02 Neri, Rec. s. I‑13555, pkt 35). Nie jest więc zadaniem Trybunału rozstrzyganie kwestii słuszności oceny tego rodzaju, jak dokonana przez sąd krajowy w odniesieniu do podobieństwa uregulowań obu zainteresowanych państw członkowskich w zakresie warunków wydawania licencji będących przedmiotem sprawy przed sądem krajowym.

42      Jeśli chodzi o ochronę interesów, na które powołuje się rząd austriacki, stanowią one niezaprzeczalnie uzasadnione względy. Jednakże działanie państwa członkowskiego polegające na zobowiązaniu podmiotu będącego w takiej sytuacji jak M. Neukirchinger do uzyskania nowej licencji, bez uwzględnienia w należyty sposób, że warunki uzyskania takiej licencji są co do zasady takie same, jak warunki otrzymania licencji wydanej mu już w innym państwie członkowskim, nie jest, jak słusznie zauważają rząd polski oraz Komisja, proporcjonalne do tych uzasadnionych celów. Ponieważ bowiem warunki wydania licencji transportowych będących przedmiotem sprawy przed sądem krajowym są w obu państwach członkowskich takie same, należy uznać, iż interesy, na które powołuje się rząd austriacki, zostały już wzięte pod uwagę przy wydawaniu pierwszej licencji w Niemczech.

43      Jak wynika z powyższego, uregulowanie tego rodzaju, jak w sprawie przed sądem krajowym stanowi w istocie dyskryminację opartą na przynależności państwowej, wzmocnioną karami administracyjnymi nakładanymi w przypadku naruszenia tego uregulowania.

44      W związku z tym na postawione pytania trzeba udzielić odpowiedzi, że art. 12 WE stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisów państwa członkowskiego, tego rodzaju jak w sprawie przed sądem krajowym, które, przy organizacji lotów balonem na terytorium tego państwa, pod groźbą kary administracyjnej w razie ich naruszenia:

–        od podmiotu mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadającego w tym państwie licencję na organizację handlowych lotów balonem, wymagają miejsca zamieszkania lub siedziby w przyjmującym państwie członkowskim oraz

–        zobowiązują ten podmiot do uzyskania nowej licencji, bez uwzględnienia w należyty sposób, że warunki uzyskania takiej licencji są co do zasady takie same, jak warunki otrzymania licencji wydanej już w innym państwie członkowskim.

 W przedmiocie kosztów

45      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 12 WE stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisów państwa członkowskiego, tego rodzaju jak w sprawie przed sądem krajowym, które, przy organizacji lotów balonem na terytorium tego państwa, pod groźbą kary administracyjnej w razie ich naruszenia:

–        od podmiotu mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadającego w tym państwie licencję na organizację handlowych lotów balonem, wymagają miejsca zamieszkania lub siedziby w przyjmującym państwie członkowskim oraz

–        zobowiązują ten podmiot do uzyskania nowej licencji, bez uwzględnienia w należyty sposób, że warunki uzyskania takiej licencji są co do zasady takie same, jak warunki otrzymania licencji wydanej już w innym państwie członkowskim.

Podpisy

* Język postępowania: niemiecki.

LINK DO WYROKU WE WSZYSTKICH JĘZYKACH URZĘDOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ:

http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-338/09

Dół formularza

Strona startowa > Formularz wyszukiwania > Lista wyników > Dokumenty

Drukuj

Język dokumentu :

Początek formularza

ECLI:EU:C:2007:809

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)

z dnia 18 grudnia 2007 r.(*)

Swobodne świadczenie usług – Dyrektywa 96/71/WE – Delegowanie pracowników w obszarze budownictwa – Krajowe przepisy prawne ustalające warunki pracy i zatrudnienia dotyczące kwestii, o których mowa w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy lit. a)–g), z wyjątkiem minimalnej stawki płacy – Układ zbiorowy w sektorze budownictwa, którego postanowienia ustalają korzystniejsze warunki lub dotyczą innych kwestii – Próba zmuszenia przez organizacje związkowe za pomocą akcji protestacyjnych przedsiębiorstw mających siedzibę w innych państwach członkowskich do podjęcia negocjacji w każdym konkretnym przypadku w celu ustalenia wysokości stawki wynagrodzenia, jaka powinna być wypłacana pracownikom oraz do przystąpienia do układu zbiorowego w sektorze budownictwa

W sprawie C‑341/05

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Arbetsdomstolen (Szwecja) postanowieniem z dnia 15 września 2005 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 19 września 2005 r., w postępowaniu:

Laval un Partneri Ltd

przeciwko

Svenska Byggnadsarbetareförbundet,

Svenska Byggnadsarbetareförbundets avdelning 1, Byggettan,

Svenska Elektrikerförbundet,

TRYBUNAŁ (wielka izba),

w składzie: V. Skouris, prezes, P. Jann, A. Rosas, K. Lenaerts, U. Lõhmus (sprawozdawca) i L. Bay Larsen, prezesi izb, R. Schintgen, R. Silva de Lapuerta, K. Schiemann, J. Makarczyk, P. Kūris, E. Levits i -0A. Ó Caoimh, sędziowie,

rzecznik generalny: P. Mengozzi,

sekretarz: J. Swedenborg, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 9 stycznia 2007 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Laval un Partneri Ltd przez A. Elméra oraz M. Agella, advokater,

–        w imieniu Svenska Byggnadsarbetareförbundet, Svenska Byggnadsarbetareförbundets avd. 1, Byggettan oraz Svenska Elektrikerförbundet przez D. Holkego, przedstawiciela prawnego oraz przez P. Kindbloma oraz U. Öberga, advokater,

–        w imieniu rządu szwedzkiego przez A. Krusego, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu belgijskiego przez M. Wimmera oraz L. Van den Broeck, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu czeskiego przez T. Bočeka, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu duńskiego przez J. Moldego oraz J. Beringa Liisberga, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez M. Lummę oraz C. Schulze‑Bahr, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu estońskiego przez L. Uibo, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu hiszpańskiego przez N. Díaz Abad, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu francuskiego przez G. de Bergues’a oraz O. Christmann, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Irlandii przez D. O’Hagana oraz C. Loughlin, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez B. O’Moore’a, SC oraz N. Traversa, BL,

–        w imieniu rządu łotewskiego przez E. Balode‑Burakę oraz K. Bārdiņę, działające w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu litewskiego przez D. Kriaučiūnasa, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu austriackiego przez C. Pesendorfer oraz G. Hessego, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu polskiego przez J. Pietrasa oraz M. Korolca, a także przez M. Szymańską, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu fińskiego przez E. Bygglin oraz J. Himmanen, działające w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez E. O’Neill oraz D. Andersona, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu islandzkiego przez F. Birgissona, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu norweskiego przez K. Waage, E. Jarbo oraz F. Sejersteda, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez J. Enegrena, E. Traversę oraz K. Simonssona, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu organu nadzorczego EFTA przez A.T. Andersena, N. Fengera oraz B. Alterskjæra, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 23 maja 2007 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 WE i 49 WE oraz dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.U. 1997, L 18, str. 1).

2        Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu zawisłego pomiędzy Laval un Partneri Ltd (zwanym dalej „Laval”), spółką prawa łotewskiego z siedzibą w Rydze (Łotwa) a Svenska Byggnadsarbetareförbundet (szwedzkim związkiem zawodowym pracowników sektora budownictwa i robót publicznych, zwanym dalej „Byggnads”), Svenska Byggnadsarbetareförbundet avdelning 1, Byggettan (oddziałem związkowym nr 1 tego związku zawodowego, zwanym dalej „Byggettan”) oraz Svenska Elektrikerförbundet (szwedzkim związkiem zawodowym elektryków, zwanym dalej „Elektrikerna”) w przedmiocie postępowania wszczętego przez tę spółkę po pierwsze o stwierdzenie niezgodności z prawem akcji protestacyjnej Byggnads i Byggettan obejmującej swoim zasięgiem wszystkie place budowy, na których prace wykonuje spółka, oraz akcji solidarnościowej Elektrikerna polegającej na blokadzie wszystkich będących w toku prac związanych z elektryką, a po drugie o nakazanie zaprzestania tych akcji i po trzecie, o obciążenie organizacji związkowych zapłatą odszkodowania za poniesioną szkodę.

 Ramy prawne

 Uregulowania wspólnotowe

3        Motywy szósty, trzynasty, siedemnasty i dwudziesty drugi dyrektywy 96/71 mają następujące brzmienie:

„Wykraczający poza granice państwowe stosunek pracy stwarza problemy w zakresie ustawodawstwa stosowanego w dziedzinie stosunków pracy; w interesie stron należy ustalić warunki [pracy i zatrudnienia] regulujące planowany stosunek pracy;”

„Przepisy prawne państw członkowskich powinny być koordynowane w taki sposób, aby określały jądro przepisów bezwzględnie obowiązujących dla ochrony minimalnej, które w kraju przyjmującym powinny być przestrzegane przez pracodawców delegujących tymczasowo pracowników do pracy na terytorium państwa członkowskiego, w którym świadczone są usługi; taka koordynacja może być zapewniona jedynie przez prawo wspólnotowe;”

„Bezwzględnie obowiązujące przepisy w zakresie ochrony minimalnej, które pozostają w mocy w kraju przyjmującym, nie powinny stanowić przeszkody dla stosowania korzystniejszych dla pracowników warunków [pracy i] zatrudnienia;”

„Niniejsza dyrektywa nie ma wpływu na stosowanie prawa państw członkowskich dotyczącego zbiorowych działań na rzecz obrony interesów zawodowych”.

4        Zgodnie z art. 1 dyrektywy 96/71:

„1.      Niniejszą dyrektywę stosuje się do przedsiębiorstw prowadzących działalność w państwie członkowskim, które w ramach świadczenia usług poza jego granicami delegują pracowników zgodnie z ust. 3 na terytorium innego państwa członkowskiego.

[…]

3.      Niniejszą dyrektywę stosuje się wówczas, gdy przedsiębiorstwa wymienione w ust. 1 podejmują następujące środki, wybiegające poza granice państwowe:

a)      […]

lub

b)      delegują pracowników do zakładu albo przedsiębiorstwa należącego do grupy przedsiębiorców na terytorium państwa członkowskiego, o ile istnieje stosunek pracy między przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem w ciągu okresu delegowania

[…]”.

5        Artykuł 3 dyrektywy stanowi:

„Warunki [pracy i] zatrudnienia

1.      Państwa członkowskie zapewnią, że bez względu na to, jakie prawo stosuje się w odniesieniu do stosunku pracy, przedsiębiorstw[a], o których mowa w art. 1 ust. 1, będą gwarantowały pracownikom delegowanym na ich terytorium warunki [pracy i] zatrudnienia, obejmujące następujące zagadnienia, które w państwie członkowskim, gdzie wykonywana jest praca, ustalone są przez:

–      przepisy [ustawowe], [wykonawcze] lub przepisy administracyjne

lub

–      [układy] zbiorowe lub orzeczenia arbitrażowe uznane za powszechnie stosowane w rozumieniu ust. 8, o ile dotyczą one rodzajów działalności wymienionych w Załączniku:

a)      maksymalne okresy pracy i minimalne okresy wypoczynku;

b)      minimalny wymiar płatnych urlopów rocznych;

c)      minimalne stawki płacy, wraz ze stawką za nadgodziny; niniejszy podpunkt nie ma zastosowania do uzupełniających zakładowych systemów emerytalnych;

d)      warunki wynajmu pracowników, w szczególności przez przedsiębiorstwa zatrudnienia tymczasowego;

e)      zdrowie, bezpieczeństwo i higiena w miejscu pracy;

f)      środki ochronne stosowane w odniesieniu do warunków [pracy i] zatrudnienia kobiet ciężarnych lub kobiet tuż po urodzeniu dziecka, dzieci i młodzieży;

g)      równość traktowania mężczyzn i kobiet, a także inne przepisy w zakresie niedyskryminacji.

Dla celów niniejszej dyrektywy pojęcie minimalnej stawki płacy, o której mowa w [tiret drugim] lit. c), jest zdefiniowane przez prawo krajowe lub przez praktykę państwa członkowskiego, na którego terytorium pracownik jest delegowany.

[…]

7.      Ustępy od 1 do 6 nie będą stanowić przeszkody dla stosowania korzystniejszych dla pracowników warunków [pracy i] zatrudnienia.

Dodatki właściwe delegowaniu należy uważać za część płacy minimalnej, o ile nie są wypłacane z tytułu zwrotu wydatków faktycznie poniesionych na skutek delegowania, takich jak koszty podróży, wyżywienia i zakwaterowania.

8.      Określenie »[układy] zbiorowe lub orzeczenia arbitrażowe uznane za powszechnie stosowane« oznacza [układy] zbiorowe lub orzeczenia arbitrażowe, które powinny być przestrzegane przez wszystkie przedsiębiorstwa w [sektorze] lub [zawodzie] [danego obszaru geograficznego].

W przypadku braku systemu uznawania [układów] zbiorowych lub orzeczeń arbitrażowych za powszechnie stosowane w rozumieniu pierwszego akapitu państwa członkowskie mogą, jeśli tak zadecydują, oprzeć się na:

–      [układach] zbiorowych lub orzeczeniach arbitrażowych, które są powszechnie stosowane do wszystkich podobnych przedsiębiorstw w danym zawodzie lub [sektorze] [danego obszaru geograficznego]

lub

–      układach zbiorowych, które zostały zawarte przez najbardziej reprezentatywne w skali kraju organizacje przedstawicieli pracodawców i pracowników oraz są stosowane na całym terytorium kraju,

o ile ich zastosowanie w stosunku do przedsiębiorstw, o których mowa w art. 1 ust. 1, gwarantuje równość traktowania w przypadku dziedzin, o których mowa w pierwszym akapicie ust. 1 niniejszego artykułu, wymienionych przedsiębiorstw i innych przedsiębiorstw, o których mowa w niniejszym akapicie, a znajdujących się w podobnej sytuacji.

W rozumieniu niniejszego artykułu równość traktowania ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwa krajowe w podobnej sytuacji:

–        podlegają w danym miejscu lub sektorze tym samym obowiązkom co przedsiębiorstwa delegujące w odniesieniu do dziedzin wymienionych w pierwszym akapicie ust. 1,

oraz

–      od których wymaga się spełnienia powyższych obowiązków z tym samym skutkiem.

[…]

10.      Niniejsza dyrektywa nie stanowi przeszkody w stosowaniu przez państwa członkowskie, w oparciu o zasadę równego traktowania, zgodnie z traktatem i w odniesieniu do przedsiębiorstw krajowych:

–      warunków [pracy i] zatrudnienia dotyczących dziedzin innych niż wskazane w pierwszym akapicie ust. 1, w przypadku przepisów [porządku publicznego];

–      warunków pracy i zatrudnienia ustalonych w [układach] zbiorowych lub orzeczeniach arbitrażowych w rozumieniu ust. 8 i dotyczących innych rodzajów działalności niż wymienione w Załączniku”.

6        Zgodnie z art. 4 dyrektywy 96/71:

„Współpraca w dziedzinie informacji

1.      Dla celów realizacji niniejszej dyrektywy państwa członkowskie, zgodnie z krajowym prawodawstwem lub praktyką, wyznaczą jedno lub więcej biur łącznikowych lub jeden lub więcej kompetentnych oddziałów krajowych.

2.      Państwa członkowskie powinny przewidzieć współpracę pomiędzy urzędami, które zgodnie z prawodawstwem krajowym są odpowiedzialne za nadzorowanie warunków pracy i zatrudnienia, o których mowa w art. 3. Współpraca owa będzie polegać w szczególności na udzielaniu przez powyższe urzędy informacji na temat wynajmowania pracowników wraz z informacjami o wyraźnych wykroczeniach lub o domniemanych przypadkach nielegalnej działalności wykraczającej poza granice państwowe.

Komisja i urzędy, o których mowa w pierwszym akapicie, będą ściśle współpracować w celu zbadania wszelkich trudności, które mogłyby powstać przy stosowaniu art. 3 ust. 10.

Wzajemna pomoc w zakresie administracji będzie świadczona bezpłatnie.

3.      Każde państwo członkowskie podejmie stosowne środki, aby informacje dotyczące warunków pracy i zatrudnienia, o których mowa w art. 3, były powszechnie dostępne.

4.      Każde państwo członkowskie powiadomi inne państwa członkowskie oraz Komisję o biurach łącznikowych lub właściwych organach, o których mowa w ust. 1”.

 Uregulowania krajowe

 Transpozycja dyrektywy 96/71

7        Z akt sprawy wynika, że Królestwo Szwecji nie posiada systemu powszechnego stosowania układów zbiorowych i aby nie tworzyć sytuacji o charakterze dyskryminacyjnym, prawo nie zobowiązuje przedsiębiorstw zagranicznych do stosowania szwedzkich układów zbiorowych, biorąc pod uwagę to, że nie wszyscy przedsiębiorcy szwedzcy są związani układem zbiorowym.

de

9        Z akt sprawy wynika, że utworzone na podstawie art. 4 ust. 1 dyrektywy 96/71 biuro łącznikowe (Arbetsmiljöverket) jest odpowiedzialne między innymi za informowanie zainteresowanych o istnieniu układów zbiorowych, które mogą mieć zastosowanie w przypadku oddelegowania pracowników do Szwecji i skierowania tych zainteresowanych do stron układu zbiorowego celem uzyskania bardziej wyczerpujących informacji.

 Prawo prowadzenia akcji zbiorowych

10      Rozdział 2 szwedzkiej konstytucji (Regeringsformen) wymienia podstawowe wolności i prawa przysługujące obywatelom. Na podstawie art. 17 tej konstytucji stowarzyszenia pracowników, jak i pracodawcy i stowarzyszenia pracodawców mają prawo prowadzenia akcji zbiorowych, chyba że sprzeciwiają się temu przepisy ustawowe lub postanowienia układu.

11      Lag (1976:580) om medbestämmande i arbetslivet [ustawa (1976:580) o udziale pracowników w podejmowaniu wynegocjowanych decyzji, zwana dalej „MBL”] z dnia 10 czerwca 1976 r. ustanawia normy obowiązujące w dziedzinie prawa do stowarzyszania się i negocjacji, układów zbiorowych, mediacji w zakresie sporów zbiorowych w pracy, jak również obowiązku spokoju społecznego oraz zawiera przepisy ograniczające prawo związków zawodowych do prowadzenia akcji zbiorowych.

12      Z art. 41 MBL wynika, że partnerzy społeczni związani układem zbiorowym są zobowiązani do zachowania spokoju społecznego oraz między innymi, że istnieje zakaz prowadzenia akcji zbiorowych prowadzących do zmian układu. Akcje zbiorowe są jednak dozwolone, jeśli partnerzy społeczni nie zawarli między sobą układu zbiorowego.

13      Artykuł 42 MBL przewiduje:

„Organizacje pracodawców lub pracowników nie mają prawa organizować ani w jakikolwiek inny sposób zachęcać do podejmowania niezgodnego z prawem działania zbiorowego. Nie mają one także prawa do uczestniczenia w niezgodnym z prawem działaniu zbiorowym, w formie wsparcia lub w jakiejkolwiek innej formie. Sama organizacja związana układem zbiorowym również podejmie działania, w razie gdyby członkowie należący do tej organizacji przygotowywali się do przeprowadzenia lub przeprowadzali bezprawną akcję zbiorową, skierowane na uniemożliwienie tej akcji lub skierowane na jej zakończenie.

W przypadku podjęcia niezgodnego z prawem działania zbiorowego zakazuje się osobom trzecim udziału w tym działaniu.

Przepisy dwóch pierwszych zdań akapitu pierwszego mają zastosowanie tylko wtedy, gdy organizacja podejmuje działanie zbiorowe z uwagi na warunki pracy wchodzące bezpośrednio w zakres zastosowania niniejszej ustawy”.

14      Zgodnie z wykładnią art. 42 akapit pierwszy MBL przez orzecznictwo zakazane jest prowadzenie akcji zbiorowej celem doprowadzenia do uchylenia lub zmiany układu zbiorowego zawartego przez osoby trzecie. W wyroku zwanym „Britannia” (1989, nr 120) Arbetsdomstolen orzekł, że taki zakaz rozciąga się na akcje zbiorowe wszczęte w Szwecji celem doprowadzenia do uchylenia lub zmiany układu zbiorowego zawartego przez partnerów będących cudzoziemcami, w miejscu pracy znajdującym się za granicą, jeśli taka akcja zbiorowa jest zakazana przez obce prawo wiążące sygnatariuszy tego układu zbiorowego.

15      W celu ograniczenia zakresu zasady ustanowionej w wyroku Britannia ustawodawca szwedzki przyjął ustawę zwaną „lex Britannia”, która weszła w życie w dniu 1 lipca 1991 r. Lex Britannia zawiera trzy przepisy włączone do MBL, czyli art. 25a, 31a i 42 akapit trzeci.

16      Z wyjaśnień dostarczonych przez sąd krajowy wynika, że od momentu wprowadzenia akapitu trzeciego do art. 42 MBL akcje zbiorowe prowadzone przeciwko pracodawcy zagranicznemu tymczasowo prowadzącemu działalność gospodarczą w Szwecji nie są już zakazane, jeśli całościowa ocena sytuacji pozwala stwierdzić, że związek z tym państwem członkowskim jest zbyt nieznaczny, by można było zakładać bezpośrednie stosowanie MBL do rozpatrywanych warunków pracy.

 Układ zbiorowy w sektorze budownictwa

17      Byggnads jest organizacją związkową skupiającą w Szwecji pracowników sektora budownictwa. Z uwag przedstawionych przez nią w 2006 r. wynika, że składa się z 31 oddziałów lokalnych, w tym z Byggettan, który liczy 128 000 członków, z czego 95 000 w wieku aktywnym, i który skupia między innymi pracowników sektora drzewnego i betonowego, murarzy, parkieciarzy, pracowników sektora budowlanego i drogowego, jak również hydraulików. Około 87% pracowników sektora budownictwa wchodzi w skład tej organizacji.

18      Pomiędzy Byggnads jako centralną organizacją reprezentującą pracowników branży budowlanej a Sveriges Byggindustrier (centralną organizacją pracodawców sektora budownictwa) zawarty został układ zbiorowy, zwany dalej „układem zbiorowym w sektorze budownictwa”.

19      Układ zbiorowy w sektorze budownictwa zawiera szczególne normy prawne dotyczące czasu pracy i urlopu rocznego, zagadnienia, które w układach zbiorowych mogą być uregulowane odmiennie niż w przepisach ustawowych. Ponadto układ ten obejmuje postanowienia dotyczące tymczasowego bezrobocia i czasu oczekiwania, zwrotu kosztów związanych ze zmianą miejsca pracy i kosztów zawodowych, ochrony przed zwolnieniami z pracy, urlopu szkoleniowego, jak również kształcenia zawodowego.

20      Przystąpienie do układu zbiorowego w sektorze budownictwa pociąga za sobą również obowiązek przyjęcia przez przedsiębiorstwa wielu zobowiązań o charakterze pieniężnym. I tak przedsiębiorstwa te powinny wypłacić Byggettan kwotę równą 1,5% całości wynagrodzeń brutto tytułem kontroli wynagrodzeń wykonywanej przez ten oddział związku zawodowego, a towarzystwu ubezpieczeniowemu FORA kwoty wynoszące: 0,8% całości wynagrodzeń brutto tytułem opłaty zwanej „dodatkowym groszem” lub „specjalnym dodatkiem budowlanym” oraz 5,9% całości wynagrodzeń brutto tytułem pewnych premii ubezpieczeniowych.

21      Opłata zwana „dodatkowym groszem” lub „specjalnym dodatkiem budowlanym” jest przeznaczona na sfinansowanie grupowych umów ubezpieczenia na życie, ubezpieczeń obejmujących wypadki, do jakich doszło poza czasem pracy, funduszy na rzecz badań szwedzkich przedsiębiorstw sektora budownictwa (Svenska Byggbranschens Utvecklingsfond), organizacji Galaxen, zarządzanej przez pracodawców i mającej za zadanie dostosowanie stanowisk pracy dla osób o ograniczonej zdolności poruszania się oraz ich reedukację, wspieranie rozwoju kształcenia w sektorze budownictwa, jak również koszty administracji i zarządzania.

22      Różne umowy ubezpieczeniowe oferowane przez FORA gwarantują pracownikom dodatkowe ubezpieczenie emerytalne, jak również wypłatę świadczeń w razie choroby, świadczeń z tytułu bezrobocia, świadczeń w razie wypadku w pracy oraz pomoc finansową osobom pozostałym przy życiu w przypadku śmierci pracownika.

23      W przypadku przystąpienia do układu zbiorowego w sektorze budownictwa pracodawcy, w tym ci, którzy delegują pracowników do Szwecji, są zasadniczo związani wszystkimi klauzulami układu, chociaż pewne normy mają zastosowanie w konkretnym przypadku w zależności przede wszystkim od charakteru budowy i sposobu, w jaki realizowane są prace.

 Ustalanie wysokości wynagrodzeń

24      Z uwag rządu szwedzkiego wynika, że w Szwecji ustalanie wysokości wynagrodzenia pracowników najemnych leży w gestii partnerów społecznych, którzy dokonują tego w drodze rokowań zbiorowych. Co do zasady układy zbiorowe nie zawierają postanowień przewidujących płacę minimalną jako taką. Najniższe wynagrodzenie wymieniane w licznych układach zbiorowych dotyczy pracowników bez kwalifikacji i bez doświadczenia zawodowego, co oznacza, że co do zasady dotyczy ono bardzo wąskiej grupy osób. Jeśli chodzi o innych pracowników, wysokość ich wynagrodzenia ustala się w ramach rokowań prowadzonych w miejscu pracy w świetle kwalifikacji pracownika oraz zadań przez niego wykonywanych.

25      Według uwag przedstawionych w niniejszej sprawie przez trzy pozwane przed sądem krajowym związki zawodowe w układzie zbiorowym w sektorze budownictwa płaca akordowa odpowiada normalnemu poziomowi płac w sektorze budownictwa. System płacy akordowej wymaga, by nowe układy w zakresie wynagrodzeń były zawierane w ramach każdego projektu budowlanego. Pracodawcy i oddział lokalny organizacji związkowej mogą porozumieć się co do zastosowania stawki godzinowej co do określonego placu budowy. System wynagradzania miesięcznego nie znajduje zastosowania do pracowników takich jak ci, których dotyczy sprawa tocząca się przed sądem krajowym.

26      Według tych samych organizacji związkowych rokowania w zakresie wynagrodzeń odbywają się w ramach spokoju społecznego będącego obowiązkowym następstwem zawarcia układu zbiorowego. Układ w sprawie wynagrodzeń zawiera się co do zasady na poziomie lokalnym pomiędzy związkiem zawodowym a pracodawcą. Jeśli partnerzy społeczni nie doprowadzą do zawarcia układu na tym poziomie, negocjacje w zakresie wynagrodzeń stanowią przedmiot negocjacji na poziomie centralnym, w których Byggnads posiada status głównego reprezentanta pracowników. Gdyby negocjacje te również skończyły się niepowodzeniem w zawarciu układu w ramach ostatnich negocjacji, wysokość wynagrodzenia podstawowego ustala się zgodnie z „klauzulą rezerwową”. Według tych organizacji związkowych wynagrodzenie „rezerwowe”, które w gruncie rzeczy stanowi jedynie mechanizm negocjacyjny ostatniej szansy i które nie stanowi płacy minimalnej, wynosiło w drugiej połowie 2004 r. 109 SEK (około 12 EUR) za godzinę.

 Spór przed sądem krajowym

27      Z postanowienia odsyłającego wynika, że Laval jest spółką prawa łotewskiego, której siedziba znajduje się w Rydze. Pomiędzy majem a grudniem 2004 r. wydelegowała do Szwecji 35 pracowników do wykonania robót budowlanych kierowanych przez L&P Baltic Bygg AB (zwaną dalej „Baltic”), spółkę prawa szwedzkiego, w której 100% udziałów do końca 2003 r. posiadał Laval, między innymi na budowę placówki szkolnej w Vaxholm.

28      Laval, który podpisał w dniu 14 września i w dniu 20 października 2004 r. na Łotwie układy zbiorowe z łotewskim związkiem zawodowym pracowników sektora budownictwa, nie był związany żadnym układem zbiorowym z Byggnads, Byggettan czy Elektrikerną, a członkowie tych związków zawodowych nie byli przez niego zatrudnieni. Około 65% pracowników łotewskich, których dotyczy sprawa, było członkami związku zawodowego pracowników sektora budownictwa w ich państwie pochodzenia.

29      Z informacji zawartych w aktach sprawy wynika, że w czerwcu 2004 r. skontaktowali się ze sobą z jednej strony Byggettan oraz Baltic i Laval z drugiej i rozpoczęły się negocjacje mające na celu przystąpienie Lavala do układu zbiorowego w sektorze budownictwa. Laval zwrócił się o to, by wynagrodzenia, jak również inne warunki pracy zostały ustalone równolegle z tymi negocjacjami po to, by poziom wynagrodzeń i warunków pracy był już ustalony w momencie przystąpienia do tego układu. Byggettan przychylił się do tej prośby, mimo że co do zasady negocjacje układu zbiorowego powinny być doprowadzone do końca, aby następnie zostały rozpoczęte rokowania dotyczące wynagrodzeń i innych warunków pracy w ramach obowiązkowego spokoju społecznego. Byggettan nie zgodził się na wprowadzenie systemu wynagradzania miesięcznego, ale przyjął propozycję Lavala dotyczącą zasady wynagrodzenia godzinowego.

30      Z postanowienia odsyłającego wynika, że w trakcie spotkania negocjacyjnego w dniu 15 września 2004 r. Byggettan zażądał od Lavala po pierwsze przystąpienia do układu zbiorowego w sektorze budownictwa w odniesieniu do budowy w Vaxholm i po drugie zagwarantowania pracownikom oddelegowanym wynagrodzenia godzinowego w wysokości 145 SEK (około 16 EUR). Taki poziom wynagrodzenia godzinowego opierał się na statystykach dotyczących wynagradzania w regionie Sztokholmu (Szwecja) w pierwszym trymestrze 2004 r. i odnoszących się do pracowników sektora betonowego i drzewnego posiadających zaświadczenia zawodowe. Byggettan ogłosił, że będzie gotowy do natychmiastowego podjęcia akcji protestacyjnej w razie niezawarcia takiego układu.

31      Zgodnie z dokumentami zawartymi w aktach sprawy Laval oświadczył w trakcie postępowania przed Arbetsdomstolen, że wypłacał swym pracownikom wynagrodzenie miesięczne wynoszące 13 600 SEK (około 1 500 EUR), do czego należy dodać korzyści rzeczowe w postaci posiłków, zakwaterowania i podróży o wartości 6 000 SEK (około 660 EUR) miesięcznie.

32      W przypadku przystąpienia do układu zbiorowego w sektorze budownictwa Laval byłby zasadniczo związany wszystkimi jego klauzulami, w tym dotyczącymi zobowiązań pieniężnych względem Byggettan i FORA, wymienionych w pkt 20 niniejszego wyroku. Podpisanie umów ubezpieczeniowych z FORA zostało zaproponowane Lavalowi za pośrednictwem formularza deklaracyjnego, przesłanego mu w grudniu 2004 r.

33      Ponieważ negocjacje zakończyły się niepowodzeniem, Byggettan zwrócił się do Byggnads o podjęcie działań mających na celu rozpoczęcie akcji protestacyjnych przeciwko Lavalowi ogłoszonych podczas spotkania negocjacyjnego w dniu 15 września 2004 r. W październiku 2004 r. przedstawiono ostrzeżenie tego dotyczące.

34      Blokada budowy w Vaxholm rozpoczęła się w dniu 2 listopada 2004 r. Blokada ta polegała, między innymi, na uniemożliwianiu dostaw towarów na budowę, organizowaniu pikiet strajkowych oraz uniemożliwianiu pracownikom łotewskim wstępu na budowę, jak również wjazdu na nią pojazdów. Laval zwrócił się o pomoc do sił policyjnych, które poinformowały go, że ponieważ akcja zbiorowa była zgodna z prawem krajowym, to one nie mogą interweniować ani usunąć przeszkód fizycznych utrudniających dostęp do placu budowy.

35      Pod koniec listopada 2004 r. Laval zwrócił się do biura łącznikowego, o którym mowa w pkt 9 niniejszego wyroku, celem uzyskania informacji dotyczących warunków zatrudnienia i pracy, które powinien stosować w Szwecji, istnienia płacy minimalnej oraz charakteru składek, które miałby opłacać. Pismem z dnia 2 grudnia 2004 r. dyrektor działu prawnego tego biura poinformował go, że jest zobowiązany stosować postanowienia, do których odsyła ustawa o delegowaniu pracowników, że do partnerów społecznych należy uzgadnianie kwestii wynagradzania, że minimalne warunki przewidziane przez układy zbiorowe obowiązują również zagranicznych pracowników delegowanych i że gdyby wobec pracodawcy zagranicznego stosowano podwójną składkę ubezpieczeniową, ten mógłby zwrócić się do sądu. Celem zapoznania się z obowiązującymi postanowieniami układów zbiorowych Laval powinien zwrócić się do partnerów społecznych danego sektora działalności.

36      Podczas spotkania mediacyjnego zorganizowanego w dniu 1 grudnia 2004 r. oraz rozprawy polubownej, która odbyła się przed Arbetsdomstolen w dniu 20 grudnia 2004 r., Byggettan wezwał Laval do przystąpienia do układu zbiorowego w sektorze budownictwa przed podjęciem kwestii wynagradzania. Gdyby Laval przyjął tę propozycję, akcja zbiorowa zostałaby natychmiast zakończona i spokój społeczny, który umożliwiłby podjęcie negocjacji w zakresie wynagradzania, zacząłby obowiązywać. Laval odmówił jednak przystąpienia do tego układu, ponieważ nie był w stanie poznać wcześniej zobowiązań, które by na nim ciążyły w zakresie wynagradzania.

37      W grudniu 2004 r. zintensyfikowały się akcje zbiorowe skierowane przeciwko Lavalowi. Elektrikerna rozpoczęła w dniu 3 grudnia 2004 r. akcję solidarnościową. Skutkiem tego było uniemożliwienie przedsiębiorstwom szwedzkim należącym do organizacji pracodawców w obszarze instalacji elektrycznych świadczenie usług Lavalowi. W okresie Bożego Narodzenia pracownicy delegowani przez Laval powrócili na Łotwę i nie wrócili już na budowę będącą przedmiotem postępowania.

38      W styczniu 2005 r. inne organizacje związkowe ogłosiły akcje solidarnościowe polegające na bojkocie wszystkich budów prowadzonych przez Laval w Szwecji, mimo że przedsiębiorstwo to i tak nie było już w stanie prowadzić działalności na terytorium tego państwa członkowskiego. W lutym 2005 r. miasto Vaxholm zażądało rozwiązania umowy wiążącej go z Baltic, a w dniu 24 marca 2005 r. Baltic ogłosił upadłość.

W przedmiocie pytań prejudycjalnych

39      W dniu 7 grudnia 2004 r. Laval wniósł do Arbetsdomstolen skargę przeciwko Byggnads, Byggettan i Elektrikerna o stwierdzenie niezgodności z prawem zarówno blokady, jak i akcji solidarnościowych wymierzonych we wszystkie prowadzone przez niego budowy oraz o nakazanie ich zaprzestania. Wniósł również o zasądzenie od tych organizacji związkowych odszkodowania za poniesioną szkodę. Postanowieniem z dnia 22 grudnia 2004 r. sąd krajowy oddalił wniosek Lavala o zarządzenie środków tymczasowych, których celem było zakończenie akcji zbiorowych.

40      Rozpatrując kwestię dotyczącą tego, czy art. 12 WE i 49 WE, jak również dyrektywa 96/71 stoją na przeszkodzie temu, by organizacje związkowe próbowały poprzez akcję zbiorową zmusić pracodawcę zagranicznego, który deleguje pracowników do Szwecji do stosowania szwedzkiego układu zbiorowego, Arbetsdomstolen postanowił w dniu 29 kwietnia 2005 r. zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. W postanowieniu odsyłającym z dnia 15 września 2005 r. sąd ten stawia następujące pytania prejudycjalne:

„1)      Czy próba zmuszenia przez organizacje związkowe, za pomocą akcji protestacyjnej w postaci blokady, zagranicznego usługodawcy do zawarcia w państwie przyjmującym układu zbiorowego w zakresie warunków pracy i zatrudnienia, tego rodzaju jak [układ zbiorowy w sektorze budownictwa], jest zgodna z zasadami traktatu WE dotyczącymi swobody świadczenia usług i zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową oraz z dyrektywą 96/71 […], jeżeli w państwie przyjmującym ustawodawstwo dokonujące transpozycji tej dyrektywy nie zawiera wyraźnych norm dotyczących określania warunków pracy i zatrudnienia w układach zbiorowych?

2)      [MBL] zakazuje organizacji związkowej podejmowania akcji protestacyjnych skierowanych przeciwko stosowaniu układu zbiorowego zawartego między innymi partnerami społecznymi. Zakaz ten stosuje się jednak, zgodnie ze szczególnym przepisem stanowiącym część ustawy zwanej „lex Britannia”, wyłącznie do podjętych przez organizację związkową akcji protestacyjnych związanych z warunkami pracy, do których [MBL] znajduje bezpośrednie zastosowanie, co w praktyce oznacza, że zakaz ten nie ma zastosowania do akcji skierowanych przeciwko przedsiębiorstwom zagranicznym wykonującym czasowo działalność w Szwecji przy pomocy własnego personelu. Czy postanowienia traktatu WE dotyczące swobody świadczenia usług i zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową oraz dyrektywa 96/71 stoją na przeszkodzie stosowaniu tej ostatniej reguły – która łącznie z pozostałymi przepisami lex Britannia powoduje, że w praktyce szwedzkie układy zbiorowe znajdują zastosowanie i mają pierwszeństwo przed zawartymi wcześniej zagranicznymi układami zbiorowymi – w stosunku do akcji protestacyjnej w postaci blokady podjętej przez szwedzkie organizacje związkowe przeciwko usługodawcy działającemu czasowo w Szwecji?”.

41      Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 15 listopada 2005 r. wniosek sądu krajowego z dnia 15 września 2005 r. dotyczący rozpatrzenia niniejszej sprawy w postępowaniu przyśpieszonym przewidzianym w art. 104a akapit pierwszy regulaminu został oddalony.

 W przedmiocie dopuszczalności

42      Byggnads, Byggettan i Elektrikerna kwestionują dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

43      W pierwszej kolejności podnoszą brak związku pomiędzy skierowanymi pytaniami a okolicznościami faktycznymi sprawy w postępowaniu przed sądem krajowym. W istocie sąd krajowy zwrócił się do Trybunału o dokonanie wykładni przepisów dotyczących swobodnego świadczenia usług oraz dyrektywy 96/71, podczas gdy Laval zgodnie z art. 43 WE prowadził działalność w Szwecji poprzez Baltic, swą spółkę zależną, której 100% kapitału posiadał do końca 2003 r. Skoro kapitał Laval i Baltic są w posiadaniu tych samych osób, skoro spółki te mają tych samych przedstawicieli i korzystają z tego samego znaku towarowego, powinny być uznawane za jeden i ten sam podmiot gospodarczy z punktu widzenia prawa wspólnotowego, chociaż stanowią dwie odrębne osoby prawne. Laval miał tym samym obowiązek wykonywać działalność w Szwecji na warunkach określonych przez prawo tego państwa członkowskiego dla swych własnych obywateli w rozumieniu art. 43 akapit drugi WE.

44      Po drugie, podnoszą, że spór przed sądem krajowym ma na celu umożliwienie Lavalowi obejścia stosowania szwedzkiego prawa, i z tego względu stanowi co najmniej w części sztuczną konstrukcję. Laval, którego działalność polega na czasowym kierowaniu personelu łotewskiego do pracy w spółkach prowadzących działalność na rynku szwedzkim, próbował uniknąć obowiązków wynikających ze szwedzkich przepisów ustawowych i wykonawczych dotyczących układów zbiorowych i próbował, powołując się na postanowienia traktatowe w zakresie świadczenia usług oraz na dyrektywę 96/71, w niewłaściwy sposób wykorzystać możliwości oferowane na gruncie prawa wspólnotowego.

45      W tym względzie należy przypomnieć, że w ramach postępowania, o którym mowa w art. 234 WE, opartego na całkowitym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, wszelka ocena stanu faktycznego sprawy należy do sądu krajowego. Tak samo jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za przyszły wyrok, należy – przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy – zarówno ocena, czy do wydania wyroku jest mu niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak i ocena znaczenia pytań, które zadaje Trybunałowi. W konsekwencji, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa wspólnotowego, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (zob. w szczególności wyroki Trybunału: z dnia 25 lutego 2003 r. w sprawie C‑326/00 IKA, Rec. str. I‑1703, pkt 27, z dnia 12 kwietnia 2005 r. w sprawie C‑145/03 Keller, Zb.Orz. str I‑2529, pkt 33, i z dnia 22 czerwca 2006 r. w sprawie C‑419/04 Conseil général de la Vienne, Zb.Orz. str. I‑5645, pkt 19).

46      Jednakże Trybunał orzekł również, że w szczególnych okolicznościach, w celu zweryfikowania swojej własnej kompetencji, to do niego należy zbadanie warunków, w jakich sąd krajowy kieruje do niego wniosek (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 16 grudnia 1981 r. w sprawie 244/80 Foglia, Rec. str. 3045, pkt 21). Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne postawione przez sąd krajowy jest możliwa, jedynie gdy wnioskowana wykładnia prawa wspólnotowego w sposób oczywisty nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, gdy problem ma charakter hipotetyczny lub gdy Trybunał nie posiada wystarczającej wiedzy na temat okoliczności faktycznych i prawnych, aby odpowiedzieć na postawione mu pytania w użyteczny sposób (zob. w szczególności wyroki: z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C‑379/98 PreussenElektra, Rec. str. I‑2099, pkt 39, z dnia 22 stycznia 2002 r. w sprawie C‑390/99 Canal Satélite Digital, Rec. str. I‑607, pkt 19 i ww. wyrok w sprawie Conseil général de la Vienne, pkt 20).

47      Ponadto należy przypomnieć, iż do Trybunału należy, w ramach podziału kompetencji pomiędzy sądy wspólnotowe i krajowe, uwzględnienie kontekstu faktycznego i prawnego, w który wpisują się pytania prejudycjalne, w sposób, w jaki został on określony w postanowieniu odsyłającym (zob. w szczególności wyroki: z dnia 25 października 2001 r. w sprawie C‑475/99 Ambulanz Glöckner, Rec. str. I‑8089, pkt 10; z dnia 2 czerwca 2005 r. w sprawie C‑136/03 Dörr i Ünal, Zb.Orz. str. I‑4759, pkt 46 oraz ww. wyrok w sprawie Conseil général de la Vienne, pkt 24).

48      W niniejszym przypadku, jak podniósł rzecznik generalny w pkt 97 swojej opinii, sąd krajowy poprzez swoje pytania zwraca się o dokonanie wykładni art. 12 WE i 49 WE, jak również przepisów dyrektywy 96/71/WE dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług. Z postanowienia odsyłającego wynika, że pytania te zostały zadane w ramach sporu zawisłego pomiędzy Lavalem a Byggnads, Byggettan i Elektrikerna w przedmiocie wszczętych przez nie akcji zbiorowych w związku z odmową przystąpienia Lavala do układu zbiorowego w sektorze budownictwa, że spór dotyczy warunków zatrudnienia i pracy obowiązujących pracowników łotewskich oddelegowanych przez Laval do pracy na budowie w Szwecji wykonywanej przez przedsiębiorstwo należące do grupy Laval i że w następstwie akcji zbiorowych oraz przerwy w wykonywaniu pracy oddelegowani pracownicy powrócili na Łotwę.

49      Tym samym wydaje się, że skierowane pytania pozostają w związku ze sporem w postępowaniu przed sądem krajowym, w sposób, w jaki został on określony przez sąd krajowy, i że okoliczności faktyczne, w które wpisują się pytania, nie pozwalają twierdzić, że spór ten stanowi sztuczną konstrukcję.

50      Wynika stąd, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.

 W przedmiocie pytania pierwszego

51      Przez swoje pierwsze pytanie sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy próba zmuszenia przez organizacje związkowe, za pomocą akcji protestacyjnej w postaci blokady, zagranicznego usługodawcy do zawarcia w państwie przyjmującym układu zbiorowego w zakresie warunków pracy i zatrudnienia, tego rodzaju jak układ zbiorowy w sektorze budownictwa, jest zgodna z zasadami traktatu WE dotyczącymi swobody świadczenia usług i zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową oraz z dyrektywą 96/71, jeżeli w państwie przyjmującym przepisy dokonujące transpozycji tej dyrektywy nie zawierają wyraźnych norm dotyczących stosowania warunków pracy i zatrudnienia w układach zbiorowych.

52      Z postanowienia odsyłającego wynika, że motywem akcji zbiorowej wszczętej przez Byggnads i Byggettan była zarówno odmowa zagwarantowania przez Laval swoim pracownikom delegowanym do Szwecji wynagrodzenia godzinowego w wysokości żądanej przez te organizacje związkowe, chociaż przepisy tego państwa członkowskiego nie przewidują stawki płacy minimalnej, jak i odmowa przystąpienia przez to przedsiębiorstwo do układu zbiorowego w sektorze budownictwa, którego postanowienia ustalają w zakresie pewnych kwestii wymienionych w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy lit. a)–g) dyrektywy 96/71 korzystniejsze warunki niż warunki wynikające z odpowiednich przepisów ustawowych, podczas gdy inne postanowienia dotyczą kwestii niewymienionych w tym artykule.

53      Tym samym należy rozumieć, że poprzez swoje pierwsze pytanie sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 12 WE i 49 WE, jak również dyrektywy 96/71 trzeba dokonywać w ten sposób, że sprzeciwiają się one temu, by w państwie członkowskim, w którym warunki pracy i zatrudnienia dotyczące kwestii wymienionych w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy lit. a)–g) tej dyrektywy są zawarte, z wyjątkiem stawki płacy minimalnej, w przepisach ustawowych organizacja związkowa mogła próbować zmusić w drodze akcji protestacyjnej przyjmującej formę blokady budowy, takiej jak opisana w sprawie przed sądem krajowym, usługodawcę mającego siedzibę w innym państwie członkowskim do podjęcia z nią negocjacji w sprawie stawki płac, jaka powinna być wypłacana pracownikom delegowanym, jak również do przystąpienia do układu zbiorowego, którego postanowienia ustalają w zakresie pewnych omawianych kwestii korzystniejsze warunki niż warunki wynikające z odpowiednich przepisów ustawowych, podczas gdy inne postanowienia dotyczą kwestii niewymienionych w art. 3 tej dyrektywy.

 Przepisy wspólnotowe mające zastosowanie

54      W celu określenia przepisów prawa wspólnotowego mających zastosowanie w sprawie takiej jak tocząca się przed sądem krajowym należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału art. 12 WE, który wyraża ogólną zasadę zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, może być stosowany w sposób samodzielny jedynie w sytuacjach regulowanych przez prawo wspólnotowe, dla których traktat nie przewiduje szczególnego przepisu o zakazie dyskryminacji (zob. wyroki: z dnia 26 listopada 2002 r. w sprawie C‑100/01 Oteiza Olazabal, Rec. str. I‑10981, pkt 25 i z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑387/01 Weigel, Rec. str. I‑4981, pkt 57).

55      Tymczasem, jeśli chodzi o swobodne świadczenie usług, zasada ta została uszczegółowiona w art. 49 WE (wyroki: z dnia 16 września 1999 r. w sprawie C‑22/98 Becu i in., Rec. str. I‑5665, pkt 32 i z dnia 28 października 1999 r. w sprawie C‑55/98 Vestergaard, Rec. str. I‑7641, pkt 17). Trybunał nie musi zatem wypowiadać się w przedmiocie art. 12 WE.

56      Jeśli chodzi o tymczasowe delegowanie pracowników do innego państwa członkowskiego, aby świadczyli tam prace budowlane lub roboty publiczne w ramach świadczenia usług przez ich pracodawcę, to z orzecznictwa Trybunału wynika, że art. 49 WE i 50 WE sprzeciwiają się temu, by państwo członkowskie zakazywało usługodawcy mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim swobodnego przemieszczania się po jego terytorium ze swoim personelem, lub temu, by to państwo członkowskie poddawało przemieszczanie tego personelu bardziej restrykcyjnym warunkom. W istocie okoliczność nałożenia takich warunków na usługodawcę w innym państwie członkowskim poddaje go dyskryminacji w porównaniu z konkurentami mającymi siedzibę w przyjmującym państwie członkowskim, którzy mogą swobodnie korzystać ze swojego personelu, a ponadto wpływa na jego zdolność do świadczenia usług (wyrok z dnia 27 marca 1990 r. w sprawie C‑113/89 Rush Portuguesa, Rec. str. I‑1417, pkt 12).

57      Z drugiej strony prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwa członkowskie objęły swoimi przepisami lub układami zbiorowymi pracy zawartymi przez partnerów społecznych dotyczącymi płacy minimalnej wszystkie osoby wykonujące pracę najemną, nawet tymczasowo, na swoim terytorium, bez względu na siedzibę pracodawcy (zob. w szczególności wyroki: z dnia 3 lutego 1982 r. w sprawach połączonych 62/81 i 63/81 Seco i Desquenne & Giral, Rec. str. 223, pkt 14 i z dnia 24 stycznia 2002 r. w sprawie C‑164/99 Portugaia Construções, Rec. str. I‑787, pkt 21). Zastosowanie takich zasad powinno jednak zapewnić realizację ich celu, to jest ochronę delegowanych pracowników, i nie może wykraczać poza to, co jest niezbędne dla jego osiągnięcia (zob. podobnie wyroki: z dnia 23 listopada 1999 r. w sprawach połączonych C‑369/96 i C‑376/96 Arblade i in., Rec. str. I‑8453, pkt 35 i z dnia 14 kwietnia 2005 r. w sprawie C‑341/02 Komisja przeciwko Niemcom, Zb.Orz. str. I‑2733, pkt 24).

58      W tym kontekście prawodawca wspólnotowy przyjął dyrektywę 96/71 celem – jak wynika z jej szóstego motywu – przewidzenia w interesie pracodawcy i jego personelu warunków pracy i zatrudnienia mających zastosowanie do stosunku pracy, wówczas gdy przedsiębiorstwo mające siedzibę w jednym państwie członkowskim deleguje tymczasowo pracowników na terytorium innego państwa członkowskiego w ramach świadczenia usług.

59      Z motywu trzynastego dyrektywy 96/71 wynika, że przepisy prawne państw członkowskich powinny być koordynowane w taki sposób, aby określały jądro przepisów bezwzględnie obowiązujących dla ochrony minimalnej, które w kraju przyjmującym powinny być przestrzegane przez pracodawców delegujących pracowników.

60      Niemniej jednak dyrektywa 96/71 nie dokonała harmonizacji bezwzględnie wiążących norm prawa materialnego dotyczących ochrony minimalnej. Dlatego też treść tych norm może być swobodnie określana przez państwa członkowskie, aczkolwiek z poszanowaniem traktatu i zasad ogólnych prawa wspólnotowego (wyrok z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C‑490/04 Komisja przeciwko Niemcom, Zb.Orz. str. I‑6095, pkt 19).

61      W rezultacie, skoro okoliczności faktyczne przedstawione w postanowieniu odsyłającym, będące przedmiotem sporu w sprawie przed sądem krajowym miały miejsce w 2004 r., czyli po upływie terminu wyznaczonego państwom członkowskim na dokonanie transpozycji dyrektywy 96/71 – data ta została bowiem wyznaczona na 16 grudnia 1999 r. – i skoro te okoliczności faktyczne wchodzą w zakres stosowania tej dyrektywy, należy dokonać analizy pytania pierwszego w świetle przepisów dyrektywy, której wykładni dokonano z odesłaniem do art. 49 WE (wyrok z dnia 12 października 2004 r. w sprawie C‑60/03 Wolff & Müller, Zb.Orz. str. I‑9553, pkt 25–27 i 45) i w razie potrzeby również w świetle tego ostatniego przepisu.

 Możliwości, jakie posiadają państwa członkowskie dla określenia warunków pracy i zatrudnienia obowiązujących pracowników delegowanych, w tym stawki płacy minimalnej

62      W ramach ustanowionej w art. 234 WE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem w celu udzielenia sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu (zob. wyroki: z dnia 17 lipca 1997 r. w sprawie C‑334/95 Krüger, Rec. str. I‑4517, pkt 22; z dnia 28 listopada 2000 r. w sprawie C‑88/99 Roquette Frères, Rec. str. I‑10465, pkt 18, jak również z dnia 15 czerwca 2006 r. w sprawach połączonych C‑393/04 i C‑41/05 Air Liquide Industries Belgium, Zb.Orz. str. I‑5293, pkt 23), należy zbadać możliwości, jakie posiadają państwa członkowskie dla określenia warunków pracy i zatrudnienia dotyczących kwestii wymienionych w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy lit. a)–g) dyrektywy 96/71, w tym stawki płacy minimalnej, jakie przedsiębiorstwa powinny zagwarantować pracownikom delegowanym w ramach transgranicznego świadczenia usług.

63      W istocie, zarówno z postanowienia odsyłającego, jak i z uwag przedstawionych w ramach niniejszego postępowania wynika, że po pierwsze co do określenia warunków zatrudnienia pracowników delegowanych dotyczących ww. kwestii stawka płacy minimalnej stanowi jedyny warunek zatrudnienia, którego ustalenie w Szwecji nie przebiega według metod przewidzianych w dyrektywie 96/71, i że po drugie u podstaw sporu leżą: nałożony na Laval obowiązek negocjowania z organizacjami związkowymi w celu zapoznania się z wysokością wynagrodzenia, jaka powinna być wypłacana jego pracownikom, jak również obowiązek przystąpienia do układu zbiorowego w sektorze budownictwa.

64      Zgodnie z art. 3 ust. 1 akapit pierwszy tiret pierwsze i drugie dyrektywy 96/71 warunki pracy i zatrudnienia dotyczące kwestii wymienionych w lit. a)–g) tego przepisu ustala się, jeśli chodzi o transgraniczne świadczenie usług w sektorze budownictwa, albo w drodze przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, albo w drodze układów zbiorowych lub orzeczeń arbitrażowych uznanych za powszechnie stosowane. Układy zbiorowe i orzeczenia arbitrażowe w rozumieniu tego przepisu stanowią takie układy i orzeczenia, które powinny być przestrzegane przez wszystkie przedsiębiorstwa w danym sektorze lub zawodzie na danym obszarze geograficznym.

65      Artykuł 3 ust. 8 akapit drugi dyrektywy 96/71 oferuje ponadto państwom członkowskim możliwość, w braku systemu uznawania układów zbiorowych lub orzeczeń arbitrażowych za powszechnie stosowane, oparcia się na układach zbiorowych lub orzeczeniach arbitrażowych, które są powszechnie stosowane do wszystkich podobnych przedsiębiorstw w danym sektorze lub układach zbiorowych, które zostały zawarte przez najbardziej reprezentatywne w skali kraju organizacje przedstawicieli pracodawców i pracowników oraz są stosowane na całym terytorium kraju.

66      Z brzmienia tego przepisu wynika, że odwołanie się do tej ostatniej możliwości wymaga po pierwsze, by państwo członkowskie o tym zdecydowało, oraz po drugie, by stosowanie układów zbiorowych do przedsiębiorstw delegujących pracowników gwarantowało im, co do kwestii wymienionych w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy lit. a)–g) dyrektywy 96/71, równość traktowania w porównaniu z przedsiębiorstwami krajowymi w tym sektorze lub zawodzie znajdującymi się w podobnej sytuacji. Równość traktowania w rozumieniu art. 3 ust. 8 dyrektywy ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwa te są poddane takim samym obowiązkom w zakresie omawianych kwestii co przedsiębiorstwa delegujące i gdy na jednych i drugich spoczywają te same obowiązki o tych samych skutkach.

67      Bezsporne jest, że warunki pracy i zatrudnienia w Szwecji dotyczące kwestii wymienionych w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy lit. a)–g) dyrektywy 96/71, z wyjątkiem stawki płacy minimalnej, zostały ustalone w drodze przepisów ustawowy

Wyrok TSUE

z dnia 19 grudnia 2019 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Artykuły 56 i 57 TFUE – Swoboda świadczenia usług – Dyrektywa 96/71/WE – Stosowanie – Artykuł 1 ust. 3 lit. a) – Delegowanie pracowników w ramach świadczenia usług – Świadczenie usług w pociągach międzynarodowych – Uregulowania krajowe nakładające obowiązki administracyjne w związku z delegowaniem pracowników

W sprawie C‑16/18

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny, Austria) postanowieniem z dnia 15 grudnia 2017 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 9 stycznia 2018 r., w postępowaniu:

Michael Dobersberger

przeciwko

Magistrat der Stadt Wien,

TRYBUNAŁ (wielka izba),

w składzie: K. Lenaerts, prezes, R. Silva de Lapuerta, wiceprezes, J.C. Bonichot, M. Vilaras, E. Regan, M. Safjan i S. Rodin, prezesi izb, L. Bay Larsen (sprawozdawca), T. von Danwitz, C. Toader, D. Šváby, C. Vajda, F. Biltgen, K. Jürimäe i C. Lycourgos, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Szpunar,

sekretarz: D. Dittert, kierownik wydziału,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 12 marca 2019 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu M. Dobersbergera przez A. Werner, Rechtsanwältin,

–        w imieniu rządu austriackiego przez J. Schmoll i G. Hessego, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka, J. Vláčila i J. Pavliša, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu niemieckiego początkowo przez T. Henzego i D. Klebsa, a następnie D. Klebsa, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu francuskiego przez R. Coesme’a i E. de Moustier, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu węgierskiego przez M.Z. Fehéra, G. Koósa i M.M. Tátrai, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu polskiego przez B. Majczynę, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kellerbauera i L. Malferrariego, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 29 lipca 2019 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 56 i 57 TFUE oraz dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.U. 1997, L 18, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2007, L 310, s. 22), w szczególności art. 1 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy.

2        Wniosek ten został złożony w kontekście sporu między Michaelem Dobersbergerem a Magistrat der Stadt Wien (gminą Wiedeń, Austria) dotyczącego sankcji administracyjnych o charakterze karnym nałożonych na M. Dobersbergera za szereg naruszeń obowiązków administracyjnych przewidzianych w przepisach austriackiego prawa socjalnego regulujących delegowanie pracowników na terytorium tego państwa członkowskiego.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Zgodnie z motywem 15 dyrektywy 96/71 „należy przewidzieć, że w pewnych jasno określonych przypadkach prac montażu i/lub instalacji, przepisy dotyczące minimalnej stawki płac i minimalnego okresu płatnego urlopu rocznego nie mają zastosowania”.

4        Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres zastosowania”, stanowi:

„1.       Niniejszą dyrektywę stosuje się do przedsiębiorstw prowadzących działalność w państwie członkowskim, które w ramach świadczenia usług poza jego granicami delegują pracowników zgodnie z ust. 3 na terytorium innego państwa członkowskiego.

2.      Niniejszej dyrektywy nie stosuje się do przedsiębiorstw marynarki handlowej w odniesieniu do personelu pływającego.

3.      Niniejszą dyrektywę stosuje się wówczas, gdy przedsiębiorstwa wymienione w ust. 1 podejmują następujące środki, wybiegające poza granice państwowe:

a)       delegują pracowników na własny rachunek i pod swoim kierownictwem na terytorium państwa członkowskiego, w ramach umowy zawartej między przedsiębiorstwem delegującym a odbiorcą usług, działającym w danym państwie członkowskim, o ile istnieje stosunek pracy pomiędzy przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem w ciągu okresu delegowania

lub

b)       delegują pracowników do zakładu albo przedsiębiorstwa należącego do grupy przedsiębiorców na terytorium państwa członkowskiego, o ile istnieje stosunek pracy między przedsiębiorstwem delegującym a pracownikiem w ciągu okresu delegowania;

lub

c)       jako przedsiębiorstwo pracy tymczasowej lub agencja wynajmująca personel wynajmuj[ą] pracownika przedsiębiorstwu prowadzącemu działalność gospodarczą lub działającemu na terytorium państwa członkowskiego, o ile przez cały okres delegowania istnieje stosunek pracy pomiędzy przedsiębiorstwem pracy tymczasowej lub agencją wynajmującą a pracownikiem.

[…]”.

5        Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, ma następujące brzmienie:

„1.      Dla celów niniejszej dyrektywy określenie »pracownik delegowany« oznacza pracownika, który przez ograniczony okres wykonuje swoją pracę na terytorium innego państwa członkowskiego, niż państw[o,] w którym zwyczajowo pracuje.

2.      Dla celów niniejszej dyrektywy przyjmuje się definicję pracownika, którą stosuje się w prawie państwa członkowskiego, na terytorium którego pracownik jest delegowany”.

6        Artykuł 3 dyrektywy 96/71, zatytułowany „Warunki zatrudnienia”, stanowi:

„1.      Państwa członkowskie zapewnią, że [by] bez względu na to, jakie prawo stosuje się w odniesieniu do stosunku pracy, przedsiębiorstw[a], o których mowa w art. 1 ust. 1, będą gwarantowały [gwarantowały] pracownikom delegowanym na ich terytorium [terytorium tego państwa] warunki zatrudnienia, obejmujące następujące zagadnienia, które w państwie członkowskim, gdzie wykonywana jest praca, ustalone są przez:

–        przepisy prawne, rozporządzenia lub przepisy administracyjne

i/lub

–        umowy zbiorowe lub orzeczenia arbitrażowe uznane za powszechnie stosowane w rozumieniu ust. 8, o ile dotyczą one rodzajów działalności wymienionych w załączniku:

a)       maksymalne okresy pracy i minimalne okresy wypoczynku;

b)       minimalny wymiar płatnych urlopów rocznych;

c)       minimalne stawki płacy, wraz ze stawką za nadgodziny; niniejszy podpunkt nie ma zastosowania do uzupełniających zakładowych systemów emerytalnych;

d)       warunki wynajmu pracowników, w szczególności przez przedsiębiorstwa zatrudnienia tymczasowego;

e)       zdrowie, bezpieczeństwo i higiena w miejscu pracy;

f)       środki ochronne stosowane w odniesieniu do warunków zatrudnienia kobiet ciężarnych lub kobiet tuż po urodzeniu dziecka, dzieci i młodzieży;

g)       równe traktowanie kobiet i mężczyzn, a także inne przepisy w zakresie niedyskryminacji;

[…]

2.      W przypadku wstępnego montażu i/lub pierwszej instalacji wyrobów na dostawę wyrobów stanowiących nieodłączną część umowy, a które są niezbędne do uruchomienia dostarczonych wyrobów i wykonywane przez wykwalifikowanych i/lub wyspecjalizowanych robotników z przedsiębiorstwa dostawczego, ust. 1 [tiret drugie] lit. b) i c) nie stosuje się, jeśli okres delegowania nie przekracza ośmiu dni.

Przepisu tego nie stosuje się do działań w dziedzinie prac budowlanych wymienionych w załączniku.

3.      Państwa członkowskie mogą, po konsultacji z przedstawicielami pracodawców i pracowników, zgodnie ze zwyczajami i praktykami panującymi w każdym państwie członkowskim, zdecydować o niestosowaniu pierwszego akapitu ust. 1 [tiret drugie] lit. c) w przypadkach, o których mowa w art. 1 ust. 3 lit. a) i b), jeśli okres delegowania nie przekracza jednego miesiąca.

4.      Państwa członkowskie mogą zgodnie z krajowym ustawodawstwem i/lub praktykami postanowić o przyznaniu odstępstw od pierwszego akapitu ust. 1 lit. c) w przypadkach, o których mowa w art. 1 ust. 3 lit. a) i b), jak również od decyzji państwa członkowskiego w rozumieniu ust. 3 niniejszego artykułu poprzez układy zbiorowe w rozumieniu ust. 8 niniejszego artykułu, dotyczących jednego lub większej liczby sektorów działalności, jeśli okres delegowania nie przekracza jednego miesiąca.

5.      Państwa członkowskie mogą przewidzieć możliwość przyznania odstępstwa od pierwszego akapitu ust. 1 lit. b) i c) w przypadkach, o których mowa w art. 1 ust. 3 lit. a) i b) ze względu na niewielki zakres prac do wykonania.

Państwa członkowskie, które korzystają z uprawnienia, o którym mowa w pierwszym akapicie, ustalą kryteria, jakie zadania, mające być wykonane, powinny spełniać, aby mogły być uznane za »posiadające niewielki zakres«.

[…]

7.      Ustępy od 1 do 6 nie będą stanowić przeszkody dla stosowania korzystniejszych dla pracowników warunków zatrudnienia [i pracy].

[…]

10.      Niniejsza dyrektywa nie stanowi przeszkody w stosowaniu przez państwa członkowskie, w oparciu o zasadę równego traktowania, zgodnie z [t]raktatem i w odniesieniu do przedsiębiorstw krajowych:

–        warunków zatrudnienia dotyczących dziedzin innych niż wskazane w pierwszym akapicie ust. 1, w przypadku przepisów polityki publicznej;

–        warunków pracy i zatrudnienia ustalonych w umowach zbiorowych lub orzeczeniach arbitrażowych w rozumieniu ust. 8 i dotyczących innych rodzajów działalności niż wymienione w załączniku”.

 Prawo austriackie

7        Paragraf 7b Arbeitsvertragsrechts-Anpassungsgesetz (ustawy w sprawie dostosowania prawa stosowanego do umów o pracę, BGBl., 459/1993), w wersji opublikowanej w BGBl. I, 152/2015 (zwanej dalej „AVRAG”), przyjęty w celu transpozycji dyrektywy 96/71 do prawa krajowego, ma następujące brzmienie:

„Działania skierowane przeciwko pracodawcom zagranicznym mającym siedzibę w państwie członkowskim Unii lub w państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego

1.      Pracownik delegowany do pracy w Austrii przez pracodawcę, który ma swoją siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego innym niż Austria, ma automatycznie prawo, w okresie delegowania i bez uszczerbku dla przepisów ustawowych i wykonawczych mających zastosowanie do stosunku pracy, do

1)       co najmniej ustawowego wynagrodzenia, ustalonego w drodze rozporządzenia lub układu zbiorowego, które w miejscu pracy musi być wypłacane porównywalnym pracownikom przez porównywalnych pracodawców […]

[…].

Osobę mającą siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego innym niż Austria, w zakresie ust. 3–5 i 8, [a także] § 7d ust. 1, […] uznaje się za pracodawcę w odniesieniu do pracowników pozostawionych do jej dyspozycji, którzy są delegowani do Austrii w celu wykonywania pracy. […]

[…]

3.      Pracodawcy w rozumieniu ust. 1 są zobowiązani do zgłoszenia, co najmniej tydzień przed rozpoczęciem danej pracy, faktu korzystania z pracowników delegowanych do pracy w Austrii do centralnego urzędu koordynacji ds. kontroli nielegalnego zatrudnienia […].

4.      Zgłoszenie, o którym mowa w ust. 3, dokonywane jest oddzielnie dla każdego oddelegowania i zawiera następujące informacje:

1)       nazwa, adres i licencja zawodowa lub cel działalności pracodawcy w rozumieniu ust. 1 […],

[…]

6)       całkowity okres objęty oddelegowaniem, jak również datę rozpoczęcia i przewidywany okres zatrudnienia różnych pracowników w Austrii, normalny czas pracy i warunki miejsca pracy uzgodnione dla różnych pracowników,

7)       wysokość wynagrodzenia należnego poszczególnym pracownikom na mocy austriackich przepisów oraz datę rozpoczęcia stosunku pracy z pracodawcą,

8)       miejsce (dokładny adres) zatrudnienia w Austrii (również inne miejsca interwencji w Austrii),

9)       rodzaj działalności i korzystania z pracownika, z uwzględnieniem odpowiedniej austriackiej umowy zbiorowej,

[…]

5.      Gdy nie istnieje obowiązek przystąpienia pracowników delegowanych do systemu zabezpieczenia społecznego w Austrii, pracodawcy w rozumieniu ust. 1 są zobowiązani do przechowywania dostępnych dokumentów dotyczących zgłoszenia pracownika do zabezpieczenia społecznego {dokument dotyczący zabezpieczenia społecznego E 101 zgodnie z rozporządzeniem [Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U. 1971, L 149, s. 2)], dokument dotyczący zabezpieczenia społecznego A1 zgodnie z rozporządzeniem [(WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1)]}, jak również kopii zgłoszenia o oddelegowaniu, o którym mowa w ust. 3 i 4 w miejscu wykonywania pracy (lub interwencji) na terytorium kraju, lub do bezpośredniego udostępnienia ich w formie elektronicznej służbom organu odpowiedzialnego za pobieranie składek […]”.

8        W odniesieniu do obowiązku udostępniania dokumentów płacowych § 7d AVRAG, który również dokonuje transpozycji dyrektywy 96/71 do prawa krajowego, stanowi w szczególności, że przez cały okres oddelegowania pracodawcy są zobowiązani do przechowywania, w miejscu wykonywania pracy i w języku niemieckim, umowy o pracę lub karty zatrudnienia, karty płac, dowodów wypłaty wynagrodzenia lub przelewu bankowego, zestawień płac, ewidencji przepracowanych godzin oraz dokumentów związanych z klasyfikacją w tabeli płac, tak aby można było sprawdzić, czy oddelegowany pracownik otrzymuje przez okres zatrudnienia należne mu wynagrodzenie zgodnie z przepisami prawa.

 Okoliczności faktyczne i pytania prejudycjalne

9        Österreichische Bundesbahnen (spółka austriackich kolei federalnych, zwana dalej „ÖBB”) udzieliła, na okres 2012–2016, zamówienie na świadczenie usług polegających na prowadzeniu wagonów restauracyjnych lub serwisu w wagonach w określonych, należących do niej pociągach na rzecz D. GmbH, której siedziba znajduje się w Austrii. Wykonanie tego zamówienia zostało jednak zlecone spółce Henry am Zug Hungary Kft. (zwanej dalej „H.Kft.”), spółce prawa węgierskiego, z siedzibą na Węgrzech, na podstawie szeregu umów o podwykonawstwo z udziałem H. GmbH, której siedziba znajduje się również w Austrii.

10      H. Kft. świadczyła usługi w niektórych pociągach ÖBB, na trasie z Salzburga (Austria) lub Monachium (Niemcy) do Budapesztu (Węgry) będącego stacją początkową lub końcową, z wykorzystaniem pracowników zamieszkałych na Węgrzech, z których większość została udostępniona H. Kft. przez inne węgierskie przedsiębiorstwo, a pozostali byli zatrudnieni bezpośrednio przez H. Kft.

11      Wszyscy pracownicy zatrudnieni do świadczenia tych usług mieli miejsce zamieszkania, zabezpieczenie społeczne i ośrodki życia na Węgrzech, oraz rozpoczynali i kończyli pracę na Węgrzech. W Budapeszcie musieli odebrać składowane tam towary, czyli żywność i napoje, oraz załadować je do pociągów. Byli oni również zobowiązani do przeprowadzania kontroli stanu zapasów i obliczania obrotu w Budapeszcie. W związku z tym wszystkie prace będące przedmiotem postępowania głównego, z wyjątkiem prac wykonywanych w pociągach, były świadczone na Węgrzech.

12      W następstwie kontroli na stacji kolejowej w Wiedniu (Austria) w dniu 28 stycznia 2016 r., M. Dobersberger, członek zarządu H. Kft. został uznany winnym, jako pracodawca pracowników posiadających obywatelstwo węgierskie, oddelegowanych przez tę spółkę na terytorium Austrii w celu świadczenia serwisu w wagonach w niektórych pociągach ÖBB, tego że spółka ta:

„1) nie dokonała w Austrii zgłoszenia zatrudnienia delegowanych pracowników do właściwego organu austriackiego w terminie jednego tygodnia przed rozpoczęciem pracy, z naruszeniem § 7b ust. 3 AVRAG,

2) w miejscu wykonywania pracy na terytorium kraju nie udostępniła dokumentów dotyczących zgłoszenia pracowników do zabezpieczenia społecznego, z naruszeniem § 7b ust. 5 AVRAG, oraz

3) w powyższym miejscu wykonywania pracy nie udostępniła w języku niemieckim umowy o pracę, dowodów zapłaty wynagrodzenia i dokumentów dotyczących zaszeregowania pracowników, z naruszeniem § 7d ust. 1 AVRAG”.

13      W rezultacie na M. Dobersbergera nałożono sankcje administracyjne o charakterze karnym za niedopełnienie obowiązków administracyjnych.

14      Zaskarżył on te sankcje do Verwaltungsgericht Wien (sądu administracyjnego w Wiedniu, Austria), który skargę oddalił. M. Dobersberger wniósł rewizję od wyroku Verwaltungsgericht Wien (sądu administracyjnego w Wiedniu, Austria) do sądu odsyłającego, Verwaltungsgerichtshof (trybunału administracyjnego).

15      Sąd odsyłający uważa, że rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu budzi wątpliwości co do wykładni dyrektywy 96/71, a w szczególności art. 1 ust. 3 lit. a), a także art. 56 i 57 TFUE.

16      W tych okolicznościach Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)       Czy zakres zastosowania dyrektywy [96/71], w szczególności jej art. 1 ust. 3 lit. a), obejmuje także świadczenie usług polegających na zapewnianiu pasażerom posiłków i napojów, usług serwisu w wagonach czy usług sprzątania przez pracowników usługodawcy z siedzibą w państwie członkowskim, z którego pracownik jest delegowany (Węgry), celem wykonania umowy z przedsiębiorstwem transportu kolejowego z siedzibą w przyjmującym państwie członkowskim (Austria), jeśli te usługi są świadczone w pociągach międzynarodowych, które przejeżdżają także przez terytorium przyjmującego państwa członkowskiego?

2)       Czy art. 1 ust. 3 lit. a) [dyrektywy 96/71] obejmuje także przypadek, kiedy usługodawca z siedzibą w państwie, z którego pracownik jest delegowany, świadczy usługi określone w pytaniu pierwszym nie w wykonaniu umowy z przedsiębiorstwem transportu kolejowego z siedzibą w państwie, do którego pracownik jest delegowany, na rzecz którego to przedsiębiorstwa transportu kolejowego ostatecznie usługi są świadczone (odbiorca usług), lecz w wykonaniu umowy z innym przedsiębiorstwem z siedzibą w państwie, do którego pracownik jest delegowany, które z kolei związane jest stosunkiem umownym (łańcuch podwykonawców) z przedsiębiorstwem transportu kolejowego?

3)       Czy art. 1 ust. 3 lit. a) [dyrektywy 96/71] obejmuje także przypadek, kiedy usługodawca z siedzibą w państwie, z którego pracownik jest delegowany, przydziela do świadczenia usług określonych w pytaniu pierwszym nie własnych pracowników, lecz pracowników innego przedsiębiorstwa, którzy zostali mu postawieni do dyspozycji jeszcze w państwie członkowskim, z którego nastąpiło delegowanie za granicę?

4)       Niezależnie od odpowiedzi na pytania od pierwszego do trzeciego: czy są niezgodne z prawem Unii, w szczególności z zasadą swobody świadczenia usług (art. 56 i 57 TFUE) takie przepisy krajowe, które przewidują, iż przedsiębiorstwa, które delegują pracowników na terytorium innego państwa członkowskiego celem wykonywania usług mają obowiązek przestrzegania warunków zatrudnienia [i pracy] w rozumieniu art. 3 ust. 1 [dyrektywy 96/71] oraz przestrzegania związanych z tym obowiązków (jak na przykład obowiązku dokonania zgłoszenia transgranicznego delegowania pracowników organowi przyjmującego państwa członkowskiego oraz obowiązku przechowywania dokumentów dotyczących wysokości wynagrodzenia i zgłoszenia tych pracowników do ubezpieczenia społecznego) również i w takich wypadkach, gdy (po pierwsze) delegowani transgranicznie pracownicy należą do jeżdżącego w pociągach personelu przedsiębiorstwa transportu kolejowego oferującego połączenia międzynarodowe lub do personelu przedsiębiorstwa, które oferuje usługi typowe dla przedsiębiorstwa transportu kolejowego (zapewnienie pasażerom posiłków i napojów, usługi serwisu w wagonach) w pociągach tego ostatniego przekraczających granice państw członkowskich, gdy (po drugie) podstawą do delegowania albo w ogóle nie jest umowa o świadczenie usług, albo co najmniej nie jest nią taka umowa o świadczenie usług, która zostałaby zawarta pomiędzy delegującym przedsiębiorstwem oraz działającym w innym państwie członkowskim odbiorcą usług, gdyż obowiązek świadczenia usług przedsiębiorstwa delegującego w stosunku do działającego w innym państwie członkowskim odbiorcy usług wynika z podwykonawstwa (łańcucha podwykonawców), oraz gdy (po trzecie) delegowanych pracowników stosunek pracy łączy nie z przedsiębiorstwem delegującym, lecz z innym przedsiębiorstwem, które oddaje do dyspozycji własnych pracowników przedsiębiorstwu delegującemu jeszcze w państwie członkowskim siedziby tego przedsiębiorstwa delegującego?”.

 W przedmiocie dopuszczalności trzech pierwszych pytań prejudycjalnych

17      Rząd francuski wyraża wątpliwości co do dopuszczalności trzech pierwszych pytań prejudycjalnych, powołując się na wyrok z dnia 3 grudnia 2014 r., De Clercq i in. (C‑315/13, EU:C:2014:2408), w którym Trybunał orzekł, że dyrektywa 96/71 nie znajduje zastosowania do sporów krajowych, które nie dotyczą bezpośrednio warunków pracy i zatrudnienia oddelegowanych pracowników, lecz środków kontroli wprowadzonych przez władze krajowe w celu zapewnienia przestrzegania tych warunków pracy i zatrudnienia. Otóż, wydaje się, że ma to miejsce w niniejszym przypadku.

18      W tym względzie należy przypomnieć, że jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za wydanie orzeczenia, należy – przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy – zarówno ocena, czy do wydania wyroku jest mu niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak i ocena znaczenia pytań, które przedkłada Trybunałowi. W konsekwencji, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni przepisu prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 10 grudnia 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, EU:C:2018:999, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

19      Oznacza to, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał rozstrzygnięcia w przedmiocie postawionego przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego jest możliwa tylko wtedy, gdy oczywiste jest, że wykładnia przepisu prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego, które są niezbędne do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedstawione mu pytania (zob. w szczególności wyrok z dnia 10 grudnia 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, EU:C:2018:999, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

20      Jednakże, jak przypomniał rzecznik generalny w pkt 17 swojej opinii, niniejsza sprawa nie należy do żadnej z tych kategorii spraw, w których Trybunał może odmówić udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne. Ponadto, jak słusznie podniósł rząd niemiecki na rozprawie przed Trybunałem, wyrok z dnia 3 grudnia 2014 r., De Clercq i in. (C‑315/13, EU:C:2014:2408), dotyczył środków kontroli w celu zapewnienia zgodności z przepisami krajowymi transponującymi dyrektywę 96/71, podczas gdy trzy pierwsze pytania prejudycjalne w niniejszej sprawie dotyczą samego zastosowania tej dyrektywy do świadczenia usług takich jak te będące przedmiotem postępowania głównego.

21      W tym względzie należy jeszcze podkreślić, że jeżeli nie jest oczywiste, że wykładnia aktu prawa Unii nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, zarzut oparty na niemożności zastosowania tego aktu do sprawy w postępowaniu głównym nie odnosi się do dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, lecz dotyczy istoty przedłożonych Trybunałowi pytań (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lipca 2019 r., Kirschstein, C‑393/17, EU:C:2019:563, pkt 28).

22      Wynika stąd, że trzy pierwsze pytania są dopuszczalne.

 Co do istoty sprawy

 W przedmiocie pytań od pierwszego do trzeciego

23      Poprzez trzy pierwsze pytania, które należy rozważyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71 należy interpretować w ten sposób, że obejmuje on świadczenie – w ramach umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorstwem mającym siedzibę w jednym państwie członkowskim a przedsiębiorstwem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim, związanym umową z przewoźnikiem kolejowym mającym siedzibę w tym samym państwie członkowskim – serwisu w wagonach, usług sprzątania lub usług polegających na zapewnianiu pasażerom posiłków i napojów przez pracowników najemnych pierwszego przedsiębiorstwa lub przez pracowników oddanych mu do dyspozycji przez przedsiębiorstwo również mające siedzibę w tym pierwszym państwie członkowskim, w pociągach międzynarodowych, które przejeżdżają przez terytorium drugiego państwa członkowskiego, w przypadku gdy ci pracownicy wykonują znaczącą część pracy związanej z tymi usługami na terytorium pierwszego państwa członkowskiego, gdzie rozpoczynają lub kończą służbę.

24      Na wstępie należy przypomnieć, że swoboda przepływu usług w branży przewozowej nie podlega art. 56 TFUE, który dotyczy swobody świadczenia usług w ogólności, ale podlega przepisowi szczególnemu zawartemu w art. 58 ust. 1 TFUE, zgodnie z którym „[s]wobodę przepływu usług w dziedzinie transportu regulują postanowienia tytułu dotyczącego transportu” (wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Yellow Cab Verkehrsbetrieb, C‑338/09, EU:C:2010:814, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo), czyli art. 90–100 TFUE.

25      Usługi w dziedzinie transportu obejmują nie tylko fizyczną czynność polegającą na przemieszczaniu osób lub towarów z jednego miejsca do drugiego za pomocą środka transportu, lecz także każdą usługę, która nawet jeśli ma tylko pomocniczy charakter względem tej czynności, jest z nią nierozerwalnie związana [zob. podobnie wyrok z dnia 15 października 2015 r., Grupo Itevelesa i in., C‑168/14, EU:C:2015:685, pkt 46, 47; a także opinia 2/15 (umowa o wolnym handlu z Singapurem) z dnia 16 maja 2017 r., EU:C:2017:376, pkt 61].

26      Tymczasem usługi takie jak serwis w wagonach, usługi sprzątania lub usługi polegające na zapewnianiu pasażerom posiłków i napojów świadczone w pociągach, chociaż mają charakter pomocniczy w stosunku do usługi pasażerskiego transportu kolejowego, nie są z nią nierozerwalnie związane. Taka usługa transportowa może być bowiem świadczona niezależnie od wspomnianych usług pomocniczych.

27      W związku z tym takie usługi, które nie są objęte postanowieniami tytułu traktatu FUE dotyczącego transportu, należą do zakresu stosowania art. 56–62 TFUE, dotyczących usług, z wyjątkiem art. 58 ust. 1 TFUE i tym samym mogą jako takie być objęte dyrektywą 96/71, która została przyjęta na podstawie art. 57 ust. 2 i art. 66 WE, dotyczących usług.

28      Należy jednak zbadać, czy takie usługi, świadczone w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym, wchodzą w zakres zastosowania tej dyrektywy, zdefiniowany w jej art. 1.

29      W tym względzie z art. 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71, do którego w szczególności odwołuje się sąd odsyłający w pierwszych trzech pytaniach, wynika, że dyrektywa ta ma zastosowanie w szczególności do sytuacji, w której przedsiębiorstwo mające siedzibę w państwie członkowskim deleguje pracowników w celu transgranicznego świadczenia usług, w jego imieniu i pod jego kierownictwem, na terytorium innego państwa członkowskiego, na podstawie umowy zawartej między przedsiębiorstwem wysyłającym a odbiorcą usług działającym w tym ostatnim państwie członkowskim, pod warunkiem istnienia stosunku pracy między tym przedsiębiorstwem, o ile istnieje stosunek pracy pomiędzy tym przedsiębiorstwem a pracownikiem w ciągu okresu delegowania (wyrok z dnia 3 kwietnia 2008 r., Rüffert, C‑346/06, EU:C:2008:189, pkt 19).

30      Zgodnie z art. 2 ust. 1 tej dyrektywy „dla celów niniejszej dyrektywy określenie »pracownik delegowany« oznacza pracownika, który przez ograniczony okres wykonuje swoją pracę na terytorium innego państwa członkowskiego, niż państw[o,] w którym zwyczajowo pracuje”.

31      W tym względzie pracownik, zgodnie z dyrektywą 96/71, nie może zostać uznany za delegowanego na terytorium państwa członkowskiego, jeżeli wykonywanie jego pracy nie ma wystarczającego związku z tym terytorium. Wykładnia ta wynika z systematyki dyrektywy 96/71, a w szczególności z jej art. 3 ust. 2, interpretowanego w świetle jej motywu 15, który stanowi, że w bardzo ograniczonych przypadkach prac wykonywanych na terytorium, do którego wysyłani są pracownicy, przepisy tej dyrektywy dotyczące minimalnych stawek płac i minimalnego okresu corocznego płatnego urlopu nie mają zastosowania.

32      Co więcej, fakultatywne odstępstwa przewidziane w art. 3 ust. 3 i 4 dyrektywy 96/71 zasadzają się na tej samej podstawie.

33      Tymczasem pracownicy, tacy jak pracownicy będący przedmiotem postępowania głównego, wykonujący znaczną część swojej pracy w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę przedsiębiorstwo, które powierzyło im świadczenie usług w pociągach międzynarodowych, to znaczy wszystkie zadania związane z tą pracą, z wyjątkiem serwisu w wagonach wykonywanego podczas podróży pociągami, i którzy rozpoczynają lub kończą swą służbę w tym państwie członkowskim, nie mają wystarczającego związku z terytorium państwa członkowskiego lub państw członkowskich, przez które przejeżdżają te pociągi, tak aby można było ich uznać za „delegowanych” w rozumieniu dyrektywy 96/71.

34      Nie ma w tym względzie znaczenia okoliczność, że świadczenie przedmiotowych usług jest objęte umową zawartą między tym przedsiębiorstwem a przedsiębiorstwem mającym siedzibę w tym samym państwie członkowskim co przewoźnik kolejowy i które zawarło z tymże przewoźnikiem umowę, ani to że przedsiębiorstwo oferujące usługi powierza to świadczenie usług nie swoim własnym pracownikom, lecz pracownikom udostępnionym mu przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w tym samym co ono państwie członkowskim.

35      W świetle powyższych rozważań na trzy pierwsze pytania należy odpowiedzieć, że art. 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71 należy interpretować w ten sposób,że nie obejmuje on świadczenia – w ramach umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorstwem mającym siedzibę w jednym państwie członkowskim a przedsiębiorstwem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim, związanym umową z przewoźnikiem kolejowym mającym siedzibę w tym samym państwie członkowskim – serwisu w wagonach, usług sprzątania lub usług polegających na zapewnianiu pasażerom posiłków i napojów przez pracowników najemnych pierwszego przedsiębiorstwa lub przez pracowników, oddanych mu do dyspozycji przez przedsiębiorstwo również mające siedzibę w tym pierwszym państwie członkowskim, w pociągach międzynarodowych, które przejeżdżają przez terytorium drugiego państwa członkowskiego,w przypadku gdy ci pracownicy wykonują znaczącą część pracy związanej z tymi usługami na terytorium pierwszego państwa członkowskiego, gdzie rozpoczynają lub kończą służbę.      

 W przedmiocie pytania czwartego

36      Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 56 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, które pod groźbą sankcji administracyjnych o charakterze karnym zobowiązują przedsiębiorstwo mające siedzibę w państwie członkowskim, które powierza swym własnym pracownikom lub pracownikom udostępnionym mu przez inne przedsiębiorstwo mające siedzibę w tym samym państwie członkowskim, świadczenie serwisu w wagonach, usług sprzątania lub usług polegających na zapewnianiu pasażerom posiłków i napojów w pociągach międzynarodowych przejeżdżających przez terytorium drugiego państwa członkowskiego na podstawie umowy zawartej przez to pierwsze przedsiębiorstwo z przedsiębiorstwem mającym siedzibę w tym drugim państwie członkowskim i działającym jako podwykonawca przewoźnika kolejowego również mającego siedzibę w tym drugim państwie członkowskim, do przestrzegania warunków pracy i zatrudnienia w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71, obowiązujących w tym ostatnim państwie członkowskim, oraz do dokonania zgłoszenia właściwemu organowi tegoż państwa, co najmniej na tydzień przed objęciem przez odnośnych pracowników obowiązków, dotyczącego zatrudnienia tych pracowników i okazania, w miejscu wykonywania pracy na terytorium tego drugiego państwa członkowskiego, po pierwsze, dokumentów dotyczących zgłoszenia pracowników do systemu zabezpieczenia społecznego pierwszego państwa członkowskiego, a po drugie, umów o pracę, dowodów wypłaty wynagrodzenia oraz dokumentów dotyczących zaszeregowania pracowników, w języku urzędowym tego drugiego państwa członkowskiego.

37      W tym względzie z pkt 35 niniejszego wyroku wynika, że art. 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71 należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje on usług takich jak opisane w poprzednim punkcie.

38      W tych okolicznościach i ponieważ, jak wynika z postanowienia odsyłającego, szczególnym celem przepisów krajowych, których dotyczy pytanie czwarte, jest transpozycja tej dyrektywy i ustanowienie szeregu dodatkowych obowiązków w zakresie kontroli przestrzegania jej przepisów, w szczególności w odniesieniu do płacy minimalnej, udzielanie odpowiedzi na to pytanie nie jest konieczne.    

 W przedmiocie kosztów

39      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje on świadczenia – w ramach umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorstwem mającym siedzibę w jednym państwie członkowskim a przedsiębiorstwem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim, związanym umową z przewoźnikiem kolejowym mającym siedzibę w tym samym państwie członkowskim – serwisu w wagonach, usług sprzątania lub usług polegających na zapewnianiu pasażerom posiłków i napojów przez pracowników najemnych pierwszego przedsiębiorstwa lub przez pracowników, oddanych mu do dyspozycji przez przedsiębiorstwo również mające siedzibę w tym pierwszym państwie członkowskim, w pociągach międzynarodowych, które przejeżdżają przez terytorium drugiego państwa członkowskiego, w przypadku gdy ci pracownicy wykonują znaczącą część pracy związanej z tymi usługami na terytorium pierwszego państwa członkowskiego, gdzie rozpoczynają lub kończą służbę.

Podpisy

*      Język postępowania: niemiecki.

LINK DO WYROKU WE WSZYSTKICH JĘZYKACH URZĘDOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ:

http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-16/18

JUDGMENT OF 24. 11. 1998 — CASE C-274/96 JUDGMENT OF THE COURT 24 November 1998 * In Case C-274/96, REFERENCE to the Court under Article 177 of the EC Treaty by the Pretura Circondariale di Bolzano, Sezione Distaccata di Silandro (Italy), for a preliminary ruling in the criminal proceedings before that court against Horst Otto Bickel, Ulrich Franz, on the interpretation of Articles 6, 8a and 59 of the EC Treaty, THE COURT, composed of: G. C. Rodríguez Iglesias, President, P. J. G. Kapteyn, J.-P. Puissochet, G. Hirsch and P. Jann (Presidents of Chambers), G. F. Mancini, J. C. Moitinho de Almeida, C. Gulmann, J. L. Murray, H. Ragnemalm (Rapporteur), L. Sevón, M. Wathelet and R. Schintgen, Judges, Advocate General: F. G.Jacobs, Registrar: H. von Holstein, Deputy Registrar, * Language of the case: Italian. I - 7650 BICKEL AND FRANZ after considering the written observations submitted on behalf of: — the Italian Government, by Professor Umberto Leanza, Head of the Legal Affairs Department of the Ministry of Foreign Affairs, acting as Agent, assisted by Pier Giorgio Ferri, Avvocato dello Stato, — the Commission of the European Communities, by Pieter van Nuffel, of its Legal Service, and Enrico Altieri, a national civil servant on secondment to that service, acting as Agents, having regard to the Report for the Hearing, after hearing the oral observations of Mr Bickel and Mr Franz, represented by Karl Zeller, of the Merano Bar; of the Italian Government, represented by Pier Giorgio Ferri; and of the Commission, represented by Pieter van Nuffel and Lucio Gussetti, of its Legal Service, acting as Agents, at the hearing on 27 January 1998, after hearing the Opinion of the Advocate General at the sitting on 19 March 1998, gives the following Judgment 1 By orders of 2 August 1996, received at the Court on 12 August 1996, the Pretura Circondariale, Sezione Distaccata di Silandro (District Magistrates' Court, Silandro Division), Bolzano, referred to the Court for a preliminary ruling under Article 177 of the EC Treaty a question on the interpretation of Articles 6, 8a and 59 of the EC Treaty. I - 7651 JUDGMENT OF 24. 11. 1998 — CASE C-274/96 2 That question was raised in criminal proceedings, brought against Mr Bickel and Mr Franz respectively. 3 Mr Bickel is a lorry driver of Austrian nationality, resident at Nüziders in Austria. On 15 February 1994, while driving his lorry at Castelbello in the Trentino-Alto Adige Region of Italy, he was stopped by a carabinieri patrol and charged with driving while under the influence of alcohol. 4 Mr Franz, a German national resident at Peissenberg in Germany, visited the Trentino-Alto Adige as a tourist. On 5 May 1995, in the course of a customs inspection, he was found to be in possession of a type of knife that is prohibited. 5 In each case, the accused made a declaration in the presence of the District Magistrate of Bolzano that he had no knowledge of Italian and, relying on rules for the protection of the German-speaking community of the Province of Bolzano, requested that the proceedings be conducted in German. 6 Article 99 of Presidential Decree N o 670 of 30 August 1972 concerning the special arrangements for the Trentino-Alto Adige Region (GURI No 301 of 20 November 1972) provides that the German language is to have the same status there as Italian. 7 Under Article 100 of that decree, the German-speaking citizens of the Province of Bolzano (the area where most of the German-speaking minority live) are entitled to use their own language in relations with the judicial and administrative authorities based in that province or entrusted with responsibility at regional level. I - 7652 BICKEL AND FRANZ 8 Article 13 of Presidential Decree No 574 of 15 July 1988 (hereinafter 'Decree No 574/88') on the implementation of the special arrangements for the Trentino-Alto Adige with regard to the use of German or Ladin in relations between citizens and the public administration and in judicial proceedings (GURI No 105 of 8 May 1989) provides that the administrative and judicial authorities must, in their dealings with citizens of the Province of Bolzano and in documents concerning them, use the language of the person concerned. 9 Article 14 of Decree No 574/88 provides moreover that, in cases of flagrante delicto or arrest, the judicial or police authority must, before interviewing the person concerned or taking any other procedural step, ask him to state his mother tongue. If he is a German-speaker, the interview and all other steps in the procedure must be conducted in that language. 10 Lastly, pursuant to Article 15 of Decree No 574/88, the judicial authority responsible for drawing up a procedural document to be communicated to or served on a suspect or accused person must use that person's presumed language, which is determined on the basis of his known membership of a language group and other information which has come to light during the procedure. Within ten days of communication or service of the first procedural document, the suspect or accused person may contest the language used by making a declaration in person or by arranging to have such a declaration submitted to the prosecuting authority. Where the latter option is exercised, the judicial authority must make sure that any documents already drawn up are translated and that all documents thereafter are drawn up in the language designated. 1 1 Since the national court was uncertain whether the rules of procedure applicable to the citizens of the Province of Bolzano must, under Community law, be extended to nationals of other Member States visiting the province, it decided to stay I - 7653 JUDGMENT OF 24. 11. 1998 — CASE C-274/96 proceedings pending a preliminary ruling from the Court of Justice on the following question: 'Do the principle of non-discrimination as laid down in the first paragraph of Article 6, the right of movement and residence for citizens of the Union as laid down in Article 8a and the freedom to provide services as laid down in Article 59 of the Treaty require that a citizen of the Union who is a national of one Member State but is in another Member State be granted the right to have criminal proceedings against him conducted in another language where nationals of the host State enjoy that right in the same circumstances?' 12 By that question, the national court is essentially asking whether the right conferred by national rules to have criminal proceedings conducted in a language other than the principal language of the State concerned falls within the scope of the Treaty and must accordingly comply with Article 6 thereof. If so, the national court also asks whether Article 6 of the Treaty precludes national rules, such as those in issue, which, in respect of a particular language other than the principal language of the Member State concerned, confer on citizens whose language is that particular language and who are resident in a defined area the right to require that criminal proceedings be conducted in that language, without conferring the same right on nationals of other Member States travelling or staying in that area, whose language is the same. The first part of the question 1 3 The first point to note is that in the context of a Community based on the principles of freedom of movement for persons and freedom of establishment, the protection of the linguistic rights and privileges of individuals is of particular importance (Case 137/84 Mutsch [1985] ECR 2681, paragraph 11). I - 7654 BICKEL AND FRANZ 14 Secondly, by prohibiting 'any discrimination on grounds of nationality', Article 6 of the Treaty requires that persons in a situation governed by Community law be placed entirely on an equal footing with nationals of the Member State (Case 186/87 Cowan [1989] ECR 195, paragraph 10).

15 Situations governed by Community law include those covered by the freedom to provide services, the right to which is laid down in Article 59 of the Treaty. The Court has consistently held that this right includes the freedom for the recipients of services to go to another Member State in order to receive a service there (Cowan, paragraph 15). Article 59 therefore covers all nationals of Member States who, independently of other freedoms guaranteed by the Treaty, visit another Member State where they intend or are likely to receive services. Such persons — and they include both Mr Bickel and Mr Franz — are free to visit and move around within the host State. Furthermore, pursuant to Article 8a of the Treaty, '[e]very citizen of the Union shall have the right to move and reside freely within the territory of the Member States, subject to the limitations and conditions laid down in this Treaty and by the measures adopted to give it effect'.

1 6 In that regard, the exercise of the right to move and reside freely in another Member State is enhanced if the citizens of the Union are able to use a given language to communicate with the administrative and judicial authorities of a State on the same footing as its nationals. Consequently, persons such as Mr Bickel and Mr Franz, in exercising that right in another Member State, are in principle entitled, pursuant to Article 6 of the Treaty, to treatment no less favourable than that accorded to nationals of the host State so far as concerns the use of languages which are spoken there. 17 Although, generally speaking, criminal legislation and the rules of criminal procedure — such as the national rules in issue, which govern the language of the proceedings — are matters for which the Member States are responsible, the Court has consistently held that Community law sets certain limits to their power in that respect. Such legislative provisions may not discriminate against persons to whom I - 7655 JUDGMENT OF 24. 11. 1998 — CASE C-274/96 Community law gives the right to equal treatment or restrict the fundamental freedoms guaranteed by Community law (see, to that effect, Cowan, paragraph 19). 18 Consequently, in so far as they may compromise the right of nationals of other Member States to equal treatment in the exercise of their right to move and reside freely in another Member State, national rules concerning the language to be used in criminal proceedings in the host State must comply with Article 6 of the Treaty. 19 Accordingly, the answer to the first part of the question referred for a preliminary ruling must be that the right conferred by national rules to have criminal proceedings conducted in a language other than the principal language of the State concerned falls within the scope of the Treaty and must comply with Article 6 thereof. The second part of the question 20 In the submission of Mr Bickel and Mr Franz, if any discrimination contrary to Article 6 of the Treaty is to be avoided, the right to have proceedings conducted in German must be extended to all citizens of the Union, since it is already available to nationals of one of the Member States. 21 The Italian Government contends that the only nationals upon whom the right in question is conferred are those who are both residents of the Province of Bolzano and members of its German-speaking community, the aim of the rules in issue being to recognise the ethnic and cultural identity of persons belonging to the protected minority. Accordingly, the right of that protected minority to the use of its own language need not be extended to nationals of other Member States who are present, I - 7656 BICKEL AND FRANZ occasionally and temporarily, in that region, since provision has been made to enable such persons to exercise the rights of the defence adequately, even where they have no knowledge of the official language of the host State. 22 The Commission points out that the right to have proceedings conducted in German is not accorded to all Italian nationals, but only to those who are resident in the Province of Bolzano and who belong to its German-speaking community. Accordingly, it is for the national court to determine whether the rules in issue genuinely give rise to discrimination on grounds of nationality, to identify the group of persons discriminated against and then to determine whether such discrimination is justifiable by reference to objective circumstances. 23 The documents before the Court show that the Italian rules restrict the right to have proceedings conducted in German to German-speaking citizens of the Province of Bolzano. It follows that German-speaking nationals of other Member States, particularly Germany and Austria — such as Mr Bickel and Mr Franz — who travel or stay in that province cannot require criminal proceedings to be conducted in German despite the fact that the national rules provide that the German language is to have the same status as Italian. 24 In those circumstances, it appears that German-speaking nationals of other Member States travelling or staying in the Province of Bolzano are at a disadvantage by comparison with Italian nationals resident there whose language is German. Whereas a member of the latter group may, if charged with an offence in the Province of Bolzano, have the proceedings conducted in German, a German-speaking national from another Member State, travelling in that province, is denied that right. I - 7657 JUDGMENT OF 24. 11. 1998 — CASE C-274/96 25 Even on the assumption that, as the Italian Government maintains, Germanspeaking nationals of other Member States who are resident in the Province of Bolzano may rely on the rules in issue and submit their pleadings in German — so that there is no discrimination on grounds of nationality as between residents of the region — Italian nationals are at an advantage by comparison with nationals of other Member States. The majority of Italian nationals whose language is German are in a position to demand that German be used throughout the proceedings in the Province of Bolzano, because they meet the residence requirement laid down by the rules in issue; the majority of German-speaking nationals of other Member States, on the other hand, cannot avail themselves of that right because they do not satisfy that requirement. 26 Consequently, rules such as those in issue in the main proceedings, which make the right, in a defined area, to have criminal proceedings conducted in the language of the person concerned conditional on that person being resident in that area, favour nationals of the host State by comparison with nationals of other Member States exercising their right to freedom of movement and therefore run counter to the principle of non-discrimination laid down in Article 6 of the Treaty. 27 A residence requirement of that kind can be justified only if it is based on objective considerations independent of the nationality of the persons concerned and is proportionate to the legitimate aim of the national provisions (see, to that effect, Case C-15/96 Schöning-Kougebetopoulou [1998] ECR I-47, paragraph 21). 28 However, it is clear from the order for reference that this is not the position in the case of the rules in issue. 29 The Italian Government's contention that the aim of those rules is to protect the ethno-cultural minority residing in the province in question does not constitute a I - 7658 BICKEL AND FRANZ valid justification in this context. Of course, the protection of such a minority may constitute a legitimate aim. It does not appear, however, from the documents before the Court that that aim would be undermined if the rules in issue were extended to cover German-speaking nationals of other Member States exercising their right to freedom of movement. so Furthermore, it should be recalled that Mr Bickel and Mr Franz pointed out at the hearing, without being contradicted, that the courts concerned are in a position to conduct proceedings in German without additional complications or costs. 31 Consequently, the answer to the second part of the question referred for a preliminary ruling must be that Article 6 of the Treaty precludes national rules which, in respect of a particular language other than the principal language of the Member State concerned, confer on citizens whose language is that particular language and who are resident in a defined area the right to require that criminal proceedings be conducted in that language, without conferring the same right on nationals of other Member States travelling or staying in that area, whose language is the same. Costs 32 The costs incurred by the Italian Government and the Commission, which have submitted observations to the Court, are not recoverable. Since these proceedings are, for the parties to the main proceedings, a step in the proceedings pending before the national court, the decision on costs is a matter for that court. I - 7659 JUDGMENT OF 24. 11. 1998 — CASE C-274/96 On those grounds, THE COURT, in answer to the question referred to it by the Pretura Circondariale di Bolzano, Sezione Distaccata di Silandro, by orders of 2 August 1996, hereby rules: 1. The right conferred by national rules to have criminal proceedings conducted in a language other than the principal language of the State concerned falls within the scope of the EC Treaty and must comply with Article 6 thereof. 2. Article 6 of the Treaty precludes national rules which, in respect of a particular language other than the principal language of the Member State concerned, confer on citizens whose language is that particular language and who are resident in a defined area the right to require that criminal proceedings be conducted in that language, without conferring the same right on nationals of other Member States travelling or staying in that area, whose language is the same. Rodriguez Iglesias Kapteyn Puissochet Hirsch Jann Mancini Moitinho de Almeida Gulmann Murray Ragnemalm Sevón Wathelet Schintgen Delivered in open court in Luxembourg on 24 November 1998. R. Grass Registrar G. C. Rodríguez Iglesias President I - 7660

WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 9 marca 1999 r.(*)

Swoboda przedsiębiorczości – Utworzenie oddziału przez spółkę, która nie prowadzi rzeczywistej działalności – Obejście prawa krajowego – Odmowa rejestracji

W sprawie C‑212/97

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, przez Højesteret (Dania) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między:

Centros Ltd

a

Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 52, 56 i 58 traktatu WE,

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, P.J.G. Kapteyn, J.P. Puissochet, G. Hirsch i P. Jann, prezesi izb, G.F. Mancini, J.C. Moitinho de Almeida, C. Gulmann, J.L. Murray, D.A.O. Edward, H. Ragnemalm, L. Sevón, M. Wathelet (sprawozdawca), R. Schintgen i K.M. Ioannou, sędziowie,

rzecznik generalny: A. La Pergola,

sekretarz: H. von Holstein, zastępca sekretarza,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–        w imieniu Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen przez Kammeradvokaten, reprezentowanych przez Karstena Hagela‑Sørensena, adwokata w Kopenhadze,

–        w imieniu rządu duńskiego przez Petera Bieringa, szefa wydziału w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu francuskiego przez Kareen Rispal‑Bellanger, zastępcę dyrektora w dyrekcji ds. prawnych ministerstwa spraw zagranicznych oraz Gautiera Mignota, sekretarza do spraw zagranicznych w tej samej dyrekcji, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez Adriaana Bosa, radcę prawnego w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez Stephanie Ridley z Treasury Solicitor’s Department, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez Derricka Wyatta, QC,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez radcę prawnego Antonia Caeira i Hansa Støvlbæka, członka służby prawnej, działających w charakterze pełnomocników,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen reprezentowanego przez Karstena Hagela‑Sørensena, rządu francuskiego reprezentowanego przez Gautiera Mignota, rządu niderlandzkiego reprezentowanego przez Marca Fierstrę, radcę prawnego w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika, rządu szwedzkiego reprezentowanego przez Erika Brattgårda, departementsråd w sekretariacie prawnym ministerstwa spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika, rządu Zjednoczonego Królestwa reprezentowanego przez Derricka Wyatta oraz Komisji reprezentowanej przez Antonia Caeira i Hansa Støvlbæka na rozprawie w dniu 19 maja 1998 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 lipca 1998 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Postanowieniem z dnia 3 czerwca 1997 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 5 czerwca 1997 r., Højesteret skierował do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, pytanie prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 52, 56 i 58 tego traktatu.

2        Pytanie to zostało podniesione w ramach sporu między spółką Centros Ltd (zwaną dalej „Centros”), „private limited company”, zarejestrowaną w dniu 18 maja 1992 r. w Anglii i Walii, a Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen (głównym urzędem ds. handlu i spółek), który podlega duńskiemu ministerstwu handlu, w związku z udzieloną przez ten urząd odmową rejestracji w Danii oddziału Centros.

3        Z akt postępowania przed sądem krajowym wynika, że Centros od chwili jej założenia nie prowadziła żadnej działalności. Ponieważ ustawodawstwo Zjednoczonego Królestwa nie stawia spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością żadnych wymagań ani co do ustanowienia, ani co do wniesienia minimalnego kapitału zakładowego, kapitał zakładowy Centros, wynoszący 100 GBP, nigdy nie został faktycznie wniesiony ani oddany do dyspozycji spółki. Podzielony jest on na dwa udziały objęte przez pana i panią Bryde, obywateli duńskich zamieszkałych w Danii. Pani Bryde jest dyrektorem Centros, której siedziba mieści się w Zjednoczonym Królestwie, w mieszkaniu przyjaciela pana Bryde.

4        W świetle prawa duńskiego Centros, jako „private limited company”, jest uznawana za zagraniczną spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Przepisy dotyczące rejestracji oddziałów („filialer”) tego rodzaju spółek są zawarte w anpartsselskabslov (ustawie o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością).

5        Artykuł 117 tej ustawy stanowi w szczególności:

„1.      Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki zagraniczne o podobnej formie prawnej, których siedziba znajduje się w jednym z państw członkowskich Wspólnot Europejskich, mogą prowadzić działalność w Danii za pośrednictwem oddziału”.

6        Latem 1992 r. pani Bryde zwróciła się do Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen o rejestrację oddziału Centros w Danii.

7        Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen odmówił rejestracji, podając jako uzasadnienie w szczególności okoliczność, że w rzeczywistości Centros, która nie prowadzi żadnej działalności handlowej w Zjednoczonym Królestwie, próbuje w ten sposób utworzyć w Danii nie oddział, lecz główny zakład, obchodząc przepisy krajowe, a w szczególności obowiązek wniesienia kapitału minimalnego, którego wysokość, zgodnie z ustawą nr 886 z dnia 21 grudnia 1991 r., została wyznaczona na 200 000 DKK.

8        Centros wniosła odwołanie od wydanej przez Erhvervs‑og Selskabsstyrelsen decyzji w sprawie odmowy rejestracji do Østre Landsret.

9        Jako że w wyroku z dnia 8 września 1995 r. Østre Landsret przyjął argumenty Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen, Centros wniosła odwołanie do Højesteret.

10      W ramach tego postępowania Centros utrzymuje, że spełnia warunki rejestracji oddziału spółki zagranicznej nałożone przez anpartsselskabslov. Ponieważ została zgodnie z prawem założona w Zjednoczonym Królestwie, ma ona prawo utworzenia oddziału w Danii na mocy art. 52 w związku z art. 58 traktatu.

11      Zdaniem Centros, fakt nieprowadzenia przez nią jakiejkolwiek działalności od chwili jej założenia w Zjednoczonym Królestwie pozostaje bez wpływu na przysługujące jej prawo swobodnego podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej. W wyroku z dnia 10 lipca 1986 r. w sprawie 79/85 Segers, Rec. str. 2375, Trybunał orzekł bowiem, że art. 52 i 58 traktatu nie dopuszczają, by organy jednego państwa członkowskiego odmawiały dyrektorowi spółki możliwości korzystania ze świadczeń krajowego systemu ubezpieczenia zdrowotnego z tego tylko powodu, że siedziba spółki mieściła się w innym państwie członkowskim, mimo że spółka nie prowadziła tam działalności handlowej.

12      Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen ze swej strony utrzymuje, że odmowa rejestracji nie stoi w sprzeczności z art. 52 i 58 traktatu, ponieważ celem utworzenia oddziału w Danii wydaje się być uniknięcie zastosowania się do przepisów krajowych dotyczących ustanowienia i wniesienia minimalnego kapitału zakładowego. Odmowa rejestracji jest poza tym usprawiedliwiona koniecznością ochrony wierzycieli publicznych lub prywatnych oraz kontrahentów spółki lub też koniecznością zwalczania oszukańczych bankructw.

13      W tych okolicznościach Højesteret postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy w zgodzie z art. 52 oraz art. 56 i 58 traktatu WE pozostaje odmowa rejestracji oddziału spółki założonej zgodnie z prawem w jednym państwie członkowskim, o kapitale zakładowym w wysokości 100 GBP (około 1000 DKK) i istniejącej zgodnie z ustawodawstwem tego państwa członkowskiego, jeżeli nie prowadzi ona żadnej działalności handlowej, a celem utworzenia tego oddziału jest prowadzenie w pełnym zakresie jej działalności w państwie, w którym ten oddział zostanie utworzony, oraz jeżeli istnieją przesłanki, by uznać, że tego rodzaju postępowanie ma na celu uniknięcie założenia spółki w innym państwie członkowskim, które wiązałoby się z koniecznością wniesienia kapitału minimalnego w wysokości 200 000 DKK (obecnie 125 000 DKK)?”.

14      Za pomocą tego pytania sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 52 i 58 traktatu nie dopuszczają, by państwo członkowskie odmówiło rejestracji oddziału spółki założonej zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się jej siedziba, jeżeli nie prowadzi ona w tym państwie działalności handlowej, a celem utworzenia oddziału jest umożliwienie tej spółce prowadzenia w pełnym zakresie jej działalności w państwie, w którym ten oddział zostanie utworzony, co pozwoliłoby uniknąć konieczności zakładania spółki i obejść uregulowania dotyczące zakładania spółek, które w zakresie wnoszenia minimalnego kapitału zakładowego są tam bardziej surowe.

15      Tytułem wstępu należy zauważyć, że Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen nie kwestionuje prawa spółek akcyjnych czy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, których siedziba znajduje się w jednym z państw członkowskich, do prowadzenia ich działalności w Danii za pośrednictwem oddziału. W założeniu zatem akceptuje rejestrację w Danii oddziału spółki utworzonej zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego. Uściślił on także, że gdyby Centros prowadziła działalność handlową w Anglii i Walii, to wyraziłby zgodę na rejestrację oddziału tej spółki w Danii.

16      W opinii rządu duńskiego art. 52 traktatu nie znajduje zastosowania do postępowania przed sądem krajowym, ponieważ chodzi tu o sytuację o charakterze wyłącznie wewnętrznym Danii. Państwo Bryde, obywatele duńscy, założyli bowiem spółkę w Zjednoczonym Królestwie, gdzie nie prowadzi ona żadnej rzeczywistej działalności, wyłącznie w celu podjęcia działalności w Danii za pośrednictwem oddziału i uniknięcia w ten sposób zastosowania duńskich przepisów dotyczących zakładania spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. W takich okolicznościach założenie przez obywateli jednego państwa członkowskiego spółki w innym państwie członkowskim nie stanowi elementu zewnętrznego istotnego w świetle prawa wspólnotowego, a w szczególności swobody przedsiębiorczości.

17      Należy w tym względzie zauważyć, że sytuacja, w której spółka założona zgodnie z prawem jednego państwa członkowskiego, w którym ma swą siedzibę statutową, pragnie utworzyć oddział w innym państwie członkowskim, podlega prawu wspólnotowemu. Bez znaczenia pozostaje w tym zakresie fakt, że spółka została założona w jednym państwie członkowskim wyłącznie w celu ustanowienia jej w innym państwie, w którym miałaby prowadzić swą zasadniczą, a nawet pełną działalność gospodarczą (zob. ww. wyrok w sprawie Segers, pkt 16).

18      Okoliczność, że małżonkowie Bryde założyli spółkę Centros w Zjednoczonym Królestwie po to, by uniknąć podporządkowania się duńskim przepisom, które wymagają minimalnego kapitału zakładowego, co zresztą nie zostało zakwestionowane ani w uwagach na piśmie, ani podczas rozprawy, nie wyklucza jednak, że utworzenie przez tę brytyjską spółkę oddziału w Danii wynika ze swobody przedsiębiorczości w rozumieniu art. 52 i 58 traktatu. Zastosowanie art. 52 i 58 traktatu jest bowiem kwestią odrębną od tej, czy państwo członkowskie może przedsięwziąć środki w celu zapobieżenia, by niektórzy z jego obywateli, wykorzystując możliwości, jakie otwiera traktat, próbowali dokonywać nadużycia polegającego na uchylaniu się od stosowania ustawodawstwa krajowego.

19      Natomiast w kwestii, czy – jak utrzymują małżonkowie Bryde – odmowa rejestracji w Danii oddziału ich spółki utworzonej zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się jej siedziba, stanowi ograniczenie swobody przedsiębiorczości, należy przypomnieć, że swoboda przedsiębiorczości zagwarantowana obywatelom Wspólnoty przez art. 52 traktatu obejmuje przysługujące im prawo podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładania przedsiębiorstw i zarządzania nimi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli. Ponadto na mocy art. 58 traktatu spółki założone zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego i mające swą statutową siedzibę, zarząd lub główny zakład wewnątrz Wspólnoty są traktowane jak osoby fizyczne mające obywatelstwo państwa członkowskiego.

20      Wynika z tego bezpośrednio, że spółki te mają prawo prowadzenia działalności w innym państwie członkowskim za pośrednictwem agencji, oddziału lub filii, przy czym lokalizacja ich siedziby statutowej, zarządu lub głównego zakładu, podobnie jak obywatelstwo osób fizycznych, służy do określenia ich powiązania z porządkiem prawnym danego państwa członkowskiego (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Segers, pkt 13; wyroki: z dnia 28 stycznia 1986 r. w sprawie 270/83 Komisja przeciwko Francji, Rec. str. 273, pkt 18; z dnia 13 lipca 1993 r. w sprawie C‑330/91 Commerzbank, Rec. str. I‑4017, pkt 13, oraz z dnia 16 lipca 1998 r. w sprawie C‑264/96 ICI, Rec. str. I‑4695, pkt 20).

21      Zatem praktyka państwa członkowskiego polegająca na odmowie, w określonych okolicznościach, rejestracji oddziału spółki, której siedziba znajduje się w innym państwie członkowskim, prowadzi do ograniczenia korzystania przez spółkę założoną zgodnie z ustawodawstwem tego państwa członkowskiego z prawa przedsiębiorczości przyznanego jej na mocy art. 52 i 58 traktatu.

22      W konsekwencji taka praktyka stanowi przeszkodę w korzystaniu ze swobód zagwarantowanych przez te postanowienia.

23      W opinii władz duńskich małżonkowie Bryde nie mogą jednakże powołać się na wspomniane postanowienia, jako że zamierzone utworzenie spółek miałoby na celu jedynie obejście zastosowania przepisów krajowych regulujących zakładanie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i tym samym stanowiłoby nadużycie prawa przedsiębiorczości. Królestwo Danii ma w konsekwencji prawo do podjęcia środków przeciwdziałających takiemu nadużyciu poprzez odmowę rejestracji oddziału.

24      Prawdą jest, iż z orzecznictwa Trybunału wynika, że państwo członkowskie ma prawo do podejmowania środków uniemożliwiających niektórym jego obywatelom próby, w ramach uprawnień przyznanych na mocy traktatu, dokonania nadużycia polegającego na uchylaniu się od stosowania obowiązującego w tym państwie ustawodawstwa i że podmioty prawa nie powinny w sposób stanowiący nadużycie lub oszustwo powoływać się na normy wspólnotowe (zob. w szczególności w dziedzinie swobody świadczenia usług wyroki: z dnia 3 grudnia 1974 r. w sprawie 33/74 Van Binsbergen, Rec. str. 1299, pkt 13; z dnia 3 lutego 1993 r. w sprawie C‑148/91 Veronica Omroep Organisatie, Rec. str. I‑487, pkt 12 oraz z dnia 5 października 1994 r. w sprawie C‑23/93 TV10, Rec. str. I‑4795, pkt 21; w dziedzinie swobody przedsiębiorczości wyroki: z dnia 7 lutego 1979 r. w sprawie 115/78 Knoors, Rec. str. 399, pkt 25, i z dnia 3 października 1990 r. w sprawie C‑61/89 Bouchoucha, Rec. str. I‑3551, pkt 14; w dziedzinie swobodnego przepływu towarów wyrok z dnia 10 stycznia 1985 r. w sprawie 229/83 Leclerc i in., Rec. str. 1, pkt 27; w dziedzinie zabezpieczenia społecznego wyrok z dnia 2 maja 1996 r. w sprawie C‑206/94 Paletta, Rec. str. I‑2357, pkt 24; w dziedzinie swobodnego przepływu pracowników wyrok z dnia 21 czerwca 1988 r. w sprawie 39/86 Lair, Rec. str. 3161, pkt 43; w dziedzinie wspólnej polityki rolnej wyrok z dnia 3 marca 1993 r. w sprawie C‑8/92 General Milk Products, Rec. str. I‑779, pkt 21; w dziedzinie prawa spółek wyrok z dnia 12 maja 1998 r. w sprawie C‑367/96 Kefalas i in., Rec. str. I‑2843, pkt 20).

25      Jednakże, mimo że w takich okolicznościach sądy krajowe mogą, analizując odrębnie każdy przypadek i opierając się na obiektywnych przesłankach, wziąć pod uwagę zachowanie danych osób stanowiące nadużycie lub oszustwo i odmówić im, w stosownym przypadku, możliwości zastosowania przywołanych przez te osoby przepisów prawa wspólnotowego, muszą one jednocześnie, w ramach oceny takiego zachowania, rozważyć cele tych przepisów (ww. wyrok w sprawie Paletta, pkt 25).

26      W odniesieniu do postępowania przed sądem krajowym należy zaznaczyć, że przepisy krajowe, których zastosowania zainteresowani usiłowali uniknąć, są przepisami regulującymi zakładanie spółek, a nie przepisami określającymi wykonywanie pewnych rodzajów działalności zawodowej. Tymczasem postanowienia traktatu dotyczące swobody przedsiębiorczości mają dokładnie na celu umożliwienie spółkom założonym zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego i mającym siedzibę statutową, zarząd lub główny zakład na terenie Wspólnoty prowadzenia działalności w innych państwach członkowskich za pośrednictwem agencji, oddziału lub filii.

27      Wobec powyższego okoliczność, że obywatel państwa członkowskiego, pragnąc utworzyć spółkę, decyduje się ją założyć w państwie członkowskim, którego przepisy są najmniej surowe, i utworzyć oddziały w innych państwach członkowskich, sama w sobie nie jest nadużyciem prawa przedsiębiorczości. Prawo założenia spółki zgodnie z ustawodawstwem jednego państwa członkowskiego i tworzenia oddziałów w innych państwach członkowskich jest bowiem nierozłącznie związane z korzystaniem, w ramach jednolitego rynku, ze swobody przedsiębiorczości zagwarantowanej przez traktat.

28      W tym względzie okoliczność, że prawo spółek nie zostało całkowicie zharmonizowane w obrębie Wspólnoty, pozostaje bez znaczenia; ponadto Rada ma ciągle możliwość, na podstawie uprawnień przyznanych jej przez art. 54 ust. 3 lit. g) traktatu WE, dokończenia procesu tej harmonizacji.

29      Poza tym z pkt 16 ww. wyroku w sprawie Segers wynika, że fakt, iż spółka nie prowadzi żadnej działalności w państwie członkowskim, w którym znajduje się jej siedziba, a prowadzi działalność wyłącznie w państwie członkowskim, w którym zlokalizowany jest jej oddział, nie jest wystarczający, aby wykazać istnienie zachowania stanowiącego nadużycie lub oszustwo, pozwalającego temu ostatniemu państwu członkowskiemu na odmowę spółce możliwości zastosowania przepisów wspólnotowych odnoszących się do prawa przedsiębiorczości.

30      W tych okolicznościach odmowa ze strony państwa członkowskiego rejestracji oddziału spółki założonej zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się jej siedziba, z tego powodu, że oddział ma jej pozwolić na prowadzenie pełnego zakresu działalności gospodarczej w państwie przyjmującym, co w konsekwencji pozwoliłoby na ominięcie przepisów krajowych dotyczących zakładania spółek i wniesienia minimalnego kapitału przez ten drugi zakład, pozostaje w sprzeczności z art. 52 i 58 traktatu, ponieważ uniemożliwia ona wprowadzenie w życie prawa do swobodnego ustanawiania drugich zakładów, którego poszanowanie mają właśnie zapewnić art. 52 i 58.

31      Należałoby także zastanowić się, czy omawiana praktyka krajowa mogłaby być usprawiedliwiona argumentami, na które powołują się władze duńskie.

32      Powołując się zarówno na art. 56 traktatu, jak i na orzecznictwo Trybunału odnoszące się do nadrzędnych wymogów interesu publicznego, Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen utrzymuje, że przewidziany dla spółek z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązek ustanowienia i wniesienia minimalnego kapitału zakładowego ma podwójny cel: z jednej strony chodzi o wzmocnienie stabilności finansowej spółek w celu ochrony wierzycieli publicznych przed ryzykiem niemożności odzyskania wierzytelności publicznych, ponieważ, w odróżnieniu od wierzycieli prywatnych, ci pierwsi nie mogą uzyskać zabezpieczenia wierzytelności poprzez ustanowienie zastawu lub kaucji, a z drugiej strony, w bardziej ogólnym ujęciu, chodzi o ochronę wszystkich wierzycieli, publicznych lub prywatnych, poprzez zapobieganie oszukańczym bankructwom spowodowanym niewypłacalnością spółek, których kapitał początkowy był niewystarczający.

33      Erhvervs‑ og Selskabsstyrelsen dodaje, że nie dysponuje mniej surowymi środkami pozwalającymi osiągnąć ten podwójny cel. Innym sposobem ochrony wierzycieli, bardziej surowym niż obowiązek wniesienia minimalnego kapitału zakładowego, byłoby wprowadzenie uregulowań pozwalających na odwołanie się, w pewnych okolicznościach, do osobistej odpowiedzialności wspólników.

34      Po wykazaniu, że podnoszone przyczyny nie wchodzą w zakres art. 56 traktatu, należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału przepisy krajowe mogące utrudniać lub zniechęcać do korzystania z podstawowych swobód chronionych na mocy traktatu muszą spełniać cztery warunki: muszą być stosowane w sposób niedyskryminacyjny, muszą być uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego, muszą prowadzić do realizacji celu, jakiemu służą, i nie mogą wykraczać poza zakres konieczny do jego osiągnięcia (zob. wyroki: z dnia 31 marca 1993 r. w sprawie C‑19/92 Kraus, Rec. str. I‑1663, pkt 32 i z dnia 30 listopada 1995 r. w sprawie C‑55/94 Gebhard, Rec. str. I‑4165, pkt 37).

35      W przypadku postępowania przed sądem krajowym przesłanki te nie są spełnione. Przede wszystkim wspomniana praktyka nie jest w stanie doprowadzić do osiągnięcia celu w postaci ochrony wierzycieli, któremu ma służyć, bo gdyby przedmiotowa spółka prowadziła działalność w Zjednoczonym Królestwie, jej oddział zostałby zarejestrowany w Danii niezależnie od faktu, że wierzyciele duńscy narażeni byliby na takie samo ryzyko.

36      Następnie, ponieważ spółka będąca podmiotem postępowania przed sądem krajowym przedstawia się jako spółka prawa angielskiego, a nie jako spółka prawa duńskiego, jej wierzyciele są poinformowani, że podlega ona ustawodawstwu innemu niż to, które obowiązuje w Danii w zakresie zakładania spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i mogą odwołać się do określonych przepisów prawa wspólnotowego, które ich chronią, jak na przykład do czwartej dyrektywy Rady 78/660/EWG z dnia 25 lipca 1978 r., wydanej na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) traktatu, w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek (Dz.U. L 222, str. 11) oraz jedenastej dyrektywy Rady 89/666/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. dotyczącej wymogów ujawniania informacji w odniesieniu do oddziałów utworzonych w państwie członkowskim przez niektóre rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa (Dz.U. L 395, str. 36).

37      Poza tym, wbrew temu, co zostało przedstawione przez władze duńskie, środki mniej surowe lub w mniejszym stopniu naruszające podstawowe swobody, dające na przykład wierzycielom publicznym prawną możliwość uzyskania koniecznych zabezpieczeń, mogły być przedsięwzięte.

38      Wreszcie fakt, że państwu członkowskiemu nie wolno odmówić rejestracji oddziału spółki utworzonej zgodnie z ustawodawstwem jednego państwa członkowskiego, w którym ma swą siedzibę, nie wyklucza, że to pierwsze państwo może przyjąć dowolny środek zapobiegający oszustwom lub każący je bądź wobec samej spółki, w stosownym przypadku przy współpracy z państwem członkowskim, w którym została ona założona, bądź wobec jej wspólników, którym udowodniono, że w rzeczywistości zamierzają, poprzez założenie spółki, uniknąć wywiązania się z zobowiązań wobec wierzycieli prywatnych lub publicznych mających siedzibę na terytorium danego państwa członkowskiego. W każdym razie zwalczenie oszustw nie może usprawiedliwiać praktyki odmawiania rejestracji oddziału spółki, której siedziba znajduje się w innym państwie członkowskim.

39      Na zadane pytanie należy zatem odpowiedzieć, że art. 52 i 58 traktatu nie dopuszczają, by państwo członkowskie odmówiło rejestracji oddziału spółki założonej zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się jej siedziba, lecz w którym nie prowadzi ona działalności handlowej, a celem utworzenia oddziału jest umożliwienie tej spółce prowadzenia w pełnym zakresie jej działalności w państwie, w którym ten oddział zostanie utworzony, co pozwoliłoby uniknąć konieczności zakładania tam spółki i obejść uregulowania dotyczące zakładania spółek, które w zakresie wnoszenia minimalnego kapitału zakładowego są tam bardziej surowe. Niemniej jednak taka wykładnia nie wyklucza, że władze danego państwa członkowskiego mogą przyjąć dowolny środek zapobiegający oszustwom lub każący je bądź wobec samej spółki, w stosownym przypadku przy współpracy z państwem członkowskim, w którym została ona założona, bądź wobec jej wspólników, którym udowodniono, że w rzeczywistości zamierzają, poprzez założenie spółki, uniknąć wywiązania się z zobowiązań wobec wierzycieli prywatnych lub publicznych mających siedzibę na terytorium danego państwa członkowskiego.

 W przedmiocie kosztów

40      Koszty poniesione przez rządy: duński, francuski, niderlandzki, szwedzki i Zjednoczonego Królestwa, jak również przez Komisję, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem krajowym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez Højesteret postanowieniem z dnia 3 czerwca 1997 r., orzeka, co następuje:

Artykuły 52 i 58 traktatu WE nie dopuszczają, by państwo członkowskie odmówiło rejestracji oddziału spółki założonej zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się jej siedziba, lecz w którym nie prowadzi ona działalności handlowej, a celem utworzenia oddziału jest umożliwienie tej spółce prowadzenia w pełnym zakresie jej działalności w państwie, w którym ten oddział zostanie utworzony, co pozwoliłoby uniknąć konieczności zakładania tam spółki i obejść uregulowania dotyczące zakładania spółek, które w zakresie wnoszenia minimalnego kapitału zakładowego są tam bardziej surowe. Niemniej jednak taka wykładnia nie wyklucza, że władze danego państwa członkowskiego mogą przyjąć dowolny środek zapobiegający oszustwom lub każący je bądź wobec samej spółki, w stosownym przypadku przy współpracy z państwem członkowskim, w którym została ona założona, bądź wobec jej wspólników, którym udowodniono, że w rzeczywistości zamierzają, poprzez założenie spółki, uniknąć wywiązania się z zobowiązań wobec wierzycieli prywatnych lub publicznych mających siedzibę na terytorium danego państwa członkowskiego.

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 9 marca 1999 r.

Judgment of the Court (Second Chamber) of 10 July 1986. - D. H. M. Segers v Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor Bank- en Verzekeringswezen, Groothandel en Vrije Beroepen. - Reference for a preliminary ruling: Centrale Raad van Beroep - Netherlands. - Freedom of establishment - Social security - Sickness insurance for the director of a foreign company. - Case 79/85. European Court reports 1986 Page 02375

SummaryPartiesSubject of the caseGroundsDecision on costsOperative part

Keywords

FREE MOVEMENT OF PERSONS - FREEDOM OF ESTABLISHMENT - NATIONAL SOCIAL SECURITY SCHEME - SICKNESS BENEFITS - EXCLUSION OF A DIRECTOR OF A COMPANY REGISTERED IN ANOTHER MEMBER STATE - NOT PERMITTED

( EEC TREATY , ARTS 52 AND 58 )

Summary

WHERE A COMPANY HAS EXERCISED ITS RIGHT OF FREEDOM OF ESTABLISHMENT , ARTICLES 52 AND 58 OF THE EEC TREATY MUST BE INTERPRETED AS PROHIBITING THE AUTHORITIES OF A MEMBER STATE FROM EXCLUDING THE COMPANY ' S DIRECTOR FROM A NATIONAL SICKNESS INSURANCE BENEFIT SCHEME SOLELY ON THE GROUND THAT THE COMPANY WAS FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE , WHERE IT ALSO HAS ITS REGISTERED OFFICE BUT DOES NOT CONDUCT ANY BUSINESS .

Parties

IN CASE 79/85

REFERENCE TO THE COURT UNDER ARTICLE 177 OF THE EEC TREATY BY THE CENTRALE RAAD VAN BEROEP ( COURT OF LAST INSTANCE IN SOCIAL SECURITY MATTERS ) FOR A PRELIMINARY RULING IN THE PROCEEDINGS PENDING BEFORE THAT COURT BETWEEN

D . H . M . SEGERS , OF LINDEN ( NETHERLANDS )

AND

BESTUUR VAN DE BEDRIJFSVERENIGING VOOR BANK- EN VERZEKERINGSWEZEN , GROOTHANDEL EN VRIJE BEROEPEN

Subject of the case

ON THE INTERPRETATION OF ARTICLES 52 , 58 , 60 AND 66 OF THE EEC TREATY WITH REGARD TO THE OBLIGATION TO PROVIDE SICKNESS INSURANCE UNDER NETHERLANDS SOCIAL SECURITY LEGISLATION ,

Grounds

1 BY AN ORDER OF 29 JANUARY 1985 WHICH WAS RECEIVED AT THE COURT ON 1 APRIL 1985 , THE CENTRALE RAAD VAN BEROEP REFERRED TO THE COURT FOR A PRELIMINARY RULING UNDER ARTICLE 177 OF THE EEC TREATY TWO QUESTIONS , THE FIRST CONCERNING THE INTERPRETATION OF ARTICLES 52 , 58 , 60 AND 66 OF THE EEC TREATY , AND THE SECOND THAT OF ARTICLE 3 OF REGULATION ( EEC ) NO 1408/71 OF THE COUNCIL , WITH A VIEW TO DETERMINING WHETHER IT IS COMPATIBLE WITH THOSE PROVISIONS TO APPLY THE ZIEKTEWET ( NETHERLANDS LAW ESTABLISHING A GENERAL SICKNESS INSURANCE SCHEME ) IN A WAY WHICH RESULTS IN A DIFFERENCE OF TREATMENT , AS FAR AS ADMISSION TO THE SCHEME IS CONCERNED , FOR A DIRECTOR OF A COMPANY ACCORDING TO WHETHER OR NOT THE COMPANY IS INCORPORATED UNDER NETHERLANDS LAW.

2 THE QUESTIONS WERE RAISED IN CONNECTION WITH AN ACTION BROUGHT BY MR SEGERS , A NETHERLANDS NATIONAL AND THE DIRECTOR OF A COMPANY INCORPORATED UNDER ENGLISH LAW , AGAINST THE REFUSAL OF THE NETHERLANDS AUTHORITIES , SPECIFICALLY THE BEDRIJFSVERENIGING VOOR BANK- EN VERZEKERINGSWEZEN , GROOTHANDEL EN VRIJE BEROEPEN ( BANKING , INSURANCE , WHOLESALE TRADE AND PROFESSIONS ' ASSOCIATION , HEREINAFTER REFERRED TO AS ' THE ASSOCIATION ' ) TO ACCORD HIM SICKNESS INSURANCE BENEFITS UNDER THE ZIEKTEWET .

3 IN APRIL 1981 THE PRIVATE LIMITED LIABILITY COMPANY SLENDEROSE LIMITED , WHOSE REGISTERED OFFICE IS IN LONDON , WAS FORMED IN ACCORDANCE WITH ENGLISH LAW . IN JUNE 1981 MR SEGERS AND HIS WIFE TOOK OVER THAT COMPANY , EACH HOLDING AN EQUAL NUMBER OF SHARES . IN JULY 1981 MR SEGERS INCORPORATED INTO SLENDEROSE LIMITED AS A SUBSIDIARY OF THAT COMPANY HIS ONE-MAN BUSINESS , FREE PROMOTION INTERNATIONAL , WHOSE REGISTERED OFFICE IS IN THE NETHERLANDS . AT THE SAME TIME , HE BECAME A DIRECTOR OF SLENDEROSE . IN PRACTICE ALL OF SLENDEROSE ' S BUSINESS IS CONDUCTED BY ITS SUBSIDIARY AND SOLELY IN THE NETHERLANDS .

4 IN JULY 1981 , IN ORDER TO OBTAIN SICKNESS INSURANCE BENEFITS , MR SEGERS REGISTERED AS SICK WITH THE ASSOCIATION . THAT BODY REFUSED TO GRANT HIM SUCH BENEFITS ON THE GROUNDS THAT HE HAD NO EMPLOYMENT CONTRACT WITH SLENDEROSE AND THAT CONSEQUENTLY HE WAS NOT SUBORDINATE TO AN EMPLOYER . THE ZIEKTEWET PROVIDES , INTER ALIA , THAT ANY PERSON WHO IS IN A SUBORDINATE POSITION IN RELATION TO ANOTHER PERSON , AN EMPLOYER , IS INSURED .

5 FOLLOWING THE REJECTION BY THE COURT OF FIRST INSTANCE OF HIS ACTION AGAINST THAT DECISION , MR SEGERS APPEALED TO THE CENTRALE RAAD VAN BEROEP . THAT COURT REFERRED TO ITS OWN DECISIONS ACCORDING TO WHICH THE DIRECTOR OF A COMPANY WHO HIMSELF HOLDS 50% OR MORE OF THE SHARES OF THAT COMPANY MUST BE DEEMED TO WORK FOR THAT COMPANY IN A POSITION SUBORDINATE TO IT . THE ASSOCIATION , HOWEVER , CONTENDED BEFORE THE NATIONAL COURT THAT THAT CASE-LAW SHOULD APPLY ONLY TO DIRECTORS OF COMPANIES WHOSE REGISTERED OFFICE WAS IN THE NETHERLANDS AND NOT TO A COMPANY INCORPORATED UNDER FOREIGN LAW .

6 THE CENTRALE RAAD VAN BEROEP TOOK THE VIEW THAT THE ASSOCIATION ' S ARGUMENT HAD SOME FORCE AND THAT AN INTERPRETATION OF COMMUNITY LAW WAS REQUIRED . IT THEREFORE STAYED THE PROCEEDINGS AND REFERRED THE FOLLOWING QUESTIONS TO THE COURT OF JUSTICE FOR A PRELIMINARY RULING :

' ( 1 ) DO THE PRINCIPLES OF FREEDOM OF ESTABLISHMENT WITHIN THE EEC AND FREEDOM TO PROVIDE SERVICES WITHIN THE EEC - IN PARTICULAR THE LAST SENTENCE OF ARTICLE 52 READ WITH ARTICLE 58 OF THE EEC TREATY AND THE LAST SENTENCE OF ARTICLE 60 READ WITH ARTICLE 66 OF THAT TREATY - MEAN THAT , WHEN DECIDING WHETHER THERE IS AN INSURANCE OBLIGATION UNDER NETHERLANDS SOCIAL SECURITY LEGISLATION , NETHERLANDS COURTS MAY NOT MAKE ANY DISTINCTION BETWEEN THE DIRECTOR/MAJOR SHAREHOLDER OF A PRIVATE COMPANY INCORPORATED UNDER NETHERLANDS LAW AND A DIRECTOR/MAJOR SHAREHOLDER OF A PRIVATE COMPANY INCORPORATED UNDER THE LAWS OF ANOTHER MEMBER STATE , EVEN IF THE FOREIGN COMPANY CLEARLY DOES NOT CARRY OUT ANY ACTUAL BUSINESS IN THE OTHER MEMBER STATE CONCERNED BUT CARRIES ON BUSINESS ONLY IN THE NETHERLANDS?

( 2 ) IF THAT QUESTION MUST BE ANSWERED IN THE NEGATIVE , DOES COMMUNITY SOCIAL SECURITY LAW ( IN PARTICULAR , ARTICLE 3 ( 1 ) OF REGULATION NO 1408/71 ) OR ANY OTHER PROVISION OF COMMUNITY LAW PROHIBIT SUCH A DISTINCTION?

'

THE FIRST QUESTION

7 THE FIRST QUESTION SEEKS ESSENTIALLY TO ESTABLISH WHETHER ARTICLES 52 AND 58 OF THE EEC TREATY AND ARTICLES 60 AND 66 MUST BE INTERPRETED AS MEANING THAT THE COMPETENT AUTHORITIES OF A MEMBER STATE MAY NOT EXCLUDE THE DIRECTOR OF A FOREIGN COMPANY FROM A NATIONAL SICKNESS INSURANCE BENEFIT SCHEME SOLELY ON THE GROUND THAT THE COMPANY IN QUESTION WAS FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE , WHERE IT ALSO HAS ITS REGISTERED OFFICE , EVEN THOUGH IT DOES NOT CONDUCT ANY BUSINESS THERE .

8 MR SEGERS CONSIDERS THAT IN VIEW OF THE DIRECT EFFECT OF THE PROVISIONS OF THE EEC TREATY CONCERNING FREEDOM OF ESTABLISHMENT AND IN THE LIGHT OF THE GENERAL PROGRAMMES OF THE COUNCIL FOR THE ABOLITION OF RESTRICTIONS ON FREEDOM OF ESTABLISHMENT AND THE FREEDOM TO PROVIDE SERVICES THE COMPETENT NATIONAL AUTHORITIES MUST ABOLISH NATIONAL PROVISIONS RESTRICTING THE RIGHT OF DIRECTORS OF COMPANIES INCORPORATED UNDER FOREIGN LAW TO BE ADMITTED TO SICKNESS INSURANCE SCHEMES . HE NOTES IN ADDITION THAT IN THIS CASE THE PROVISIONS OF THE TREATY CONCERNING THE FREEDOM TO PROVIDE SERVICES DO NOT APPLY .

9 THE ASSOCIATION CONSIDERS THAT THE PROVISIONS OF THE EEC TREATY CONCERNING FREEDOM OF ESTABLISHMENT AND THE FREEDOM TO PROVIDE SERVICES DO NOT APPLY IN THIS INSTANCE . IN ITS VIEW , THOSE PROVISIONS DO NOT REQUIRE THAT COMPANIES FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAWS OF OTHER MEMBER STATES BE TREATED IN THE SAME WAY AS THOSE FORMED IN ACCORDANCE WITH NETHERLANDS LAW . AS FAR AS ADMISSION TO SICKNESS INSURANCE BENEFITS IS CONCERNED , A DIFFERENCE OF TREATMENT AS BETWEEN THE DIRECTORS OF A COMPANY INCORPORATED UNDER NETHERLANDS LAW AND THOSE OF A COMPANY INCORPORATED UNDER THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE CANNOT BE REGARDED AS UNLAWFUL DISCRIMINATION SINCE THE TWO TYPES OF COMPANIES ARE NOT COMPARABLE . ANY PERSON WHO FORMS A COMPANY UNDER NETHERLANDS LAW IS SUBJECT TO THE SAME CONDITIONS REGARDING INSURANCE , IRRESPECTIVE OF HIS NATIONALITY OR HIS PLACE OF ESTABLISHMENT . SIMILARLY , PERSONS WHO FORM A COMPANY UNDER FOREIGN LAW DO SO UNDER IDENTICAL CONDITIONS . ANY PERSON MAY FORM A COMPANY UNDER NETHERLANDS LAW OR UNDER FOREIGN LAW , IRRESPECTIVE OF HIS NATIONALITY OR PLACE OF ESTABLISHMENT . IT IS ALWAYS OPEN TO THE PERSONS CONCERNED TO CONSIDER THE ADVANTAGES AND DISADVANTAGES FROM THE POINT OF VIEW OF SOCIAL SECURITY AND TAX , OR ANY OTHER ADVANTAGES OR DISADVANTAGES , OF THOSE TWO FORMS OF COMPANY .

10 IT ALSO MAINTAINS THAT THE DIFFERENCE IN TREATMENT IN QUESTION IS JUSTIFIED BY THE NEED TO COMBAT ABUSE AND TO ENSURE THAT THE NETHERLANDS SOCIAL SECURITY LEGISLATION IS PROPERLY IMPLEMENTED . IT IS NECESSARY TO ENSURE THAT DIRECTORS DO NOT ELECT TO FORM A COMPANY UNDER FOREIGN LAW SOLELY IN ORDER TO CIRCUMVENT THE RESTRICTIONS PROVIDED FOR IN THE NETHERLANDS LEGISLATION CONCERNING THE FORMATION OF PRIVATE LIMITED COMPANIES . IN ADDITION , THE ASSOCIATION DRAWS ATTENTION TO THE DIFFICULTY OF COLLECTING SOCIAL SECURITY CONTRIBUTIONS IN OTHER MEMBER STATES .

11 THE COMMISSION TAKES THE VIEW THAT , BY VIRTUE OF ARTICLE 52 OF THE EEC TREATY , A COMPANY FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE IS ENTITLED TO CONDUCT ITS BUSINESS IN THE NETHERLANDS UNDER THE SAME CONDITIONS AS THOSE APPLYING TO COMPANIES FORMED UNDER NETHERLANDS LAW . THOSE CONDITIONS INCLUDE INTER ALIA THE RIGHT TO BE AFFILIATED TO A SPECIFIC SOCIAL SECURITY SCHEME . THE LEGAL CONDITIONS FOR AFFILIATION TO SUCH A SCHEME MUST BE THE SAME FOR EMPLOYEES OF A FOREIGN COMPANY AS FOR EMPLOYEES OF COMPANIES FORMED UNDER THE LAW OF THE MEMBER STATE CONCERNED . TO REFUSE TO APPLY TO THE DIRECTOR OF A COMPANY FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE SOCIAL SECURITY LEGISLATION APPLYING TO THE DIRECTORS OF COMPANIES FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF THE MEMBER STATE CONCERNED MUST THEREFORE BE REGARDED AS CONTRARY TO THE PRINCIPLE OF FREEDOM OF ESTABLISHMENT .

12 IN ORDER TO REPLY TO THE QUESTION SUBMITTED IT IS NECESSARY TO CONSIDER IN THE FIRST PLACE ARTICLE 52 ET SEQ . OF THE TREATY . IN THAT RESPECT IT SHOULD BE NOTED THAT ARTICLE 52 OF THE EEC TREATY IS ONE OF THE FUNDAMENTAL PROVISIONS OF THE COMMUNITY AND HAS BEEN DIRECTLY APPLICABLE IN THE MEMBER STATES SINCE THE EXPIRY OF THE TRANSITIONAL PERIOD . BY VIRTUE OF THAT PROVISION , FREEDOM OF ESTABLISHMENT FOR NATIONALS OF A MEMBER STATE IN THE TERRITORY OF ANOTHER MEMBER STATE INCLUDES INTER ALIA THE RIGHT TO SET UP AND MANAGE UNDERTAKINGS , IN PARTICULAR COMPANIES WITHIN THE MEANING OF THE SECOND PARAGRAPH OF ARTICLE 58 , UNDER THE SAME CONDITIONS AS THOSE LAID DOWN FOR ITS OWN NATIONALS BY THE LAW OF THE COUNTRY WHERE SUCH ESTABLISHMENT IS EFFECTED .

13 THE QUESTION SUBMITTED TO THE COURT CONCERNS A CASE IN WHICH THE REFUSAL TO GRANT BENEFITS IS BASED NOT ON THE NATIONALITY OF THE DIRECTOR BUT ON THE LOCATION OF THE REGISTERED OFFICE OF THE COMPANY WHICH HE DIRECTS . HOWEVER , AS FAR AS COMPANIES ARE CONCERNED , IT SHOULD BE RECALLED THAT ACCORDING TO THE JUDGMENT OF THE COURT OF 28 JANUARY 1986 ( CASE 270/83 COMMISSION V FRANCE ( 1986 ) ECR 273 ) THE RIGHT OF ESTABLISHMENT INCLUDES , PURSUANT TO ARTICLE 58 OF THE EEC TREATY , THE RIGHT OF COMPANIES OR FIRMS FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF A MEMBER STATE AND HAVING THEIR REGISTERED OFFICE , CENTRAL ADMINISTRATION OR PRINCIPAL PLACE OF BUSINESS WITHIN THE COMMUNITY TO PURSUE THEIR ACTIVITIES IN ANOTHER MEMBER STATE THROUGH AN AGENCY , BRANCH OR SUBSIDIARY . WITH REGARD TO COMPANIES , IT SHOULD BE NOTED THAT IT IS THEIR REGISTERED OFFICE IN THE ABOVEMENTIONED SENSE THAT SERVES AS THE CONNECTING FACTOR WITH THE LEGAL SYSTEM OF A PARTICULAR STATE , AS DOES NATIONALITY IN THE CASE OF NATURAL PERSONS .

14 IN THAT RESPECT THE COURT WOULD OBSERVE THAT A COMPANY WHICH HAS BEEN FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE AND WHICH CONDUCTS ITS BUSINESS THROUGH AN AGENCY , BRANCH OR SUBSIDIARY IN THE MEMBER STATE IN WHICH IT SEEKS TO ESTABLISH ITSELF CANNOT BE DEPRIVED OF THE BENEFIT OF THE RULE SET OUT ABOVE . AS THE COURT HAS ALREADY STATED , IN ITS JUDGMENT OF 28 JANUARY 1986 , CITED ABOVE , ACCEPTANCE OF THE PROPOSITION THAT THE MEMBER STATE IN WHICH A COMPANY SEEKS TO ESTABLISH ITSELF MAY FREELY APPLY TO IT A DIFFERENT TREATMENT SOLELY BY REASON OF THE FACT THAT ITS REGISTERED OFFICE IS SITUATED IN ANOTHER MEMBER STATE WOULD DEPRIVE ARTICLE 58 OF ALL MEANING .

15 IT IS ESTABLISHED THAT ENTITLEMENT TO REIMBURSEMENT OF SICKNESS COSTS PERTAINS TO A PERSON AND NOT TO A COMPANY . HOWEVER , THE REQUIREMENT THAT A COMPANY FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE MUST BE ACCORDED THE SAME TREATMENT AS NATIONAL COMPANIES MEANS THAT THE EMPLOYEES OF THAT COMPANY MUST HAVE THE RIGHT TO BE AFFILIATED TO A SPECIFIC SOCIAL SECURITY SCHEME . DISCRIMINATION AGAINST EMPLOYEES IN CONNECTION WITH SOCIAL SECURITY PROTECTION INDIRECTLY RESTRICTS THE FREEDOM OF COMPANIES OF ANOTHER MEMBER STATE TO ESTABLISH THEMSELVES THROUGH AN AGENCY , BRANCH OR SUBSIDIARY IN THE MEMBER STATE CONCERNED . THAT PROPOSITION IS SUPPORTED BY THE FACT THAT ACCORDING TO THE COUNCIL ' S GENERAL PROGRAMME FOR THE ABOLITION OF RESTRICTIONS ON FREEDOM OF ESTABLISHMENT OF 18 DECEMBER 1961 ( OFFICIAL JOURNAL , ENGLISH SPECIAL EDITION , SECOND SERIES IX , P . 7 ), WHICH PROVIDES USEFUL GUIDANCE FOR THE IMPLEMENTATION OF THE RELEVANT PROVISIONS OF THE TREATY ( SEE JUDGMENTS OF 28 APRIL 1977 , CASE 71/76 THIEFFRY ( 1977 ) ECR 765 AND OF 18 JUNE 1985 IN CASE 197/84 STEINHAUSER ( 1985 ) ECR 1819 ), ALL PROVISIONS AND ADMINISTRATIVE PRACTICES WHICH ' DENY OR RESTRICT THE RIGHT TO PARTICIPATE IN SOCIAL SECURITY SCHEMES , IN PARTICULAR SICKNESS . . . INSURANCE SCHEMES ' ARE TO BE REGARDED AS RESTRICTIONS ON THE FREEDOM OF ESTABLISHMENT .

16 AS REGARDS THE DOUBT EXPRESSED BY THE NATIONAL COURT CONCERNING THE SIGNIFICANCE OF THE FACT THAT THE ENGLISH COMPANY CLEARLY DOES NOT CONDUCT BUSINESS IN THE UNITED KINGDOM , IT SHOULD BE NOTED THAT FOR THE APPLICATION OF THE PROVISIONS ON THE RIGHT OF ESTABLISHMENT , ARTICLE 58 REQUIRES ONLY THAT THE COMPANIES BE FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF A MEMBER STATE AND HAVE THEIR REGISTERED OFFICE , CENTRAL ADMINISTRATION OR PRINCIPAL PLACE OF BUSINESS WITHIN THE COMMUNITY . PROVIDED THAT THOSE REQUIREMENTS ARE SATISFIED , THE FACT THAT THE COMPANY CONDUCTS ITS BUSINESS THROUGH AN AGENCY , BRANCH OR SUBSIDIARY SOLELY IN ANOTHER MEMBER STATE IS IMMATERIAL .

17 AS REGARDS THE GROUNDS PUT FORWARD BY THE ASSOCIATION TO JUSTIFY ITS REFUSAL , NAMELY THE NEED TO COMBAT POSSIBLE ABUSE AND TO ENSURE THE PROPER IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL SOCIAL SECURITY LEGISLATION , IT SHOULD BE NOTED THAT ARTICLE 56 OF THE EEC TREATY ALLOWS WITHIN CERTAIN LIMITS SPECIAL TREATMENT FOR COMPANIES FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE PROVIDED THAT THAT TREATMENT IS JUSTIFIED ON GROUNDS OF PUBLIC POLICY , PUBLIC SECURITY OR PUBLIC HEALTH . ALTHOUGH THE NEED TO COMBAT FRAUD MAY THEREFORE JUSTIFY A DIFFERENCE OF TREATMENT IN CERTAIN CIRCUMSTANCES , THE REFUSAL TO ACCORD A SICKNESS BENEFIT TO A DIRECTOR OF A COMPANY FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE CANNOT CONSTITUTE AN APPROPRIATE MEASURE IN THAT RESPECT .

18 THE REPLY GIVEN TO THE FIRST QUESTION IS BASED ON THE PROVISIONS OF THE TREATY CONCERNING THE FREEDOM OF ESTABLISHMENT . IT IS THEREFORE NOT NECESSARY TO CONSIDER THE PROVISIONS CONCERNING THE FREEDOM TO PROVIDE SERVICES .

19 IN THE LIGHT OF ALL THE FOREGOING CONSIDERATIONS , THE REPLY TO THE FIRST QUESTION REFERRED TO THE COURT BY THE CENTRALE RAAD VAN BEROEP SHOULD BE THAT THE PROVISIONS OF ARTICLES 52 AND 58 OF THE EEC TREATY MUST BE INTERPRETED AS PROHIBITING THE COMPETENT AUTHORITIES OF A MEMBER STATE FROM EXCLUDING THE DIRECTOR OF A COMPANY FROM A NATIONAL SICKNESS INSURANCE SCHEME SOLELY ON THE GROUND THAT THE COMPANY IN QUESTION WAS FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE , WHERE IT ALSO HAS ITS REGISTERED OFFICE , EVEN THOUGH IT DOES NOT CONDUCT ANY BUSINESS THERE .

THE SECOND QUESTION

20 SINCE A REPLY TO THE SECOND QUESTION WAS REQUIRED ONLY IN THE EVENT OF A NEGATIVE REPLY TO THE FIRST QUESTION , THE SECOND QUESTION HAS BECOME DEVOID OF PURPOSE .

Decision on costs

COSTS

21 THE COSTS INCURRED BY THE COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES , WHICH HAS SUBMITTED OBSERVATIONS TO THE COURT , ARE NOT RECOVERABLE . SINCE THESE PROCEEDINGS ARE , IN SO FAR AS THE PARTIES IN THE MAIN PROCEEDINGS ARE CONCERNED , IN THE NATURE OF A STEP IN THE PROCEEDINGS PENDING BEFORE THE NATIONAL COURT , THE DECISION ON COSTS IS A MATTER FOR THAT COURT .

Operative part

ON THOSE GROUNDS ,

THE COURT ( SECOND CHAMBER ),

IN REPLY TO THE QUESTIONS REFERRED TO IT BY THE CENTRALE RAAD VAN BEROEP BY ORDER OF 29 JANUARY 1985 , HEREBY RULES :

THE PROVISIONS OF ARTICLES 52 AND 58 OF THE EEC TREATY MUST BE INTERPRETED AS PROHIBITING THE COMPETENT AUTHORITIES OF A MEMBER STATE FROM EXCLUDING A DIRECTOR OF A COMPANY FROM A NATIONAL SICKNESS INSURANCE BENEFIT SCHEME SOLELY ON THE GROUND THAT THE COMPANY IN QUESTION WAS FORMED IN ACCORDANCE WITH THE LAW OF ANOTHER MEMBER STATE , WHERE IT ALSO HAS ITS REGISTERED OFFICE , EVEN THOUGH IT DOES NOT CONDUCT ANY BUSINESS THERE .

WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)

z dnia 21 grudnia 2011 r.(*)

Artykuł 288 akapit drugi TFUE – Rozporządzenie (WE) nr 1/2005 – Ochrona zwierząt podczas transportu – Transport drogowy trzody chlewnej – Minimalna wysokość przegród – Kontrola w czasie przewozu – Gęstość załadunku – Prawo państw członkowskich do przyjmowania szczegółowych uregulowań krajowych

W sprawie C‑316/10

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Vestre Landsret (Dania) postanowieniem z dnia 28 czerwca 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 1 lipca 2010 r., w brzmieniu nadanym przez sprostowanie z dnia 24 sierpnia 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 sierpnia 2010 r., w postępowaniu:

Danske Svineproducenter

przeciwko

Justitsministeriet,

przy udziale:

Union européenne du commerce de bétail et de la viande,

TRYBUNAŁ (trzecia izba),

w składzie: K. Lenaerts, prezes izby, J. Malenovský, R. Silva de Lapuerta, E. Juhász i D. Šváby (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: Y. Bot,

sekretarz: A. Impellizzeri, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 15 września 2011 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Danske Svineproducenter przez H. Sønderby’ego Christensena, advokat,

–        w imieniu Union européenne du commerce de bétail et de la viande przez adwokatów J.F. Bellisa, A. Bailleux, oraz E. Werlauffa, advokat,

–        w imieniu rządu duńskiego przez V. Pasternak Jørgensen, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez P. Bieringa, advokat,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez B. Schimę oraz H. Støvlbæka, działających w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 288 akapit drugi TFUE, art. 3 akapit drugi lit. f) i g) oraz art. 37 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniającego dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97 (Dz.U. 2005, L 3, s. 1) i pkt 1.1 lit. f) i pkt 1.2 rozdziału II oraz rozdziału VII tytuł D załącznika I do rozporządzenia nr 1/2005.

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Danske Svineproducenter – organizacją zawodową hodowców świń – a Justitsministeriet (ministerstwem sprawiedliwości) w przedmiocie w szczególności zgodności z rozporządzeniem nr 1/2005 uzupełniającego uregulowania krajowego takiego jak bekendtgørelse nr. 1729 af 21. december 2006 om beskyttelse af dyr under transport (dekretu nr 1729 z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu, Lovtidende 2006 A) (zwanego dalej „dekretem nr 1729/2006”) mającego na celu sprecyzowanie niektórych aspektów stosowania tego rozporządzenia i zgodności różnych przepisów tego dekretu ze wspomnianym rozporządzeniem.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

 Rozporządzenie nr 1/2005

3        Motywy 2, 6, 8, 10 i 11 rozporządzenia nr 1/2005 mają następujące brzmienie:

„(2)      W dyrektywie Rady 91/628/EWG z dnia 19 listopada 1991 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu [i zmieniającej dyrektywy 90/425/EWG oraz 91/496/EWG (Dz.U. L 340, s.17), zmienionej dyrektywą Rady 95/29/WE z dnia 29 [czerwca] 1995 r. (Dz.U. L 148, s. 52) (zwanej dalej „dyrektywą 91/628”)], Rada przyjęła zasady w zakresie transportu zwierząt w celu wyeliminowania barier technicznych w handlu żywymi zwierzętami oraz usprawnienia organizacji rynku przy jednoczesnym zapewnieniu zadowalającego poziomu ochrony zwierząt, których to dotyczy.

[…]

(6)      Rada wezwała Komisję w dniu 19 czerwca 2001 r. […] do złożenia propozycji zapewniających skuteczne wykonanie i ścisłe egzekwowanie istniejącego prawodawstwa wspólnotowego, zwiększających ochronę i dobrostan zwierząt, jak również zapobiegających występowaniu i rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych zwierząt oraz wprowadzających ściślejsze wymagania zapobiegające bólowi i cierpieniu, aby zapewnić bezpieczeństwo i dobrostan zwierząt w czasie transportu i po nim.

[…]

(8)      Komitet Naukowy ds. Zdrowia i Dobrostanu Zwierząt wydał opinię w sprawie dobrostanu zwierząt podczas transportu dnia 11 marca 2002 r. W związku z tym prawodawstwo wspólnotowe powinno zostać zmienione tak, aby uwzględnić nowe dowody naukowe, uznając za priorytetową potrzebę zapewnienia właściwego egzekwowania w najbliższej przyszłości.

[…]

(10)      W świetle doświadczenia zdobytego w ramach dyrektywy [91/628] w harmonizacji prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego transportu zwierząt, oraz trudności napotkanych w transpozycji dyrektywy do prawa krajowego, bardziej wskazane będzie ustanowienie reguł wspólnotowych w tym zakresie w formie rozporządzenia. W oczekiwaniu na przyjęcie szczegółowych przepisów dotyczących niektórych gatunków mających szczególne potrzeby oraz stanowiących niewielką część zwierząt Wspólnoty, należy umożliwić państwom członkowskim ustanowienie lub utrzymanie dodatkowych przepisów krajowych dotyczących transportu zwierząt należących do tych gatunków.

(11)      Aby zagwarantować spójne i skuteczne stosowani[e] niniejszego rozporządzenia we Wspólnocie w świetle podstawowej zasady, zgodnie z którą zwierzęta nie mogą być transportowane w warunkach powodujących zranienia lub niepotrzebne cierpienia, należy ustanowić szczegółowe przepisy uwzględniające szczególne potrzeby w związku z wykorzystaniem różnych środków transportu. Tego rodzaju szczegółowe przepisy powinny być interpretowane i stosowane zgodnie z zasadą określoną powyżej oraz aktualizowane w odpowiednim terminie, w szczególności jeżeli w świetle nowych opinii naukowych nie gwarantują przestrzegania zasady określonej powyżej w odniesieniu do szczególnych gatunków lub szczególnych środków transportu”.

4        Zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 1/2005:

„1.      Niniejsze rozporządzenie stosuje się do transportu zwierząt kręgowych w obrębie Wspólnoty. […]

[…]

3.      Niniejsze rozporządzenie nie ogranicza wprowadzenia bardziej restrykcyjnych środków krajowych, mających na celu poprawę dobrostanu zwierząt podczas transportu odbywającego się jedynie w obrębie terytorium państwa członkowskiego lub podczas transportu morskiego rozpoczynającego się na terytorium państwa członkowskiego.

[…]”.

5        Artykuł 3 tego rozporządzenia zatytułowany „Ogólne warunki transportu zwierząt” stanowi:

„Nikt nie może przewozić zwierząt lub zlecać transportu zwierząt w sposób powodujący ich okaleczenie lub przyczyniający się do zadawani[a] im cierpienia.

Ponadto należy spełnić następujące warunki:

[…]

f)      […] warunki dobrostanu zwierząt są regularnie kontrolowane i utrzymywane na odpowiednim poziomie;

g)      zwierzęta mają zapewnioną odpowiednią powierzchnię podłogi i wysokość, właściwe dla ich wielkości i zaplanowanego przewozu;

[…]”.

6        Zgodnie z art. 6 ust. 3 tego rozporządzenia:

„Przewoźnicy transportują zwierzęta zgodnie z przepisami technicznymi zawartymi w załączniku I”.

7        Rozdział II załącznika I do rozporządzenia nr 1/2005 zawiera przepisy techniczne dotyczące środków transportu. Jego pkt 1, który grupuje przepisy dotyczące wszystkich środków transportu, ma następujące brzmienie:

„1.1.      Środki transportu, kontenery i ich instalacje muszą być zaprojektowane, skonstruowane, utrzymywane i obsługiwane w sposób:

[…]

f)      zapewniający dostęp do zwierząt w przypadku kontroli i opieki;

[…]

1.2.      Wewnątrz przedziałów dla zwierząt oraz na każdym poziomie musi być zapewniona właściwa przestrzeń umożliwiająca odpowiednią wentylację zwierząt w naturalnej pozycji stojącej, bez ograniczania w żaden sposób ich naturalnych ruchów.

[…]”.

8        Rozdział III tego załącznika dotyczy praktyki stosowanej w zakresie transportu. Jego pkt 2 zatytułowany „Podczas transportu” zawiera następujący przepis:

„2.1. Przydzielona przestrzeń spełnia co najmniej podane poniżej wymagania w odniesieniu do zwierząt i środków transportu opisanych w rozdziale VII”.

9        Poświęcony w szczególności czasowi trwania przewozu rozdział V tego załącznika ustanawia w pkt 1, który dotyczy m.in. trzody chlewnej, następujące zasady:

„[…]

1.2.      Czasy podróży [przewozu] dla zwierząt należących do [określonych] gatunków […] nie mogą przekroczyć ośmiu godzin.

1.3.      Maksymalny czas podróży [przewozu] w ust. 1.2 może zostać przedłużony, w przypadku gdy pojazd transportujący spełnia wymogi rozdziału VI.

[…]”.

10      Wspomniany rozdział VI zawiera dodatkowe przepisy dotyczące długotrwałych przewozów, w szczególności trzody chlewnej, wymienione w czterech punktach.

11      W pkt 1 tego rozdziału, który dotyczy wszystkich długotrwałych przewozów, wymieniono wymogi dotyczące dachu, podłogi i ściółki, karmy i podziałów oraz minimalnych kryteriów w odniesieniu do niektórych gatunków. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii jedynym warunkiem mającym zastosowanie do trzody chlewnej jest wymóg, aby waga zwierząt przewożonych w ramach długotrwałego przewozu przekraczała 10 kg, z wyjątkiem przypadku gdy towarzyszy im ich matka. Punkty 2–4 tego rozdziału dotyczą odpowiednio dostępu do wody podczas transportu w kontenerach, wentylacji oraz kontroli temperatury środków transportu drogowego i wykorzystania systemu nawigacji.

12      Rozdział VII tego załącznika I ustala uregulowania dotyczące gęstości załadunku. Brzmi on następująco:

„Wielkość powierzchni ładownej dla zwierząt musi osiągać co najmniej następujące parametry:

[…]

D.      ŚWINIE

Transport kolejowy oraz drogowy

Wszystkie świnie muszą mieć możliwość przebywania co najmniej w naturalnej pozycji leżącej i stojącej.

Aby spełnić te minimalne wymagania, gęstość załadunku podczas transportu w przypadku świń o masie około 100 kg nie powinna przekraczać 235 kg/m².

W zależności od rasy, wielkości oraz kondycji fizycznej wymagana powierzchnia może zostać zwiększona o 20% z uwzględnieniem warunków meteorologicznych oraz czasu podróży [przewozu].

[…]”

13      Zgodnie z art. 37 rozporządzenia nr 1/2005 ww. przepisy obowiązują w zasadzie od dnia 5 stycznia 2007 r. Ostatni akapit tego artykułu stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”.

 Dyrektywa 91/628 i rozporządzenie (WE) nr 411/98

14      Dyrektywa 91/628 została uchylona rozporządzeniem nr 1/2005 zgodnie z jego art. 33. Dyrektywa ta miała zastosowanie w szczególności do transportu trzody chlewnej wewnątrz, do i z każdego państwa członkowskiego.

15      Co się tyczy w szczególności świń, załącznik do dyrektywy 91/628 ustanawiał w rozdziale I tytuł A pkt 2 lit. a) i b) wymogi, które należało spełnić w odniesieniu do minimalnej wysokości przegród dla zwierząt w podobny sposób, jak wymogi wymienione w rozporządzeniu nr 1/2005.

16      W rozdziale VI tego załącznika jego pkt 47 dotyczył gęstości załadunku. Tytuł D tego punktu poświęcony trzodzie chlewnej miał taką samą treść jak tytuł D rozdziału VII załącznika I do rozporządzenia nr 1/2005, przytoczony w pkt 12 niniejszego wyroku.

17      Składający się na rozdział VII tego załącznika jego pkt 48 dotyczący w szczególności czasu przewozu zawierał następujące przepisy:

„[…]

2.      Czasy podróży [przewozu dla m.in. trzody chlewnej] nie przekraczają ośmiu godzin.

3.      Maksymalny czas podróży [przewozu] w pkt 2 może zostać przedłużony, w przypadku gdy pojazd transportujący spełnia następujące dodatkowe wymogi:

[…]

–        istnieje bezpośredni dostęp do zwierzęcia,

[…]”.

18      Przyjęte na podstawie art. 13 ust. 1 dyrektywy 91/628 rozporządzenie Rady (WE) nr 411/98 z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie dodatkowych norm ochrony zwierząt obowiązujących w pojazdach kołowych, używanych do przewozu zwierząt w czasie dłuższym niż osiem godzin (Dz.U. L 52, s. 8) weszło w życie w dniu 1 lipca 1999 r. Zgodnie z jego art. 1 w związku z pkt 3 jego załącznika rozporządzenie to wymagało, aby takie pojazdy, gdy są wykorzystywane do przewozu w szczególności świń, były „tak skonstruowan[e], aby przez cały czas istniał bezpośredni dostęp do wszystkich transportowanych zwierząt, tak aby można je było skontrolować i udzielić odpowiedniej pomocy”.

19      Rozporządzenie nr 411/98 również zostało uchylone rozporządzeniem nr 1/2005 zgodnie z art. 33 rozporządzenia nr 1/2005.

20      W wyroku z dnia 8 maja 2008 r. w sprawie C‑491/06 Danske Svineproducenter, Zb.Orz. s. I‑3339, Trybunał orzekł, że:

„1)      Uregulowania krajowe […] określające liczbowo wysokość przegród dla zwierząt w celu umożliwienia przewoźnikom oparcia się na normach bardziej szczegółowych od przewidzianych w przepisach dyrektywy Rady 91/628 […] mogą wchodzić w zakres uznania przyznanego państwom członkowskim w art. 249 WE, pod warunkiem że wspomniane uregulowania uwzględniające cel dyrektywy w wersji zmienionej, jakim jest ochrona zwierząt podczas transportu, nie utrudniają – naruszając zasadę proporcjonalności – realizacji innych celów tej dyrektywy […] w postaci wyeliminowania przeszkód technicznych w handlu żywymi zwierzętami oraz umożliwienia sprawnego funkcjonowania organizacji rynków. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy wspomniane uregulowania są zgodne z tymi zasadami.

2)      Rozdział VI pkt 47 tytuł D załącznika do dyrektywy 91/628 […] należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie jest uprawnione do wprowadzenia przepisów krajowych, zgodnie z którymi w przypadku transportu trwającego więcej niż 8 godzin należy zapewnić powierzchnię minimalną na zwierzę wynoszącą 0,50 m² na 100 kg świni”.

 Prawo krajowe

21      Dekret nr 1729/2006 wymaga spełnienia określonych norm dla transportu świń.

22      W odniesieniu do minimalnej wysokości przegród § 9 ust. 1 tego dekretu stanowi:

„W przypadku transportu świń o masie 40 kg lub większej wewnętrzna wysokość między pokładami – mierzona od najwyższego punktu podłogi do najniższego punktu sufitu [(na przykład) spodnia część belek poprzecznych lub podpór] – powinna spełniać co najmniej następujące wymogi podczas transportu:

23      Ustęp 5 tego samego paragrafu reguluje wysokość dla celów kontroli w czasie przewozu trwającego więcej niż 8 godzin następująco:

„Gdy czas przewozu świń ważących 40 kg lub więcej przewyższa osiem godzin, należy użyć środków transportu, które – [np.] dzięki podnoszonemu dachowi w połączeniu z ruchomymi pokładami lub podobną konstrukcją – zapewniają możliwość ustawienia w każdej chwili wysokości minimum 140 cm na każdym pokładzie – mierzonej od najwyższego punktu podłogi do najniższego punktu sklepienia ([np.] spodnia część belek poprzecznych lub podpór). W przypadku ustawienia wewnętrznej wysokości dla celów kontroli na 140 cm należy zawsze pozostawić co najmniej wysokość, o której mowa w ust. 1, na górnych pokładach w razie transportu zwierząt na innych pokładach”.

24      Wymogi w zakresie gęstości załadunku ustanowiono w załączniku 2 do dekretu nr 1729/2006, którego tytuł D poświęcony trzodzie chlewnej brzmi następująco:

„Transport kolejowy, drogowy, w tym przyczepami

1.      Transport trwający krócej niż osiem godzin:

Konieczne może być powiększenie wymaganej powierzchni minimalnej określonej powyżej w zależności od rasy, wielkości i stanu zdrowia zwierząt. Konieczne może być również powiększenie powierzchni o maksimum 20% ze względu na warunki meteorologiczne i czas trwania przewozu.

2.      Transport trwający dłużej niż osiem godzin:

[…]”.

25      Paragraf 36 ust. 4 akapit drugi tego dekretu zawiera przepis przejściowy, na który przewoźnicy mogli powołać się do dnia 15 sierpnia 2010 r. w odniesieniu do pojazdów kołowych zarejestrowanych najpóźniej w dniu 15 sierpnia 2005 r. Zgodnie z tym przepisem:

„W czasie [trwającego dłużej niż 8 godzin] transportu świń ważących 40 kg lub więcej wewnętrzna wysokość między każdym z pokładów – mierzona od najwyższego punktu podłogi do najniższego punktu sklepienia ([np.] spodnia część belek poprzecznych lub podpór) powinna co najmniej spełniać następujące wymagania:

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

26      Danske Svineproducenter wniosła 14 maja 2005 r. skargę do Vestre Landsret (zachodniego sądu regionalnego) przeciwko Justitsministeriet, w której podniosła, że duńskie uregulowania dotyczące przewozu zwierząt obowiązujące przed dekretem nr 1729/2006 wprowadzały dla przewozu trzody chlewnej określone normy dotyczące minimalnej wysokości przegród i maksymalnej gęstości załadunku, które były sprzeczne z różnymi uregulowaniami prawa wspólnotowego, a w szczególności z przepisami dyrektywy 91/628. W następstwie pierwszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Trybunał orzekł w sprawie wykładni w tym względzie tej dyrektywy w ww. wyroku w sprawie Danske Svineproducenter, w brzmieniu przytoczonym w pkt 20 niniejszego wyroku.

27      W ramach tego samego postępowania toczącego się przed sądem krajowym skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym wskazała następnie, że podobne normy zawarte w dekrecie nr 1729/2006, obowiązujące obecnie, są sprzeczne z rozporządzeniem nr 1/2005.

28      W tych okolicznościach Vestre Landsret postanowił ponownie zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. [288 akapit drugi] TFUE i art. 37 rozporządzenia […] nr 1/2005 […], a także art. 3 [akapit drugi] lit. f) i g) [tego rozporządzenia] w związku z pkt 1.1 lit. f) i pkt 1.2 rozdziału II [załącznika I do tego rozporządzenia] oraz art. 3 akapit drugi lit. g) tego rozporządzenia w związku z tytułem D rozdziału VII [tego] załącznika […] należy interpretować w ten sposób, że oznaczają one, iż państwa członkowskie nie mają możliwości przyjmowania krajowych uregulowań ustanawiających szczegółowe wymogi [w dziedzinie transportu drogowego świń] dotyczące wewnętrznej wysokości transportu, wysokości dla celów kontroli i gęstości załadunku?”.

 W przedmiocie pytania prejudycjalnego

 Uwagi wstępne

29      Danske Svineproducenter i Union européenne du commerce de bétail et de la viande zwracają się do Trybunału o przeformułowanie pytania przedstawionego przez sąd krajowy, tak aby je rozszerzyć lub wyraźniej określić jego zakres.

30      Tym sposobem z jednej strony skarżąca przed sądem krajowym wnosi, aby Trybunał odpowiedział na trzy pytania odpowiadające pytaniom przedstawionym w ramach postępowania o wydanie orzeczenia prejudycjalnego, w którym zapadł ww. wyrok w sprawie Danske Svineproducenter.

31      Z drugiej strony Union européenne du commerce de bétail et de la viande proponuje przeformułowanie pytania prejudycjalnego w taki sposób, aby dotyczyło również zasady swobodnego przepływu towarów, zasady lojalnej współpracy i art. 30 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2005. Należy ponadto objąć tym pytaniem nie krajowe uregulowania ustanawiające szczegółowe wymogi, lecz niewymienione w tym rozporządzeniu dane liczbowe.

32      W tym zakresie należy przypomnieć, że w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi, przewidzianej w art. 267 TFUE, do sądu krajowego, przed którym postępowanie się toczy i który jest zobowiązany orzec w sprawie przed nim zawisłej, należy dokonanie oceny z uwzględnieniem szczególnych okoliczności zawisłej przed nim sprawy zarówno w odniesieniu do tego, czy wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niezbędne do wydania wyroku w postępowaniu przed sądem krajowym, jak i w odniesieniu do oceny zasadności pytań, z którymi zwraca się on do Trybunału. Wyłącznie sąd krajowy jest więc władny ustalić, jakie pytania mają być przedstawione Trybunałowi, zaś stronom postępowania przed sądem krajowym nie przysługuje uprawnienie do dokonywania zmian w treści tych pytań (zob. w szczególności wyrok z dnia 15 października 2009 r. w sprawie C‑138/08 Hochtief i Linde‑Kca‑Dresden, Zb.Orz. s. I‑9889, pkt 20, 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

33      Ponadto zmiana istotnej treści pytań prejudycjalnych lub udzielenie odpowiedzi na dodatkowe pytania podniesione w uwagach przez skarżącą w postępowaniu przed sądem krajowym byłoby niezgodne z obowiązkiem zapewnienia przez Trybunał rządom państw członkowskich oraz zainteresowanym możliwości przedstawienia uwag zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, ponieważ na mocy tego przepisu zainteresowanym doręcza się jedynie postanowienia odsyłające (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Hochtief i Linde‑Kca‑Dresden, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).

34      W związku z powyższym Trybunał nie może uwzględnić żądań przeformułowania pytania prejudycjalnego przedstawionych przez Danske Svineproducenter i Union européenne du commerce de bétail et de la viande.

35      Nie można ponadto uwzględnić złożonego przez Danske Svineproducenter wniosku o otwarcie procedury na nowo, który wpłynął do sekretariatu Trybunału w dniu 9 grudnia 2011 r. Z jednej strony bowiem wniosek ten jest co do zasady oparty na wyroku Højesteret (sądu najwyższego), którym został oddalony środek zaskarżenia wniesiony przez tę stronę postępowania przed sądem krajowym przeciwko postanowieniu odsyłającemu, aby skierowane zostały do Trybunału pytania prejudycjalne uzupełniające w stosunku do pytania zawartego w tym postanowieniu. Tymczasem taka okoliczność ze swej istoty nie ma wpływu na niniejsze odesłanie prejudycjalne. Z drugiej strony, co się tyczy nawiązania do wyroku z dnia 6 października 2011 r. w sprawie C‑381/10 Astrid Preissl, dotychczas nieopublikowanego w Zbiorze, należy zauważyć, że brak powodów, dla jakich wyrok ten uzasadniałby otwarcie procedury na nowo w ramach niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

 Odpowiedź Trybunału

36      W swoim pytaniu sąd krajowy zwraca się zasadniczo do Trybunału o ustalenie, czy rozporządzenie nr 1/2005 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się ono przyjmowaniu przez państwo członkowskie uregulowań ustanawiających w dziedzinie przewozu drogowego trzody chlewnej liczbowe normy w odniesieniu do, po pierwsze, wewnętrznej wysokości przegród dla zwierząt, po drugie, kontroli zwierząt podczas przewozu i, po trzecie, powierzchni przydzielonej na zwierzę, ponieważ normy te różnią się w danym przypadku w zależności od tego, czy regulują przewozy trwające powyżej ośmiu godzin lub krócej. Dokładnie sąd ten łączy te normy odpowiednio z art. 3 akapit drugi lit. g) w związku z pkt 1.2 rozdział II załącznika I, art. 3 akapit drugi lit. f) w związku z pkt 1.1 lit. f) rozdział II załącznika I i art. 3 akapit drugi lit. g) w związku z tytułem D rozdział VII załącznika I do tego rozporządzenia.

37      Niemniej przez sformułowanie swego pytania rozpatrywanego w świetle uzasadnienia postanowienia odsyłającego, sąd ten podkreśla, że w ww. wyroku w sprawie Danske Svineproducenter Trybunał wypowiedział się już w kwestii zgodności przepisów krajowych takich jak te, których dotyczy postępowanie przed sądem krajowym, z dyrektywą 91/628, której przepisy wykazują znaczące podobieństwo do przepisów rozporządzenia nr 1/2005, co się tyczy kwestii objętych tymi przepisami. W tym kontekście Vestre Landsret zastanawia się nad ewentualnym wpływem faktu, że dziedzina ta jest obecnie uregulowana na poziomie Unii rozporządzeniem, a nie jak dotychczas dyrektywą, co się tyczy możliwości przyjmowania nadal przez państwa członkowskie przepisów o takim charakterze.

38      W tym względzie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 288 akapity drugi i trzeci TFUE, podczas gdy dyrektywy wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiając jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków, to rozporządzenia wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich.

39      Rozporządzenia mają zatem z reguły ze względu na ich charakter i ich funkcję w systemie źródeł prawa Unii bezpośredni skutek w krajowych porządkach prawnych, bez konieczności przyjmowania środków wykonawczych przez władze krajowe (zob. wyrok z dnia 24 czerwca 2004 r. w sprawie C‑278/02 Handlbauer, Zb.Orz. s. I‑6171, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

40      Wprowadzenie w życie niektórych ich przepisów może jednakże wymagać przyjęcia środków wykonawczych przez państwa członkowskie (ww. wyrok w sprawie Handlbauer, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

41      Z utrwalonego orzecznictwa wynika ponadto, że państwa członkowskie mogą przyjmować środki w celu wykonania rozporządzenia, jeżeli nie stanowią one przeszkody do jego bezpośredniego stosowania ani nie maskują wspólnotowego charakteru tego rozporządzenia oraz określają korzystanie z zakresu uznania przyznanego im na mocy tego rozporządzenia, przy zachowaniu granic wyznaczonych jego przepisami (wyrok z dnia 14 października 2004 r. w sprawie C‑113/02 Komisja przeciwko Niderlandom, Zb.Orz. s. I‑9707, pkt 16 i przytoczone tam orzecznictwo).

42      W związku z tym okoliczność, że uregulowania Unii w dziedzinie ochrony zwierząt podczas transportu zawarte są obecnie w rozporządzeniu, niekoniecznie oznacza, by aktualnie każdy krajowy środek wykonawczy do tego rozporządzenia był zakazany.

43      W celu ustalenia, czy krajowy środek wykonawczy do rozporządzenia nr 1/2005 jest zgodny z prawem Unii, należy więc odwołać się do właściwych przepisów tego rozporządzenia, aby zbadać, czy przepisy te, interpretowane w świetle jego celów, zakazują, nakazują lub umożliwiają państwu członkowskiemu przyjęcie niektórych środków wykonawczych, a w szczególności w tym ostatnim przypadku, czy rozważany środek wpisuje się w ramy zakresu uznania przyznanego każdemu państwu członkowskiemu.

44      Co się tyczy celów rozporządzenia nr 1/2005, należy zaznaczyć, że choć wyeliminowanie przeszkód technicznych w handlu żywymi zwierzętami oraz umożliwienie sprawnego funkcjonowania organizacji rynków, wskazane w jego motywie 2, objęte są celem tego rozporządzenia w taki sam sposób, w jaki objęte były celem dyrektywy 91/628, której jest ono kontynuacją, z motywów 2, 6 i 11 tego rozporządzenia wynika niemniej, że podobnie jak w dyrektywie jego głównym celem jest ochrona zwierząt podczas transportu. W tym względzie ustalenie poczynione w pkt 29 ww. wyroku w sprawie Danske Svineproducenter w odniesieniu do celów tej dyrektywy ma więc zastosowanie do rozporządzenia nr 1/2005.

45      W świetle powyższych rozważań należy zbadać zgodność z tym rozporządzeniem środków krajowych takich jak te, których dotyczy postępowanie przed sądem krajowym, ustanawiających dla transportu drogowego trzody chlewnej normy liczbowe dotyczące wewnętrznej wysokości przegród dla zwierząt, kontroli zwierząt podczas przewozu i powierzchni przydzielonej na zwierzę.

 Wewnętrzna wysokość przegród

46      Co się tyczy wewnętrznej wysokości przegród dla zwierząt pojazdów drogowych do przewozu trzody chlewnej, uregulowania będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym zawierają dwa rodzaje odrębnych norm. Z jednej strony § 9 ust. 1 dekretu nr 1729/2006, mający zastosowanie bez względu na czas przewozu, ustanawia normy dotyczące minimalnej wewnętrznej wysokości przegród w zależności od wagi przewożonych zwierząt. Z drugiej strony § 36 ust. 4 tego dekretu ustanawia przejściowo normy o takim samym charakterze, lecz bardziej wymagające, które jednakże mają zastosowanie jedynie do przewozów trwających ponad osiem godzin. Te normy są identyczne z normami zbadanymi w ramach ww. wyroku w sprawie Danske Svineproducenter, jak wynika z pkt 14, 15 i 34 tego wyroku.

47      Ten aspekt transportu drogowego trzody chlewnej uregulowano w art. 3 akapit drugi lit. g) rozporządzenia nr 1/2005 oraz w pkt 1.2 rozdział II i w rozdziale VII tytuł D zdanie pierwsze załącznika I do tego rozporządzenia. Z wszystkich tych przepisów wynika, że w pojazdach drogowych do transportu trzody chlewnej wewnętrzna wysokość przegród dla zwierząt powinna być wystarczająca, aby mogły znajdować się w naturalnej pozycji stojącej, uwzględniając ich wielkość i przewidywany przewóz, oraz aby była zapewniona odpowiednia wentylacja nad ich głowami, gdy znajdują się w naturalnej pozycji stojącej, bez ograniczania w żaden sposób ich naturalnych ruchów. Jak zatem stwierdzono w pkt 15 niniejszego wyroku, przepisy takie są podobne do przepisów dyrektywy 91/628 będącej przedmiotem wykładni ww. wyroku w sprawie Danske Svineproducenter.

48      Ze względu na to, że to rozporządzenie nie określa dokładnie wewnętrznej wysokości przegród i że jego przepisy mające znaczenie w tym zakresie są podobne do przepisów dyrektywy 91/628, państwom członkowskim należy przyznać pewien zakres uznania w tym względzie, identyczny z tym, który przyznano im w ramach tej dyrektywy we wspomnianym wyroku.

49      Ponadto, jak utrzymuje rząd duński, przyjęcie przez państwo członkowskie norm wyjaśniających szczegółowo, na poziomie krajowym, zakres wymogów sformułowanych ogólnie przez rozporządzenie nr 1/2005 powoduje wzmocnienie pewności prawa, gdyż normy te ustalają kryteria, które zwiększają przewidywalność wymogów tego rozporządzenia i które z tego powodu przyczyniają się zarówno do ich przestrzegania przez dane podmioty gospodarcze, jak i do skuteczności i obiektywności kontroli, jakie powinny przeprowadzić w tym celu wszystkie właściwe organy.

50      W związku z tym przyjęcie środków krajowych ustanawiających normy liczbowe w odniesieniu do wewnętrznej wysokości przegród nie jest samo w sobie sprzeczne z tym rozporządzeniem.

51      Ważne jest jednak, aby takie normy były zgodne zarówno z przepisami i celami rozporządzenia nr 1/2005, jak i z ogólnymi zasadami prawa Unii, w szczególności z zasadą proporcjonalności.

52      Zasada ta, która wiąże w szczególności organy ustawodawcze i regulacyjne państw członkowskich przy stosowaniu prawa Unii, wymaga, aby środki wprowadzone na mocy przepisu były właściwe dla osiągnięcia zakładanego celu i nie wykraczały poza to, co niezbędne do jego realizacji (zob. podobnie wyrok z dnia 24 czerwca 2010 r. w sprawie C‑375/08 Pontini i in., Zb.Orz. s. I‑5767, pkt 87 i przytoczone tam orzecznictwo). Wspomniana zasada oznacza m.in., że w wypadku uregulowań unijnych mających wiele celów, z których jeden jest główny, państwo członkowskie, przyjmujące normę w ramach zakresu uznania, jaki przyznaje mu przepis tego uregulowania, powinno uwzględnić ten główny cel bez jednoczesnego utrudniania realizacji pozostałych celów wspomnianego uregulowania. Tym samym w świetle tych pozostałych celów taka norma krajowa powinna być właściwa do zapewnienia osiągnięcia wspomnianego celu głównego i nie powinna wykraczać poza to, co niezbędne do jego realizacji (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Danske Svineproducenter, pkt 31, 32, 40).

53      Należy zbadać te odmienne aspekty obu rodzajów rozważanych tu norm.

54      Co się tyczy w pierwszej kolejności przepisów ściśle określających minimalną wewnętrzną wysokość przegród takich jak będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, należy zauważyć, że normy, które one ustalają, są właściwe dla osiągnięcia głównego celu ochrony zwierząt podczas transportu, do którego realizacji zmierza rozporządzenie nr 1/2005 (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Danske Svineproducenter, pkt 46).

55      Należy jednak zaznaczyć, że normy tego rodzaju, jeżeli mają zastosowanie do każdego transportu świń, jaki odbywa się choćby częściowo na terytorium państwa członkowskiego, które je ustanawia, mogą naruszać realizację celu polegającego na wyeliminowania przeszkód technicznych w handlu żywymi zwierzętami oraz umożliwienia sprawnego funkcjonowania organizacji rynków, do którego osiągnięcia zmierza również rozporządzenie nr 1/2005. W związku z tym należy zbadać, czy w świetle tych celów takie normy są konieczne i proporcjonalne w stosunku do głównego celu ochrony zwierząt podczas transportu, do którego realizacji zmierza to rozporządzenie, przy czym ich stosowanie nie ogranicza nieproporcjonalnie (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie C‑562/08 Müller Fleisch, Zb.Orz. s. I‑1391, pkt 38, 42) swobody przepływu towarów zarówno w przywozie, jak i wywozie (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Danske Svineproducenter, pkt 43).

56      Dlatego normy liczbowe dotyczące minimalnej wewnętrznej wysokości przegród ustanowione dekretem nr 1729/2006 powinny być proporcjonalne do celu ochrony zwierząt podczas transportu i nie powinny wykraczać poza to, co niezbędne do jego realizacji.

57      W tym względzie należy w szczególności zbadać, czy wspomniane normy nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celu, którym jest ochrona dobrostanu zwierząt podczas transportu, który to cel wynika z wymogów rozporządzenia nr 1/2005, zgodnie z którymi z jednej strony wszystkie świnie powinny móc znajdować się w ich naturalnej pozycji stojącej, a z drugiej strony wewnątrz przegrody i na każdym z pokładów należy przewidzieć wystarczającą przestrzeń w celu zapewnienia odpowiedniej wentylacji nad głowami zwierząt, gdy znajdują się w naturalnej pozycji stojącej, bez ograniczania w żaden sposób ich naturalnych ruchów.

58      Ponadto należy również ustalić, czy te normy nie powodują dodatkowych kosztów i trudności technicznych, które są krzywdzące dla hodowców pochodzących z państwa, które je przyjęło, lub hodowców z innych państw członkowskich zamierzających eksportować swoje produkty do państwa członkowskiego, które przyjęło te normy, lub w tranzycie przez to państwo członkowskie (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Danske Svineproducenter, pkt 45).

59      W braku informacji w aktach przedłożonych Trybunałowi do sądu krajowego należy dokonanie wymaganej oceny w tym względzie z uwzględnieniem standardów ogólnie przyjętych, z poszanowaniem rozporządzenia nr 1/2005, przez państwa członkowskie inne niż te, od których pochodzą te normy.

60      Należy jednak zaznaczyć już teraz, że nie mogą zostać uznane za proporcjonalne normy dotyczące minimalnej wewnętrznej wysokości przegród w przypadku przewozu trwającego ponad osiem godzin, takie jak określone w przepisach przejściowych wymienionych w § 36 ust. 4 dekretu nr 1729/2006, skoro to samo państwo członkowskie wydało ponadto mniej restrykcyjne normy, takie jak wymienione w § 9 ust. 1 tego dekretu w ramach powszechnie obowiązujących zasad.

 Kontrola zwierząt podczas przewozu

61      Zgodnie z § 9 ust. 5 dekretu nr 1729/2006 pojazdy drogowe do transportu świń ważących ponad 40 kg w przypadku podróży trwającej ponad osiem godzin powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby możliwe było ustawienie w każdej chwili wysokości dla celów kontroli minimum 140 cm na każdym pokładzie.

62      W tym względzie rozporządzenie nr 1/2005 stanowi w art. 3 akapit drugi lit. f) w związku z pkt 1.1 lit. f) rozdziału II załącznika I do tego rozporządzenia, że środki transportu zwierząt powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby umożliwić dostęp do zwierząt w celu regularnego kontrolowania ich dobrostanu. Jednakże należy zauważyć, że w przeciwieństwie do tego, co przeważało w ramach systemu ustanowionego dyrektywą 91/628 i rozporządzeniem nr 411/98, przepisy rozporządzenia nr 1/2005 dotyczące kontroli zwierząt podczas transportu mają zastosowanie do wszystkich środków transportu, niezależnie od czasu trwania przewozu.

63      W konsekwencji środek krajowy, który ustanawia szczególne wymogi w tej dziedzinie mające zastosowanie tylko do przewozów trwających ponad osiem godzin, jest sprzeczny ze wspomnianymi przepisami rozporządzenia nr 1/2005 ze względu na to, że należy przewidzieć dostęp do zwierząt w celu regularnego kontrolowania ich dobrostanu podczas całego przewozu.

64      Ponadto należy dodać, że jak wynika mutatis mutandis z pkt 54–59 niniejszego wyroku, normy liczbowe określające minimalną wysokość dla celów kontroli, aby umożliwić taki dostęp, powinny być zgodne z celami rozporządzenia nr 1/2005 i proporcjonalne do tych celów.

 Powierzchnia przydzielona na zwierzę

65      Zgodnie z pkt 1 i 2 tytułu D załącznika 2 do dekretu nr 1729/2006 w przypadku transportu drogowego świń zwierzęta powinny dysponować minimalną przestrzenią zmienną w zależności od ich wagi, która to przestrzeń wynosi 0,42 m² dla świni ważącej 100 kg, gdy przewóz trwa krócej niż osiem godzin, i 0,50 m² w przypadku przewozu trwającego dłużej.

66      Ów aspekt transportu żywych zwierząt jest uregulowany w art. 3 akapit drugi lit. g) rozporządzenia nr 1/2005, zgodnie z którym „zwierzęta mają zapewnioną odpowiednią powierzchnię podłogi […], [właściwą] dla ich wielkości i zaplanowanego przewozu”. Co się tyczy w szczególności świń, tytuł D rozdział VII załącznika I do tego rozporządzenia wyjaśnia, że w celu umożliwienia im przebywania w naturalnej pozycji leżącej i stojącej „gęstość załadunku podczas transportu w przypadku świń o masie około 100 kg nie powinna przekraczać 235 kg/m²”, przy czym powierzchnia ta uznana za minimalną może zostać zwiększona o 20% w zależności w szczególności od czasu przewozu. W przypadku zwierząt ważących 100 kg wartości te wynoszą odpowiednio 0,42 m² i 0,50 m² przydzielonej powierzchni.

67      Dlatego też należy orzec, że normy liczbowe dotyczące maksymalnej gęstości załadunku, takie jak ustanowione w pkt 1 i 2 załącznika 2 do dekretu nr 1729/2006, są zgodne z minimalnymi i maksymalnymi normami określonymi w rozporządzeniu nr 1/2005 (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Danske Svineproducenter, pkt 50).

68      Mając na uwadze całość powyższych rozważań, na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że wykładni rozporządzenia nr 1/2005 należy dokonywać w ten sposób, że:

–        rozporządzenie to nie stoi na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie norm mających zastosowanie do transportu drogowego trzody chlewnej, które w celu wzmocnienia pewności prawa precyzują, zgodnie z celem ochrony dobrostanu zwierząt i bez ustalania nadmiernych kryteriów w tym względzie, wymogi ustanowione w tym rozporządzeniu dotyczące minimalnej wewnętrznej wysokości przegród dla zwierząt, pod warunkiem że te normy nie powodują dodatkowych kosztów i trudności technicznych, które są krzywdzące dla hodowców pochodzących z państwa członkowskiego, które przyjęło te normy, lub hodowców z innych państw członkowskich zamierzających eksportować swoje produkty do tego państwa członkowskiego lub przez nie, co podlega weryfikacji przez sąd krajowy; nie mogą jednak zostać uznane za proporcjonalne normy takie jak określone w przepisach przejściowych wymienionych w § 36 ust. 4 dekretu nr 1729/2006, skoro to państwo członkowskie wydało ponadto mniej restrykcyjne normy, takie jak wymienione w § 9 ust. 1 tego dekretu w ramach powszechnie obowiązujących zasad;

–        rozporządzenie to stoi na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie norm mających zastosowanie do transportu drogowego trzody chlewnej szczegółowo określających wymogi ustanowione w tym rozporządzeniu dotyczące dostępu do zwierząt w celu regularnego kontrolowania warunków ich dobrostanu, które dotyczą tylko przewozów trwających ponad osiem godzin, oraz

–        rozporządzenie to nie stoi na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie norm, zgodnie z którymi w przypadku transportu drogowego trzody chlewnej zwierzęta powinny dysponować minimalną powierzchnią zmienną w zależności od ich wagi, która to powierzchnia wynosi 0,42 m² dla świni ważącej 100 kg, gdy przewóz trwa krócej niż osiem godzin, i 0,50 m² w przypadku przewozu trwającego dłużej.

 W przedmiocie kosztów

69      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniające dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97 należy interpretować w ten sposób, że:

–        rozporządzenie to nie stoi na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie norm mających zastosowanie do transportu drogowego trzody chlewnej, które w celu wzmocnienia pewności prawa precyzują, zgodnie z celem ochrony dobrostanu zwierząt i bez ustalania nadmiernych kryteriów w tym względzie, wymogi ustanowione w tym rozporządzeniu dotyczące minimalnej wewnętrznej wysokości przegród dla zwierząt, pod warunkiem że te normy nie powodują dodatkowych kosztów i trudności technicznych, które są krzywdzące dla hodowców pochodzących z państwa członkowskiego, które przyjęło te normy lub hodowców z innych państw członkowskich zamierzających eksportować swoje produkty do tego państwa członkowskiego lub przez nie, co podlega weryfikacji przez sąd krajowy; nie mogą jednak zostać uznane za proporcjonalne normy takie jak określone w przepisach przejściowych wymienionych w § 36 ust. 4 dekretu nr 1729 z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu, skoro to państwo członkowskie wydało ponadto mniej restrykcyjne normy, takie jak wymienione w § 9 ust. 1 tego dekretu w ramach powszechnie obowiązujących zasad;

–        rozporządzenie to stoi na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie norm mających zastosowanie do transportu drogowego trzody chlewnej szczegółowo określających wymogi ustanowione w tym rozporządzeniu dotyczące dostępu do zwierząt w celu regularnego kontrolowania warunków ich dobrostanu, które dotyczą tylko przewozów trwających ponad osiem godzin;

–        rozporządzenie to nie stoi na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie norm, zgodnie z którymi w przypadku transportu drogowego trzody chlewnej zwierzęta powinny dysponować minimalną powierzchnią zmienną w zależności od ich wagi, która to powierzchnia wynosi 0,42 m² dla świni ważącej 100 kg, gdy przewóz trwa krócej niż osiem godzin, i 0,50 m² w przypadku przewozu trwającego dłużej.

Podpisy

InfoCuria Orzecznictwo

български (bg)  español (es)  čeština (cs)  dansk (da)  Deutsch (de)  eesti keel (et)  ελληνικά (el)  English (en)  français (fr)  Gaeilge (ga)  hrvatski (hr)  italiano (it)  latviešu valoda (lv)  lietuvių kalba (lt)  magyar (hu)  il-Malti (mt)  Nederlands (nl)  polski (pl)  português (pt)  română (ro)  slovenčina (sk)  slovenščina (sl)  suomi (fi)  svenska (sv)

Strona startowa > Formularz wyszukiwania > Lista wyników > Dokumenty
Drukuj

Język dokumentu :  bułgarski  hiszpański  czeski  duński  niemiecki  estoński  grecki  angielski  francuski  włoski  łotewski  litewski  węgierski  maltański  niderlandzki  polski  portugalski  Rumuński  słowacki  słoweński  fiński  szwedzki  Chorwacki ECLI:EU:C:2017:562

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)

z dnia 18 lipca 2017 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Swobodny przepływ pracowników – Zasada niedyskryminacji – Wybory przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej spółki – Przepis krajowy ograniczający prawo głosu i prawo do bycia wybranym wyłącznie do pracowników zakładów znajdujących się na terytorium krajowym

W sprawie C‑566/15

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Kammergericht (wyższy sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) postanowieniem z dnia 16 października 2015 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 3 listopada 2015 r., w postępowaniu:

Konrad Erzberger

przeciwko

TUI AG,

przy udziale:

Vereinigung Cockpit e.V.,

Betriebsrat der TUI AG/TUI Group Services GmbH,

Frank Jakobi,

Andreas Barczewski,

Peter Bremme,

Dierk Hirschel,

Michael Pönipp,

Wilfried H. Rau,

Carola Schwirn,

Anette Stempel,

Ortwin Strubelt,

Marcell Witt,

Wolfgang Flintermann,

Stefan Weinhofer,

ver.di – Vereinte Dienstleistungsgewerkschaft,

TRYBUNAŁ (wielka izba)

w składzie: K. Lenaerts, prezes, A. Tizzano, wiceprezes, R. Silva de Lapuerta, M. Ilešič i J.L. da Cruz Vilaça, prezesi izb, A. Borg Barthet, J. Malenovský, E. Levits (sprawozdawca), J.C. Bonichot, A. Arabadjiev, C. Vajda, S. Rodin i F. Biltgen, sędziowie,

rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,

sekretarz: K. Malacek, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 24 stycznia 2017 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu K. Erzbergera przez J. Brandhoffa, C. Behmego oraz S. Richtera, Rechtsanwälte,

–        w imieniu TUI AG przez C. Arnolda oraz M. Arnolda, Rechtsanwälte,

–        w imieniu Vereinigung Cockpit e.V. przez M. Fischer, Rechtsanwältin,

–        w imieniu Betriebsrat der TUI AG/TUI Group Services GmbH e.a. przez M. Schmidt, Rechtsanwältin,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez J. Möllera i T. Henzego, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu francuskiego przez R. Coesme’a, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu luksemburskiego przez adwokata P. Kinscha,

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez H. Stergiou, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu austriackiego przez G. Eberharda, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kellerbauera oraz D. Martina, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Władzy Nadzorczej EFTA przez M. Moustakali oraz C. Zatschlera, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 4 maja 2017 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 18 TFUE i 45 TFUE.

2        Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy Konradem Erzbergerem a spółką TUI AG z siedzibą w Niemczech, której K. Erzberger jest akcjonariuszem, w przedmiocie składu rady nadzorczej tej spółki, a w szczególności prawa głosu i prawa do kandydowania w wyborach przedstawicieli pracowników do tej rady.

 Ramy prawne

3        Paragraf 96 Aktiengesetz (ustawy o spółkach akcyjnych) z dnia 6 września 1965 r. (BGB1. 1965 I, s. 1089), stanowi:

„(1)      Rada nadzorcza składa się

w odniesieniu do spółek podlegających ustawie o udziale pracowników w podejmowaniu decyzji – z członków będących przedstawicielami akcjonariuszy i z członków będących przedstawicielami pracowników,

[…]

w odniesieniu do innych spółek – z członków będących przedstawicielami wyłącznie akcjonariuszy.

[…]”.

4        Gesetz über die Mitbestimmung der Arbeitnehmer (ustawy o udziale pracowników w podejmowaniu decyzji) z dnia 4 maja 1976 r. (BGBl. 1976 I, s. 1153, zwana dalej „MitbestG”) stanowi w § 1, zatytułowanym „Przedsiębiorstwa podlegające ustawie”:

„(1)      W przedsiębiorstwach:

1.      utworzonych w formie spółek akcyjnych, spółek komandytowych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółdzielni oraz

2.      zatrudniających ogółem powyżej 2000 osób,

niniejsza ustawa przyznaje pracownikom prawo do udziału w podejmowaniu decyzji.

[…]”.

5        Paragraf 3 ust. 1 pkt 1 MitbestG stanowi:

„W rozumieniu niniejszej ustawy za pracowników uważa się:

1.      osoby wymienione w § 5 ust. 1 ustawy o ustroju przedsiębiorstw […]”.

6        Paragraf 5 ust. 1 zdanie pierwsze MitbestG brzmi:

„Jeżeli przedsiębiorstwo […] jest w koncernie przedsiębiorstwem dominującym […], do celów stosowania niniejszej ustawy pracownicy przedsiębiorstw koncernu zostają zrównani z pracownikami przedsiębiorstwa dominującego”.

7        Paragraf 7 MitbestG stanowi:

„(1)      Rada nadzorcza przedsiębiorstwa:

[…]

3.      liczącego zazwyczaj więcej niż 20 000 pracowników składa się z dziesięciu członków reprezentujących udziałowców oraz z dziesięciu członków reprezentujących pracowników.

[…]

(2)      Wśród członków rady nadzorczej reprezentujących pracowników musi być:

[…]

3.      w radzie nadzorczej liczącej dziesięciu przedstawicieli pracowników – siedmiu pracowników spółki oraz trzech przedstawicieli związków zawodowych.

[…]”.

8        Paragraf 10 MitbestG ma następujące brzmienie:

„(1)      W każdym zakładzie przedsiębiorstwa pracownicy wybierają delegatów w głosowaniu tajnym oraz zgodnie z zasadą proporcjonalności.

(2)      Prawo wyboru delegatów przysługuje pracownikom przedsiębiorstwa, którzy ukończyli 18 rok życia […]

(3)      Delegatami mogą zostać pracownicy określeni w ust. 2 zdanie pierwsze, którzy spełniają dalsze wymagania wybieralności z § 8 ustawy o ustroju przedsiębiorstw.

[…]”.

9        Paragraf 8 Betriebsverfassungsgesetz (ustawy o ustroju przedsiębiorstw, BGBl. 2001 I, s. 2518) stanowi:

„(1)      Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim posiadającym czynne prawo wyborcze, którzy przynależą do zakładu dłużej niż sześć miesięcy lub którzy jako zatrudnieni w ramach pracy chałupniczej pracowali głównie dla zakładu dłużej niż sześć miesięcy. Do tego sześciomiesięcznego okresu przynależności wlicza się okresy, w trakcie których pracownicy należeli bezpośrednio wcześniej do innego zakładu tego samego przedsiębiorstwa albo koncernu przedsiębiorstw […].

(2)      Jeżeli zakład istnieje krócej niż sześć miesięcy, wówczas, niezależnie od ust. 1, dotyczącego sześciomiesięcznego okresu przynależności, wybieralni są pracownicy, którzy w chwili rozpoczęcia wyboru rady zakładowej byli zatrudnieni w zakładzie oraz spełniają pozostałe warunki wyboru”.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

10      Konrad Erzberger jest akcjonariuszem TUI, która stoi na czele koncernu kontrolowanych przez siebie spółek (zwanego dalej „koncernem TUI”), działającego w branży turystycznej.

11      Koncern TUI prowadzi działalność na całym świecie. W ramach Unii Europejskiej koncern zatrudnia około 50 000 pracowników, z czego niewiele ponad 10 000 pracuje w Niemczech.

12      TUI podlega zakresowi stosowania MitbestG, wobec czego jest zarządzana przez dwa organy, a mianowicie zarząd, odpowiedzialny za prowadzenie spraw spółki, oraz radę nadzorczą, której zadaniem jest nadzorowanie zarządu z udziałem pracowników. Rada nadzorcza liczy 20 członków. W połowie składa się z przedstawicieli akcjonariuszy, a w połowie z przedstawicieli wyznaczonych przez pracowników najemnych.

13      Sąd odsyłający zauważa, że zgodnie z opinią przeważającą w niemieckiej doktrynie i w niemieckim orzecznictwie przez „pracownika” do celów stosowania MitbestG rozumie się wyłącznie pracowników zakładów usytuowanych na terytorium krajowym. Zgodnie z tą przeważającą opinią pracownicy spółki zależnej koncernu położonej poza terytorium Niemiec, w tym również w innym państwie członkowskim, nie mają prawa głosu ani prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli do rady nadzorczej spółki dominującej danego koncernu. Ponadto każdy pracownik koncernu TUI sprawujący funkcje w radzie nadzorczej spółki dominującej tego koncernu musi zrzec się tych funkcji, w sytuacji gdy obejmuje stanowisko w ramach jednej ze spółek zależnych tego koncernu położonej w państwie innym niż Republika Federalna Niemiec.

14      Podejście to opiera się nie na brzmieniu przepisów MitbestG, lecz na „zasadzie terytorializmu”, zgodnie z którą niemiecki porządek socjalny nie może rozciągać się na terytorium innych państw, jak również na genezie omawianej ustawy.

15      Konrad Erzberger uważa natomiast, że rada nadzorcza TUI nie została ukonstytuowana w sposób prawidłowy. Uniemożliwianie pracownikom zatrudnionym przez spółkę zależną koncernu TUI położoną w innym państwie członkowskim niż Republika Federalna Niemiec, co do których to pracowników można zasadniczo zakładać, że nie są obywatelami niemieckimi, udziału w składzie rady nadzorczej TUI, narusza jego zdaniem art. 18 TFUE. Dodatkowo utrata statutu członka rady nadzorczej przy przeniesieniu do innego państwa członkowskiego niż Republika Federalna Niemiec może zniechęcać pracowników do skorzystania z ich prawa do swobodnego przemieszczania się na terytorium państw członkowskich, o którym mowa w art. 45 TFUE.

16      W związku z tym, że TUI miało odmienne stanowisko w tej kwestii, K. Erzberger skorzystał z przyznanej mu na mocy niemieckiego ustawodawstwa możliwości zwrócenia się do sądu w wypadku sporu co do tego, według jakich przepisów ustawy ma zostać określony skład rady nadzorczej.

17      Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) oddalił jego skargę. Sąd ten stwierdził, że nie ma miejsca dyskryminacja ze względu na przynależność państwową ani przeszkoda w swobodnym przepływie pracowników, ponieważ utrata prawa głosu w wypadku przeniesienia nie jest rozstrzygająca w decyzjach pracowników dotyczących objęcia stanowiska w państwie członkowskim innym niż Republika Federalna Niemiec.

18      Kammergericht (wyższy sąd krajowy w Berlinie, Niemcy), rozpoznający sprawę w apelacji, uważa, że jest możliwe, iż doszło do naruszenia prawa Unii. Zdaniem tego sądu całkiem realne jest, że ustawodawstwo niemieckie w obszarze udziału pracowników w podejmowaniu decyzji prowadzi do dyskryminacji pracowników ze względu na przynależność państwową i narusza swobodę przepływu pracowników.

19      Z jednej bowiem strony, w przeciwieństwie do pracowników zatrudnionych w Niemczech, ci, którzy są zatrudnieni w innym państwie członkowskim, w niniejszym wypadku około 80% pracowników koncernu TUI, nie są reprezentowani w radzie nadzorczej TUI.

20      Z drugiej strony, zdaniem Kammergericht (wyższego sądu krajowego w Berlinie), ryzyko utraty w stosownym wypadku statutu członka rady nadzorczej może zniechęcać pracowników do ubiegania się o stanowiska skutecznie oferowane w innym państwie członkowskim niż Republika Federalna Niemiec, a w związku z tym do swobodnego przemieszczania się na terytorium Unii.

21      Sąd odsyłający nie znajduje żadnego wystarczającego uzasadnienia w tej kwestii. W tych okolicznościach Kammergericht (wyższy sąd krajowy w Berlinie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy jest zgodne z art. 18 TFUE […] oraz z art. 45 TFUE […], aby państwo członkowskie przyznawało czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej przedsiębiorstwa tylko tym pracownikom, którzy są zatrudnieni w zakładach przedsiębiorstwa lub w przedsiębiorstwach koncernu na terytorium krajowym?”.

 W przedmiocie pytania prejudycjalnego

 Uwaga wstępna

22      W celu udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytanie postawione przez sąd odsyłający należy uwzględnić różnorodność sytuacji, którym podlegają pracownicy zatrudnieni przez spółkę należącą do koncernu TUI.

23      Trzeba też zauważyć, że jak uściślił na rozprawie pełnomocnik TUI, koncern TUI poza terytorium Niemiec posiada jedynie zakłady posiadające niezależną osobowość prawną.

 W odniesieniu do pracowników koncernu TUI zatrudnionych w spółce zależnej z siedzibą w państwie członkowskim innym niż Republika Federalna Niemiec

24      Sąd odsyłający zmierza zasadniczo w pierwszej kolejności do ustalenia, czy wykładni art. 18 TFUE i 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego takiemu jak przepis rozpatrywany w postępowaniu głównym, który stanowi, iż pracownicy koncernu spółek zatrudnieni w spółce zależnej położonej na terytorium innego państwa członkowskiego nie posiadają prawa głosu ani prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej spółki dominującej tego koncernu.

25      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, przypomnianym przez rzecznika generalnego w pkt 39 jego opinii, art. 18 TFUE, który ustanawia ogólną zasadę niedyskryminacji z powodu przynależności państwowej, może być stosowany samodzielnie wyłącznie w stanach faktycznych podlegających prawu Unii, w odniesieniu do których traktat FUE nie zawiera szczególnych postanowień o zakazie dyskryminacji (wyrok z dnia 4 września 2014 r., Schiebel Aircraft, C‑474/12, EU:C:2014:2139, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).

26      Natomiast art. 45 ust. 2 TFUE ustanawia na rzecz pracowników najemnych przepis szczególny o zakazie dyskryminacji ze względu na przynależność państwową w obszarze warunków zatrudnienia.

27      Z tego wynika, że sytuacja pracowników określonych w pkt 24 niniejszego wyroku powinna być zbadana wyłącznie w świetle art. 45 TFUE.

28      W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem normy traktatu w dziedzinie swobodnego przepływu osób nie mogą mieć zastosowania do sytuacji, które nie mają żadnego łącznika z jakąkolwiek sytuacją regulowaną przez prawo Unii. Tym samym normy te nie znajdują zastosowania wobec pracowników, którzy nigdy nie korzystali ze swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii i którzy nie planują tego uczynić (zob. podobnie wyrok z dnia 1 kwietnia 2008 r., Gouvernement de la Communauté française i gouvernement wallon, C‑212/06, EU:C:2008:178, pkt 33, 37, 38).

29      Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 49 i 55 swojej opinii, okoliczność, że spółka zależna, która zatrudnia rozpatrywanych pracowników, jest kontrolowana przez spółkę dominującą z siedzibą w państwie członkowskim innym niż to, w którym ma siedzibę ta spółka zależna, nie ma żadnego wpływu na ustalenie łącznika z jakąkolwiek sytuacją, o której mowa w art. 45 TFUE.

30      Z tego wynika, że sytuacja pracowników określonych w pkt 24 niniejszego wyroku nie podlega zakresowi stosowania art. 45 TFUE.

 W odniesieniu do pracowników koncernu TUI zatrudnionych w Niemczech, którzy rezygnują z tej pracy celem podjęcia zatrudnienia w spółce zależnej tego samego koncernu z siedzibą w innym państwie członkowskim

31      Sąd odsyłający zasadniczo zmierza następnie do ustalenia, czy wykładni art. 18 TFUE i 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego takiemu jak przepis rozpatrywany w postępowaniu głównym, na mocy którego pracownicy zatrudnieni w zakładach koncernu położonych na terytorium tego państwa członkowskiego nie mają prawa głosu i prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli do rady nadzorczej spółki dominującej tego koncernu z siedzibą w omawianym państwie członkowskim, jak również w stosownym wypadku prawa do wykonywania lub dalszego sprawowania mandatu przedstawiciela w tej radzie, w sytuacji gdy wspomniani pracownicy rezygnują z pracy w tym zakładzie i są zatrudniani przez spółkę zależną należącą do tego samego koncernu z siedzibą w innym państwie członkowskim.

32      Jest tu wskazana sytuacja pracowników, którzy w ramach koncernu TUI korzystają z prawa ustanowionego w art. 45 TFUE. Tym samym, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 68 swojej opinii i jak wynika z pkt 25 i 26 niniejszego wyroku, art. 18 TFUE nie znajduje w tej sytuacji zastosowania.

33      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału ogół postanowień traktatu dotyczących swobody przepływu osób służy ułatwieniu obywatelom Unii wykonywania wszelkiego rodzaju działalności zawodowej na obszarze Unii oraz stoi na przeszkodzie działaniom, które mogłyby stawiać ich w niekorzystnej sytuacji, gdyby chcieli podjąć działalność gospodarczą na obszarze państwa członkowskiego innego niż państwo członkowskie pochodzenia. Pod tym względem obywatele państw członkowskich dysponują w szczególności wynikającym bezpośrednio z traktatu prawem do opuszczenia państwa członkowskiego pochodzenia i udania się do innego państwa członkowskiego oraz przebywania w nim w celu wykonywania tam działalności zarobkowej. W konsekwencji art. 45 TFUE stoi na przeszkodzie jakiemukolwiek przepisowi krajowemu, który może zakłócać lub czynić mniej atrakcyjnym korzystanie przez obywateli Unii z podstawowych swobód zagwarantowanych tym przepisem (zob. podobnie wyroki: z dnia 1 kwietnia 2008 r., Gouvernement de la Communauté française i gouvernement wallon, C‑212/06, EU:C:2008:178, pkt 44, 45; a także z dnia 10 marca 2011 r., Casteels, C‑379/09, EU:C:2011:131, pkt 21, 22).

34      Jednakże pierwotne prawo Unii nie może zagwarantować pracownikowi, że przeniesienie się do państwa członkowskiego innego niż państwo jego pochodzenia będzie obojętne z punktu widzenia ochrony socjalnej, gdyż z uwagi na rozbieżności między systemami i ustawodawstwami państw członkowskich w tej dziedzinie takie przeniesienie może, w zależności od przypadku, okazać się dla zainteresowanego bardziej lub mniej korzystne w tym kontekście (zob. analogicznie wyroki: z dnia 26 kwietnia 2007 r., Alevizos, C‑392/05, EU:C:2007:251, pkt 76 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 13 lipca 2016 r., Pöpperl, C‑187/15, EU:C:2016:550, pkt 24).

35      Tym samym, jak zasadniczo zauważył rzecznik generalny w pkt 75 i 78 swojej opinii, art. 45 TFUE nie daje pracownikowi prawa do powoływania się w przyjmującym państwie członkowskim na warunki pracy, z jakich korzystał w państwie członkowskim pochodzenia zgodnie z ustawodawstwem krajowym tego ostatniego państwa.

36      W tym względzie należy dodać, że w braku przepisów mających na celu harmonizację lub koordynację na szczeblu Unii w rozpatrywanym obszarze państwa członkowskie nie są zasadniczo niczym związane w określaniu kryteriów powiązania z zakresem stosowania ich ustawodawstwa, pod warunkiem że kryteria te są obiektywne i pozbawione dyskryminacji.

37      W tym kontekście prawo Unii nie stoi na przeszkodzie temu, aby w obszarze reprezentacji i zbiorowej obrony interesów pracowników w organach zarządzających lub nadzorczych spółki prawa krajowego, który to obszar nie został do tej pory zharmonizowany ani nawet skoordynowany na szczeblu Unii, państwo członkowskie postanowiło, że uchwalone przez nie normy mają zastosowanie tylko do pracowników zatrudnionych w zakładach znajdujących się na jego terytorium, podobnie jak inne państwo członkowskie może użyć innego łącznika dla celów stosowania własnych przepisów krajowych.

38      W tym wypadku mechanizm współdecydowania wprowadzony przez MitBestG, którego celem jest włączenie pracowników za pośrednictwem wybranych przedstawicieli do organów odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji i strategię spółki, podlega w tym zakresie zarówno niemieckiemu prawu spółek, jak i prawu zbiorowych stosunków pracy, których zakres stosowania Republika Federalna Niemiec ma prawo ograniczyć do pracowników zatrudnionych w zakładach znajdujących się na jej terytorium, pod warunkiem że takie ograniczenie opiera się na obiektywnych i pozbawionych dyskryminacji kryteriach.

39      Z powyższego wynika, że nie można orzec, iż utrata przez pracowników, o których mowa w pkt 31 niniejszego wyroku, praw rozpatrywanych w postępowaniu głównym stanowi przeszkodę w swobodnym przepływie pracowników gwarantowanym w art. 45 TFUE.

40      W odniesieniu w szczególności do pracowników, którzy po przyznaniu im mandatu reprezentacji w radzie nadzorczej spółki niemieckiej podczas okresu zatrudnienia w zakładzie znajdującym się na terytorium Niemiec opuszczają Niemcy celem podjęcia zatrudnienia w spółce mającej siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego, fakt, że ci pracownicy są zmuszeni w takich okolicznościach zrezygnować z dalszego sprawowania mandatu w Niemczech, jest po prostu konsekwencją legalnie dokonanego przez Republikę Federalną Niemiec wyboru ograniczenia stosowania jej przepisów krajowych w obszarze współdecydowania do pracowników zatrudnionych przez zakład znajdujący się w Niemczech.

41      Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe rozważania, na postawione pytanie trzeba odpowiedzieć, że wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego takim jak przepisy rozpatrywane w postępowaniu głównym, na mocy których pracownicy zatrudnieni w zakładach koncernu znajdujących się na terytorium tego państwa członkowskiego są pozbawieni prawa głosu i prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej spółki dominującej tego koncernu z siedzibą w omawianym państwie członkowskim oraz, w stosownych przypadkach, prawa do wykonywania lub dalszego sprawowania mandatu przedstawiciela w tej radzie, w sytuacji gdy pracownicy ci rezygnują z pracy w takim zakładzie i podejmują zatrudnienie w spółce zależnej należącej do tego samego koncernu z siedzibą w innym państwie członkowskim.

 W przedmiocie kosztów

42      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego takim jak przepisy rozpatrywane w postępowaniu głównym, na mocy których pracownicy zatrudnieni w zakładach koncernu znajdujących się na terytorium tego państwa członkowskiego są pozbawieni prawa głosu i prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej spółki dominującej tego koncernu z siedzibą w omawianym państwie członkowskim oraz, w stosownych przypadkach, prawa do wykonywania lub dalszego sprawowania mandatu przedstawiciela w tej radzie, w sytuacji gdy pracownicy ci rezygnują z pracy w takim zakładzie i podejmują zatrudnienie w spółce zależnej należącej do tego samego koncernu z siedzibą w innym państwie członkowskim.

Podpisy

*      Języki postępowania: niemiecki.

JUDGMENT OF 11. 8. 1995 — CASE C-80/94
JUDGMENT OF THE COURT
11 August 1995 *
In Case C-80/94,
REFERENCE to the Court under Article 177 of the EC Treaty by the Gerechtshof te 's-Hertogenbosch (Netherlands) for a preliminary ruling in the proceedings
pending before that court between
G. H. E. J. Wielockx
and
Inspecteur der Directe Belastingen
on the interpretation of Article 52 of the EEC Treaty, now the EC Treaty,
THE COURT,
composed of: G. C. Rodríguez Iglesias, President, F. A. Schockweiler,
P. J. G. Kapteyn, C. Gulmann and P. Jann (Presidents of Chambers), G. F. Mancini,
* Language of the case: Dutch.
I-2508
WIELOCKX ν INSPECTEUR DER DIRECTE BELASTINGEN
J. C. Moitinho de Almeida, D. A. O. Edward (Rapporteur), G. Hirsch, H. Ragnemalm and L. Sevón, Judges,
Advocate General: P. Léger,
Registrar: L. Hewlett, Administrator,
after considering the written observations submitted:
— by the Inspecteur der Directe Belastingen, J. W. K. Keizer,
— on behalf of the Italian Government, by Professor U. Leanza, Head of the
Department for Legal Affairs of the Ministiy of Foreign Affairs, assisted by M.
Fiorilli, Avvocato dello Stato,
— on behalf of the Netherlands Government, by A. Bos, Legal Adviser at the
Ministry of Foreign Affairs, acting as Agent,
— on behalf of the Commission of the European Communities, by H. Michard
and B. J. Drijber, of the Legal Service, acting as Agents,
having regard to the Report for the Hearing,
after hearing the oral observations of G. H. E. J. Wielockx, represented by A. W.
Gaertner, Tax Adviser, the Netherlands Government, represented by Mr Van den
Oosterkamp, Deputy Legal Adviser at the Ministry of Foreign Affairs, acting as
Agent, the German Government, represented by E. Röder, Ministerialrat at the
I - 2509
JUDGMENT OF 11. 8. 1995 — CASE C-80/94
Federal Ministry of Economic Affairs, acting as Agent, and the Commission of the
European Communities at the hearing on 2 May 1995,
after hearing the Opinion of the Advocate General at the sitting on 31 May 1995,
gives the following
Judgment
1 By order of 16 February 1994, received at the Court on 2 March 1994, the Gerechtshof te 's-Hertogenbosch (Regional Court of Appeal, 's-Hertogenbosch)
referred to the Court for a preliminary ruling under Article 177 of the EC Treaty
three questions on the interpretation of Article 52 of the EEC Treaty, now the EC
Treaty.
2 Those questions were raised in proceedings between Mr Wielockx, a Belgian
national resident in Belgium, and the Inspecteur der Directe Belastingen (Inspector
of Direct Taxes, hereinafter 'the inspector') concerning the latter's refusal to deduct
from the former's taxable income contributions to a pension reserve.
3 In the Netherlands, Article 1 of the Wet op de Inkomstenbelasting of 16 December
1964 (Law on Income Tax, Staatsblad 519, hereinafter 'the 1964 law') defines
'national taxpayers' as natural persons resident in the Netherlands as opposed to
'foreign taxpayers', natural persons who are not resident in the Netherlands but
who do receive income there.
I-2510
WIELOCKX ν INSPECTEUR DER DIRECTE BELASTINGEN
4 The Law of 16 November 1972 (Staatsblad 612) amended the 1964 law, adding
Article 44d(1) which establishes a voluntary pension-reserve tax scheme for selfemployed persons. Under that scheme, such persons may allocate a proportion of
the profits of their business to form a pension reserve with the advantage that the
amounts set aside each year remain in the business.
5 Article 3(3) of the 1964 law provides that national taxpayers are subject to tax on
the income arising from their business profits, reduced by amounts added to the
pension reserve and increased by amounts taken out of it. The maximum annual
deductible contribution to a pension reserve is reduced by the amount of any premium paid pursuant to compulsory membership of an occupational pension
scheme.
6 Article 44f(1 )(e) of that law provides that when the taxpayer reaches the age of
65 the pension reserve is to be liquidated. It is then treated as income and taxed
either once on the total capital or as and when periodic payments are made from
that capital.
7 Pursuant to Articles 48 and 49 of the 1964 law, foreign taxpayers are taxed solely
on their 'taxable national income', namely their total income in the Netherlands
during a calendar year as reduced by losses. Article 48(3) of the 1964 law does not
include pension-reserve contributions among the amounts which may be deducted
from that income. However, a ministerial tax-law circular provides for a correction
under which personal commitments and extraordinary charges may be deducted
where at least 90% of the non-resident taxpayer's world-wide income is subject to
income tax in the Netherlands. That circular does not cover pension reserves.
I-2511
JUDGMENT OF 11. 8. 1995 — CASE C-80/94
8 Article 18 of the OECD draft convention (Model Double-Taxation Convention on
Income and on Capital, Report of the Committee on Fiscal Affairs of the OECD,
1977) provides: 'Subject to the provisions of paragraph 2 of Article 19 [concerning
civil servants' pensions], pensions and other similar remuneration paid to a resident of a Contracting State in consideration of past employment shall be taxable
only in that State.'
9 Article 14(1) of the double-taxation convention between the Netherlands and Belgium (Tractatenblad, 1970, no 192) provides furthermore that profits and income
derived by a resident of one of the States from a profession are taxable in the other
State if he has a stable establishment there for the exercise of his profession.
10 Mr Wielockx is a partner in a physiotherapy practice in Venlo (Netherlands). He
receives his entire income and is liable to pay tax there.
1 1 Mr Wielockx asked the inspector to deduct from his taxable income in the Netherlands for 1987 (HFL 73 912 reduced to HFL 65 643 by the tax authorities) the
sum of HFL 5 145 representing his contribution to the pension reserve. The
inspector refused.
1 2 Mr Wielockx appealed against that decision to the tax chamber of the Gerechtshof
te 's-Hertogenbosch. That court has doubts about the compatibility of the Netherlands provisions on pension reserves with the freedom of establishment laid
down by Article 52 of the EC Treaty. It accordingly stayed the proceedings and
I-2512
WIELOCKX ν INSPECTEUR DER DIRECTE BELASTINGEN
requested the Court of Justice to give a preliminary ruling on the following questions:
' 1 . Does Article 52 of the Treaty establishing the European Economic Community or any other provision of that Treaty preclude a Member State, such as
the Netherlands, from levying a tax on the income of natural persons whereby
taxable persons receiving profits from a business enterprise are accorded the
right to constitute a so-called oudedagsreserve (pension reserve), thereby
reducing gross income (see Article 3(3)(a), in conjunction with Articles 44d to
44/ inclusive, of the Wet op de Inkomstenbelasting (Law on Income Tax)
1964 in the version in force for the year in question), if that right is not
granted to a taxable person who is a national of, and resident in, another
Member State who receives profits from a business enterprise in the firstmentioned Member State on which he is liable to pay the abovementioned tax?
2. In that regard, is it relevant that on the basis of Chapter III of the Wet op de
Inkomstenbelasting 1964 (Taxable Amount in the case of Foreign Taxable Persons) sums removed from the oudedagsreserve do not form part of the taxable
Netherlands income of the foreign taxable person, as a result of which, in the
prevailing Netherlands taxation system, the connection between the deductibility of contributions to the oudedagsreserve and the liability to taxation of
sums removed therefrom is not ensured with regard to foreign taxable persons?
3. Is it also relevant whether or not all or almost all of the foreign taxable person's income is earned through activities performed in the first-mentioned
Member State?'
I-2513
JUDGMENT OF 11. 8. 1995 — CASE C-80/94
13 The national court's first and third questions ask essentially whether Article 52 of
the Treaty precludes a Member State from allowing residents to deduct from their
taxable income business profits which they allocate to form a pension reserve
while denying that benefit to Community nationals liable to pay tax who,
although resident in another Member State, receive all or almost all of their income
in the first State.
14 The national court's second question asks the Court whether that difference in
treatment may be justified by the fact that the periodic pension payments subsequently drawn out of a pension reserve by the non-resident taxpayer are not taxed
in the State in which he works but in the State of residence with which the first
State has concluded a double-taxation convention.
15 Those questions should be examined together.
16 Although direct taxation falls within the competence of the Member States, the latter must none the less exercise that competence consistently with Community law
and therefore avoid any overt or covert discrimination by reason of nationality
(Case C-279/93 Finanzamt Köln-Altstadt ν Schumacker [1995] ECR 1-225, paragraphs 21 and 26).
I - 2514
WIELOCKX ν INSPECTEUR DER DIRECTE BELASTINGEN

17 It is settled law that discrimination arises through the application of different rules
to comparable situations or the application of the same rule to different situations.

18 In relation to direct taxes, the situations of residents and of non-residents in a
given State are not generally comparable, since there are objective differences
between them from the point of view of the source of the income and the possibility of taking account of their ability to pay tax or their personal and family circumstances (Schumacker, paragraph 31 et seq.).
19 A difference in treatment between those two categories of taxpayers cannot therefore in itself be categorized as discrimination within the meaning of the Treaty.
20 However, a non-resident taxpayer, whether employed or self-employed, who
receives all or almost all of his income in the State where he works is objectively in
the same situation in so far as concerns income tax as a resident of that State who
does the same work there. Both are taxed in that State alone and their taxable
income is the same.
21 If a non-resident taxpayer is not given the same tax treatment as regards deductions from his taxable income as a resident, his personal situation will be taken into
account neither by the tax authorities of the State where he works — because he is
not resident there — nor by the State of residence — because he receives no
I-2515
JUDGMENT OF 11. 8. 1995 — CASE C-80/94
income there. Consequently his overall tax burden will be greater and he will be at
a disadvantage compared to a resident.
22 It follows that a non-resident taxpayer who, as in the main proceedings, receives
all or almost all of his income in the State where he works but wh o is not entitled
to set up a pension reserve qualifying for deductions unde r the same tax conditions
as a resident taxpayer suffers discrimination.
23 In order to justify the fiscal disadvantage suffered in this respect by non-resident
taxpayers, the Netherlands Government relies on the principle of fiscal cohesion
laid down in Case C-204/90 Bachmann ν Belgium [1992] ECR I-249, according to
which there must be a correlation between the sums which are deducted from the
taxable income and the sums which are subject to tax. If a non-resident could set
up a pension reserve in the Netherlands and thus secure a right to a pension, that
pension would not be taxed in the Netherlands since, by virtue of the doubletaxation convention between Belgium and the Netherlands referred to above, such
income is taxed in the State of residence.
24 As the Advocate General observed in point 54 of his Opinion, the effect of
double-taxation conventions which, like the one referred to above, follow the
OECD model is that the State taxes all pensions received by residents in its territory, whatever the State in which the contributions were paid, but, conversely,
waives the right to tax pensions received abroad even if they derive from contributions paid in its territory which it treated as deductible. Fiscal cohesion has not
therefore been established in relation to one and the same person by a strict correlation between the deductibility of contributions and the taxation of pensions
but is shifted to another level, that of the reciprocity of the rules applicable in the
Contracting States.
I-2516
WIELOCKX ν INSPECTEUR DER DIRECTE BELASTINGEN
25 Since fiscal cohesion is secured by a bilateral convention concluded with another
Member State, that principle may not be invoked to justify the refusal of a deduction such as that in issue.
26 In any event, as the Commission points out in its written observations, the tax
authorities may always collect all necessary information pursuant to Council
Directive 77/799/EEC of 19 December 1977 concerning mutual assistance by the
competent authorities of the Member States in the field of direct taxation (OJ
1977 L 336, p. 15).
27 Accordingly, a rule laid down by a Member State which allows its residents to
deduct from their taxable income business profits which they allocate to form a
pension reserve but denies that benefit to Community nationals liable to pay tax
who, although resident in another Member State, receive all or almost all of their
income in the first State, cannot be justified by the fact that the periodic pension
payments subsequently drawn out of the pension reserve by the non-resident taxpayer are not taxed in the first State but in the State of residence — with which the
first State has concluded a double-taxation convention — even if, under the tax
system in force in the first State, a strict correspondence between the deductibility
of the amounts added to the pension reserve and the liability to tax of the amounts
drawn out of it cannot be achieved by generalizing the benefit. Such discrimination
is therefore contrary to Article 52 of the Treaty.
Costs
28 The costs incurred by the German, Italian and Netherlands Governments and the
Commission of the European Communities, which have submitted observations to
the Court, are not recoverable. Since these proceedings are, for the parties to the
I-2517
JUDGMENT OF 11. 8. 1995 — CASE C-80/94
main proceedings, a step in the action pending before the national court, the
decision on costs is a matter for that court.
On those grounds,
THE COURT,
in answer to the questions referred to it by the Gerechtshof te 's-Hertogenbosch
by order of 16 February 1994, hereby rules:
A rule laid down by a Member State which allows its residents to deduct from
their taxable income business profits which they allocate to form a pension
reserve but denies that benefit to Community nationals liable to pay tax who,
although resident in another Member State, receive all or almost all of their
income in the first State, cannot be justified by the fact that the periodic pension payments subsequently drawn out of the pension reserve by the nonresident taxpayer are not taxed in the first State but in the State of residence —
with which the first State has concluded a double-taxation convention — even
if, under the tax system in force in the first State, a strict correspondence
between the deductibility of the amounts added to the pension reserve and the
liability to tax of the amounts drawn out of it cannot be achieved by generalizing the benefit. Such discrimination is therefore contrary to Article 52 of the
EC Treaty.
Rodríguez Iglesias Schockweiler Kapteyn
Gulmann Jann Mancini
Moitinho de Almeida Edward Hirsch
Ragnemalm Sevón
I-2518
WIELOCKX ν INSPECTEUR DER DIRECTE BELASTINGEN
Delivered in open court in Luxembourg on 11 August 1995.
R. Grass
Registrar
G. C. Rodríguez Iglesias
President
I-2519